กาพย์สุรางคนางค์ เป็นกาพย์ชนิดหนึ่งที่กวีนิยมแต่งในวรรณกรรมไทย แบ่งเป็น 3 ชนิด คือ กาพย์สุรางคนางค์ 28 กาพย์สุรางค์นางค์ 32
(กาพย์ธนัญชยางค์) และกาพย์สุรางคนางค์ 36 (กาพย์ขับไม้) ประวัติกาพย์สุรางคนางค์ มีหลักฐานควรเชื่อว่าได้ชื่อมาจากคาถาภาษาบาลีที่ยกเป็นตัวอย่างฉันท์ในจินดามณี[1] คือ วิสาลวิกฉันท์ ที่มิได้กำหนดครุและลหุ ยกตัวอย่างว่า ๏ สุราคณา สุโสภณา รปิรโก สมานสิ ภิวันทโน สเรนโก รัตินทิวัง ฯ ๒๘ ฯ ๏ สรวมชีพถวาย บังคมโดยหมาย ภักดีภิรมย์ เสร็จจำนองฉันท จำแนกนิยม วิธีนุกรม เพื่อให้แจ้งแจง ๏ ซึ่งเสด็จโดยไนย ในวุตโตไทย คณสำแดง ยัตติยุตติ สัญญากรแถลง กำหนดอย่าแคลง นิพันธ์ฉันทา ๏ ถวายตัวประดิพัทธ์ ปราโมทย์มานัส รัดรึงปรีดา ลอองธุลี พระบาทภูวนา ยกนารถมหา คุณุประการ ฯ ฉันทลักษณ์กาพย์สุรางคนางค์ 28บทหนึ่งมี 28 คำ แบ่งเป็น 7 วรรค วรรคละ 4 คำ ลักษณะการส่งสัมผัสมี 3 แบบ ดังนี้ แบบที่ 1 บังคับเฉพาะสัมผัสระหว่างท้ายวรรคที่ 1 -2, ท้ายวรรคที่ 3 กับท้ายวรรคที่ 5 - 6 และสัมผัสระหