หลัก คุณธรรม ที่ดี สำหรับ เยาวชน มี อะไร บ้าง

คุณธรรมกับการพัฒนานักเรียนในยุคปฏิรูปการศึกษา

[1]พระมหาลิขิตรตนรํสี

                        คำว่า"คุณธรรม" คือสภาพคุณงามความดีและอีกหลายๆ  ศาสนากล่าวถึงเรื่อง  " คุณธรรม" ไว้เช่นกันว่าเป็นสภาพแห่งความดีงามความสุขุมและสันติสุขหรือ" เราจะบรรลุคุณธรรมได้ก็ต่อเมื่อเราบริจาคสิ่งที่เรารัก" และคุณธรรมนั้นยังมีความหมายที่เป็นเครื่องของสิ่งที่เกี่ยวข้องกับจิตใจทั้งโดยตรงและอ้อมซึ่งนักปราชญ์หลายๆ  ท่านได้ให้ความหมายไว้ว่า

                   [2]คุณธรรม  หมายถึง  คุณสมบัติที่เป็นคนดี  ความถูกต้อง  ซึ่งมีอยู่ภายในจิตใจของบุคคลซึ่งพร้อมที่จะกระทำพฤติกรรมต่างๆ  อันเป็นประโยชน์ต่อตนเองต่อผู้อื่น  หรือทั้งตนเองและผู้อื่น

                   [3]คุณธรรม  หมายถึง  หลักธรรมจริยธรรมที่สร้างความรู้สึกผิดชอบชั่วดีในทางศีลธรรมมีคุณคุณภาพความภายในความดีคือความชื่นชม  ยกย่องในขณะที่การกระทำชั่วย่อมนำความเจ็บปวดมาให้การเป็นผู้มีคุณธรรมเป็นเกณฑ์สากลที่ตรงกันเช่นการไม่ฆ่าสัตว์  ไม่เบียดเบียน  ไม่ลักขโมยไม่ประพฤติผิดในกามเป็นต้น  เป็นสภาพการณ์ของการกระทำความดี  คือความเหมาะตามควรต่อเหตุการณ์ที่เกิดขึ้น  สามารถตัดสินใจแก้ไขปัญหาได้อย่างเหมาะสมด้วย  หลักจริยธรรมที่สามารถจำแนกได้  สามารถสั่งสอนอบรมให้ปฏิบัติตามมาตรฐานของพฤติกรรมที่ถูกต้องมีสติสัมปชัญญะรับผิดชอบชั่วดี  ตามทำนองคลองธรรม มีจิตใจลักษณะนิสัยและความตั้งใจหรือเจตนาที่ดีงาม

                              [4]คุณธรรมหมายถึง  คุณธรรมที่บุคคลได้กระทำตามความคิดและมาตรฐานของสังคมซึ่งเกี่ยวข้องความประพฤติและศีลธรรม
                      ลักษณะของนั้นคุณธรรมเป็นสิ่งละเอียดอ่อนอยู่ในจิตใจของแต่ละคนไม่อาจวัดหรือควบคุมได้ด้วยกฎระเบียบ  หรือข้อบังคับใดๆ แต่ควบคุมด้วยจิตสำนึกของตนเองผู้ที่มีจิตสำนึกในคุณธรรมสามารถห้ามความคิดไม่ถูกต้องของตนองได้และสามารถยับยั้งการกระทำที่ไม่สมควรและอาจสามารถควบคุมตนเองให้ประพฤติปฏิบัติแต่ในสิ่งที่ดีได้ จึงจะได้รับการยกย่องนับถือว่าเป็นคนดีอย่างแท้จริงเพราะว่าคนที่มีคุณธรรมจะต้องมีองค์ประกอบตามหลักดังต่อไปนี้

                 ๑.  เป็นคนจริง 
                ๒. รู้จักควบคุมบังคับตนเอง
                ๓มีความอดกลั้นและอดทน
                ๔. รู้จักเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่และมีเมตตา
                ๕. มีวินัยรักษาหลักการกฎกติกา
                ๖. มีความสงสารมีความอยากให้ผู้อื่นพ้นทุกข์ชื่นชมเมื่อผู้อื่นได้ดี                

                ๗. รู้จักวางเฉย

          สิ่งที่จะเป็นพื้นฐานของนักเรียนในยุคปฏิรูปการศึกษา อันจะนำไปสู่การพัฒนาการศึกษายั่งยืนและมีความมั่นคงคือ  คุณธรรมเพราะว่าคุณธรรมมีลักษณะที่สำคัญทางด้านจิตใจมากที่สุด    และ[5]คุณธรรมยังมีความหมายสำคัญต่อบุคคลสังคม  และชาติบ้านเมือง  สังคมใดมีสมาชิกของสังคมที่ไร้คุณธรรมจำนวนมากการทำงานในที่นี้ หมายถึงสังคมนั้นจะมีแต่ความวุ้นวายและยากแก่การพัฒนาในสังคม   โดยเฉพาะตามความหมายและประเภทของคุณธรรมจึงหมายถึงความเคยชินในการประพฤติอย่างใดอย่างหนึ่งตรงข้ามกับกิเลสซึ่งได้แก่  ความเคยชินในการประพฤติผิดอย่างใดอย่างใดอย่างหนึ่ง  ทั้งคุณธรรมและกิเลสไม่มีขอบเขตที่แน่นอนสำหรับแบ่งประเภทย่อยลงไป  จึงไม่น่าแปลกใจที่มีแบ่งได้หลายวิธี  แม้จะแบ่งได้หลายวิธีหรือดีสักเพียงใดก็อดที่จะเหลื่อมล้ำกันไม่ได้อยู่นั้นเอง  ซึ่งความประพฤติแต่ละครั้งสืบเนื่องมาจากคุณธรรมหลายอย่างและเมื่อฝึกคุณธรรมใดคุณหนึ่งคุณธรรมอื่นๆ  มักจะพลอยได้ไปด้วย  และทำนองเดียวกันการปล่อยตัวให้กิเลสอย่างใดอย่างหนึ่งมาเกาะกุมจะพลอยให้มีกิเลสอีกหลายๆ  อย่างติดตัวไปโดยอัตโนมัติ 

                   โดยธรรมชาติของคนไทยโดยทั่วๆ   ไปว่าเป็นคนเช่นไรคนไทยคนมีน้ำใจอ่อนไหวในความรู้สึกช่วยเหลือกันดีอบอุ่นคนไทยชอบคนอ่อนน้อมถ่อมตนและติดดิน ทั้งนี้อาจเป็นเพราะประเทศไทยมีธรรมชาติที่เอื้อทำให้อยู่สบายคนไทยจึงชอบความสบายชอบใช้เทคโนโลยีสมัยใหม่ที่มีสิ่งสำเร็จรูป  ไม่สู้สิ่งยากคนไทยมักจะไม่กล้าแสดงความคิดเห็นที่แตกต่างกับคนอื่น หรือไม่กล้าออกความเห็นรวมทั้งระวังที่จะไม่ท้าทายความคิดเห็นของคนอื่นคนไทยไม่ชอบให้ใครตะคอกและขึ้นเสียงหรือไม่ชอบคนที่ทำตัวเก่งกล้าสามารถหรือคิดว่าตัวแน่

                  บางครั้งคนไทยนั้นใช้ความสัมพันธ์ระหว่างบุคคลมากเกินไปจนมองข้ามกฎเกณฑ์หลักการความชอบธรรมมีพรรคมีพวกและปกป้องส่วนคนต่างชาติส่วนใหญ่จะมีวินัย ถือกฎเกณฑ์เป็นใหญ่  กล้าแสดงความคิดเห็นที่แตกต่างกับคนอื่นกล้าออกความเห็นแสดงถึงความรับผิดชอบอย่างเต็มที่ในงานของตนมุ่งมั่นที่จะทำงานนั้นให้สำเร็จคนต่างชาติมีชีวิตแบบตัวใครตัวมันมีความเครียดสูงว้าเหว่มีความกดดันสูงแต่ถ้าเราลองกลับไปทบทวนดูตามหลักคุณธรรมที่กล่าวไว้ซึ่งจะเป็นการผสมผสานระหว่างสิ่งดีๆของคนไทยและชาวต่างชาติและถ้าทุกฝ่ายซึ่งได้แก่คณะครูผู้ปกครอง ฝ่ายกฎหมายบ้านเมืองให้ความร่วมมือกันฝึกและนำปรับมาใช้กับนักเรียนด้วยปัญญาที่เปี่ยมด้วยความเมตตาเมื่อเยาวชนเหล่านี้เติบโตขึ้นจะได้เป็นผู้ใหญ่ที่มีคุณธรรมเป็นคนดีอย่างแท้จริง

                        การที่เยาวชนของไทยจะเติบโตขึ้นมาเป็นผู้ใหญ่ที่สมบูรณ์ได้นั้นจะต้องมีพื้นฐานของความเป็นคนดีมีคุณธรรม  ซึ่งคุณธรรมที่เหมาะสมจะพัฒนาทางด้านจิตใจของเยาวชนให้มาเป็นอผู้ใหญ่ที่ดีได้นั้นคือคุณธรรม

โดยมีหลักของคุณธรรมที่ถูกต้องของมนุษย์ที่สมบูรณ์   ดังต่อไปนี้

๑. คุณธรรมที่เป็นพื้นฐานของมนุษย์มี๕ ประการคือ

                        ๑. มีจิตใจเคารพในชีวิตและร่างกายของผู้อื่น ไม่มุ่งทำร้ายผู้อื่น

                        ๒. มีจิตใจเคารพในทรัพย์สินของผู้อื่นไม่ทุจริตฉ้อโกง

                        ๓. มีจิตใจเคารพและยินดีในคู่ครองของตนไม่ประพฤติผิดในกาม

                        ๔. มีจิตใจเคารพในความจริง ไม่หลอกลวงกล่าวเท็จ

                        ๕. มีจิตใจเคารพในศักดิ์ศรีของตนไม่เกี่ยวข้องสิ่งเสพติดให้โทษ

๒. คุณธรรมที่ถูกต้องอันพึงประสงค์ของมนุษย์มี  ๕ประการ  คือ

                        ๑. รู้จักเสียสละซื่อสัตย์กตัญญู

                        ๒. รู้จักข่มใจ ฝึกใจตนเอง

                        ๓. รู้จักอดทนอดกลั้นอดออม

                        ๔. รู้จักละวางความชั่วความทุจริต

                        ๕. รักชาติศาสนา พระมหากษัตริย์

 ๓. สิ่งที่เป็นพื้นฐานทางจิตใจของมนุษย์ที่ควรงดเว้นมีดังนี้

                              ๓.๑การเว้นสิ่งที่ควรเว้น     มีดังนี้

                                        ๑. อคติคือความลำเอียงมี๔อย่างคือ

                                               ๑.๑ฉันทาคติคือลำเอียงเพราะมีความรักใคร่สนิทสนมกันหรือมีความสัมพันธ์ใกล้ชิดกันในฐานะต่างๆ

                                               ๑.๒โทสาคติ  คือลำเอียงเพราะมีความไม่ชอบพอกัน, ไม่ถูกใจกัน, มีเรื่องกระทบกระทั่งกัน, มีความบาดหมางกัน หรือมีความโกรธแค้นกัน

                                               ๑.๓ โมหาคติ                      คือลำเอียงเพราะมีความหลงผิดเป็นชอบ, หลงงมงายไม่รู้แจ้งเห็นจริงในภารกิจหรืองานที่มอบหมายหรือความลำเอียงเพราะความลุ่มหลง           ในอิฎฐารมณ์และอารมณ์ที่น่าปรารถนากล่าวคือลาภยศสรรเสริญสุข

                                               ๑.๔ภยาคติ  คือลำเอียงเพราะมีความกลัว, มีความเกรงใจ, มีความหวาดระแวง, มีความหวั่นไหว, เกรงกลัวอิทธิพล และเกรงกลัวอำนาจ

                        ถ้าอคติมีความลำเอียงข้อใดข้อหนึ่งหรือทั้ง๔มีอยู่แก่ผู้ใด ผู้นั้นจะไม่มีความอาจหาญหรือแกล้วหล้าที่จะตัดสินใจกระทำในสิ่งที่ถูกต้องได้อันเป็นเหตุให้“เสียความยุติธรรม”

                        ๒. ทุจริต  คือความประพฤติผิด  ๓ประการ

                                 ๒.๑กายทุจริต  คือประพฤติผิดทางกายเช่นฆ่าสัตว์ลักทรัพย์ประพฤติผิดในกาม

                                 ๒.๒วจีทุจริตคือประพฤติผิดทางวาจา คือคำพูดเช่นพูดเท็จพูดคำหยาบพูดส่อเสียดและพูดคำเพ้อเจ้อ

                                 ๒.๓มโนทุจริตคือประพฤติผิดทางใจเช่นโลภ  คือ อยากได้ของผู้อื่น, พยาบาทปองร้ายผู้อื่นและมิจฉาทิฎฐิ–เห็นผิดจากทำนองคลองธรรม
 

                               ๓.๒  การประพฤติสิ่งที่ควรประพฤติ   มีดังนี้

                                 ๑. พรหมวิหารธรรมคือหลักธรรมเพื่อการดำรงชีวิตอย่างประเสริฐ๔ประการ

                                               ๑.๑เมตตาคือความรักใคร่, ความเป็นผู้มีเมตตาจิตต่อผู้อื่น, ความหวังดี, ความปรารถนาดี, ความมุ่งดี-มุ่งเจริญต่อผู้อื่น

                                               ๑.๒กรุณาคือความสงสาร, มีจิตคิดจะช่วยเหลือเกื้อกูลต่อผู้อื่น, ความเป็นผู้มีน้ำใจ

                                               ๑.๓มุทิตาคือความยินดี, ความเป็นผู้มีจิตคิดที่จะสนับสนุนส่งเสริมความเจริญรุ่งเรืองให้แก่ผู้อื่น, การแสดงความยินดีต่อความสำเร็จของผู้อื่น

                                               ๑.๔อุเบกขาคือความวางเฉย, ความเป็นกลาง, ความยุติธรรม, ความเป็นธรรมในทุกสถานการณ์

                                 ๒. สังคหวัตถุคือหลักการสังคมสงเคราะห์/หลักมนุษยสัมพันธ์๔ประการ

                                               ๒.๑ทานคือการให้ให้รู้จักให้แก่ผู้ที่ควรให้ด้วยสิ่งของที่ควรให้ทั้งอามิสทาน-ให้ด้วยวัตถุสิ่งของ และธรรมทาน-ให้ด้วยธรรมะ-ข้อคิดคติธรรมแนวทางดำเนินชีวิต

                                               ๒.๒ปิยวาจาคือเจรจาไพเราะ, พูดคำอ่อนหวานประสานสัมพันธ์, พูดคำเป็นมิตรไมตรีที่ดีต่อกัน, พูดคำสัตย์คำจริงที่เป็นประโยชน์

                                               ๒.๓อัตถจริยาคือประพฤติประโยชน์บำเพ็ญตนให้เป็นประโยชน์ต่อหน้าที่และผู้ที่เกี่ยวข้อง, สิ่งใดเป็นไปเพื่อประโยชน์เกื้อกูลและความสงบสุขแก่สังคม หรือหน่วยงานให้ประพฤติสิ่งนั้นและปฏิบัติสิ่งนั้นด้วยความสุขุมรอบคอบ

                                               ๒.๔สมานัตตาคือวางตนเหมาะสมให้ประพฤติ– ปฏิบัติ– ดำรงตน และวางตนอย่างเหมาะสมในทุกสถานการณ์ให้มีกิริยามารยาทที่พึงประสงค์ในการทำงานตามหน้าที่

          ถ้าเยาวชนในยุคปฏิรูปการศึกษานี้  มีพื้นฐานของความเป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์ก็จะทำไม่ทำให้เกิดวิกฤตการณ์ทางสังคมที่เกิดขึ้นอยู่ในปัจจุบันโดยเฉพาะเกิดวิกฤตการณ์ทางสังคมพื้นฐานคือสถาบันครอบในสังคมไทยเพราะไม่มีคุณธรรมเป็นตัวตั้ง แต่ไปยึดเอาเศรษฐกิจแบบทุนนิยมเป็นตัวตั้งจึงทำให้จิตใจของเยาวชนไม่เกิดเจริญไปตามความทันสมัยในด้านต่างๆ  แต่ถ้าว่าเยาวชนไทยนั้น  โดยเฉพาะนักเรียนที่ถือว่าเป็นผู้ที่จะพัฒนาประเทศชาติให้ดำรงอยู่ได้ และสามารถดำรงตนเองอยู่ในสังคมอย่างมีความสุขได้นั้น  สิ่งที่ขาดไม่ได้คือต้องยึดเอาคุณธรรมเป็นตัวตั้ง  ดังรูปที่ปรากฏ

                                                               เศรษฐกิจ

                         สิ่งแวดล้อม                                                    ครอบครัว

คุณธรรม

                   การศึกษา                                                                     วัฒนธรรม

                              สังคม                                                                          การเมืองการปกครอง

                                                          ชุมชน        

                    การที่นักเรียนจะอยู่ได้อย่างมีความสุขนั้นต้องมีคุณธรรมเป็นตัวตั้งของการพัฒนาทุกชนิด     วิกฤตการณ์ทางความเสื่อมทางคุณธรรมที่ขาดหายไปจากจิตใจของเยาวชนที่เป็นนักเรียน ที่ทำให้เกิดผลกระทบหลายๆ  อย่างตามมาเพราะเยาวชนเหล่านั้นเอาตัวตั้งตัวอื่นเป็นศูนย์กลางจึงทำให้วิธีคิดของเยาวชนเองไม่เป็นไปตามวิธีคิดของคนในแบบยุคสมัยโบราณที่เขามีวิธีคิดเชิงคุณธรรมซึ่งเป็นวิธีคิดที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ  จึงกล่าวได้ว่า  ตลอดเวลาในประวัติศาสตร์ของมวลมนุษยชาติมีวิธีคิดแบบเชิงคุณธรรม

          การจัดการศึกษาในยุคปฏิรูปการศึกษาให้คนไทยได้รับการศึกษาทุกคน เพื่อความเจริญงอกงามและเกื้อหนุนให้บุคคลเรียนรู้อย่างต่อเนื่องตลอดชีวิตเป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์ทั้งร่างกายและจิตใจ  และมีจิตสำนึกที่ถูกต้อง  ดังรูปต่อไปนี้

มีวัฒนธรรมในการดำรงชีวิตอย่างถูกต้อง

สติปัญญาดีเลิศ

อยู่ร่วมกับผู้อื่นได้อย่างมีความสุขที่มั่นคง

          [6]ชีวิตที่สมบูรณ์แบบจะก้าวหน้า  ถอยหลังขึ้นหรือลงสุขหรือทุกข์  เสื่อมหรือเจริญขาดทุนหรือกำไรใช่จะอยู่ที่สมบัติภายนอกคือสังขารร่างกายก็หาไม่สิ่งสำคัญที่สุดได้แก่สมบัติภายในคือจิตใจที่ประกอบด้วยคุณธรรม  สมดังพุทธภาษิตที่ว่า 

                   กมฺมํ  วิชฺชาจ  ธมฺโมจ                  สีลํ  ชีวิตมุตฺตมํ

                   เอเตน  มจฺฉา  สุชฺฌนฺติ                  น  โคตฺเตน  ธเนน  วา.

          กรรม (การงาน)  ๑   วิชชา (ความรู้) ๑   ธรรม (สภาวะที่ทรงไว้มิให้ตกไปในทางชั่ว) ๑  ศีล

(การรักกายวาจา  ใจดีงามด้วยสิ่งทั้ง๕  นี้  หาใช่ด้วยตระกูลหรือทรัพย์ไม่ฯ

             เห็นได้ว่าองค์ประกอบที่สำคัญที่บันดาลให้ทุกอย่างดีนั้น  คือ ธรรมะหรือคุณธรรมที่มีอยู่ในจิตใจนักกวีท่านหนึ่งแต่งเสริมไว้น่าฟังว่า

                   อันคนดี             มิใช่ดี               ด้วยที่ทรัพย์

                   มิใช่นับ             โคตรเหง้าเผ่าพงศา

                   คนดีนี้                        ดีด้วยการ  งานนานา

                   อีกวิชา                       ศีลธรรม   นำให้ดี

          ความดีความสุขที่ชีวิตได้รับ  มีอะไรบ้าง  ที่มิใช่เป็นผลของการประพฤติปฏิบัติตามหลักธรรม  ทำให้นึกถึงคำที่ท่านได้กล่าวไว้ว่า

                   ต้องการสุขกาย                                    ให้ขวนขวายทำดี

                   ต้องการเป็นเศรษฐี                       ให้รู้จักประหยัด

                   ต้องการสมบัติ                                    ให้กตัญญู

                   ต้องการความรู้                                    ให้คบบัณฑิต

                   ต้องการมีมิตร                                     ให้เสียสละ

                   ต้องการพละ                                      ให้บริหารร่างกาย

                   ต้องการผู้อุปถัมภ์                         ให้มีความขยัน

                   ต้องการสมัครสมาน                      ให้มีความสามัคคี

                   ต้องการเป็นคนดี                         ให้มีศีลธรรม

                   ต้องการไม่มีคดีความ                      ให้รู้จักหยุดฯ

                   เด็กนักเรียนในยุคปฏิรูปการศึกษานี้  สิ่งที่จะทำให้เขาเป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์ทั้งร่างกายและจิตใจและเป็นมนุษย์ที่มีคุณค่าต่อสังคมในอนาคตนั้น  ต้องมีการฉีดวัคซีนทางจิตเพื่อที่จะให้นักเรียนไม่หลงทางโลก   และหลงผิดไปตามยุคโลกาภิวัฒน์ที่ไร้พรมแดนถ้าผู้จะปฏิรูปการศึกษาให้เต็มรูปแบบให้ครบทุกกระบวนการต้องไม่ให้นักเรียนเรียนขาดวัคซีนทางจิต ถ้ามิได้ฉีดเชื้อหรือภูมิต้านทานไว้ก่อน  ดังคำที่เขากล่าวไว้ว่า“ถ้าสติมาปัญญาจะเกิดถ้าสติเตลิดจะเกิดปัญหา”  นักเรียนก็จะเห็นผิดเป็นชอบ   ซึ่งโดยธรรมชาติของมนุษย์ไม่มีดีมีเลว  นักเรียนดุจผ้าขาวที่บริสุทธิ์สะอาดแต่ถ้าผ้าขาวต้องเศร้าหมอง  ก็เพราะธุลีมาบดบัง    นักเรียนก็จะถูกความชั่วคือ ตัวกิเลสมันจับใจ  การที่จะทำให้นักเรียนเป็นคนดีต้องทำลายความชั่ว (กิเลส) ให้หมดไป  สิ่งต่างๆ    ที่เป็นความชั่วก็จะค่อยละลายหายไปในที่สุด  นักเรียนก็เติบโตขึ้นเป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์เพราะเขาเหล่านั้นได้ฝึกฝนอบรมทั้งทางร่ายกายและจิตใจ   ดังคำพระที่กล่าวไว้ว่า  “ทนฺโต  เสฎฺโฐมนุสฺเสสุ”   ผู้ที่ฝึกตนดีแล้ว  ถือว่าเป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์ 

เอกสารอ้างอิง

 ยนต์  ชุ่มจิต. ความเป็นครู.  กรุงเทพฯซ โอเดียนสโตร์,  ๒๕๓๐ 

 ประภาศรี  สีหอำไพร.  พื้นฐานการศึกษาทางศาสนาและจริธรรม.  กรุงเทพฯ:

                                 จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, ๒๕๓๕)  หน้า๒๘

วิทยา  ทองดี. พื้นฐานการศึกษา. ขอนแก่น:โรงพิมพ์คลังนานาวิทยา,  ๒๕๔๔

พระพิจิตรธรรมวาที (ชัยวัฒน์  ธมฺมวฑฺฒโน).  เทศนาวาไรตี้. กรุงเทพฯ: เลี่ยงเชียง, ๒๕๓๙

[1]ป.ธ ๔,พธ.บ.,กศ.ม, รักษาการหัวหน้าหลักสูตรและการสอน มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วิทยาเขตขอนแก่น
              วิทยาลัยสงฆ์เลย                   

[2] ยนต์  ชุ่มจิต. ความเป็นครู. ( กรุงเทพฯ  โอเดียนสโตร์,  ๒๕๓๐)  หน้า   ๒๐๗

[3]ประภาศรี  สีหอำไพซ พื้นฐานการศึกษาทางศาสนาและจริธรรม.  (กรุงเทพฯ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, ๒๕๓๕)  หน้า ๒๘

[4]วิทยา  ทองดี. พื้นฐานการศึกษา. (ขอนแก่น .โรงพิมพ์คลังนานาวิทยา,  ๒๕๔๔)   หน้า ๒๔

[5]วิทยา  ทองดี. พื้นฐานการศึกษา. (ขอนแก่น .โรงพิมพ์คลังนานาวิทยา,  ๒๕๔๔)   หน้า ๒๕

[6]พระพิจิตรธรรมวาที (ชัยวัฒน์  ธมฺมวฑฺฒโน).  เทศนาวาไรตี้. (กรุงเทพฯ : เลี่ยงเชียง, ๒๕๓๙)  หน้า   ๒๐๗ - ๒๐๘

ความสำคัญของเยาวชนที่ดีมีอะไรบ้าง5ข้อ

ลักษณะของเยาวชนที่ดีมีอะไรบ้าง

ความสําคัญของเยาวชนที่มีต่อประเทศชาติ มีอะไรบ้าง

บทบาทหน้าที่ของเยาวชนที่ดีมีอะไรบ้าง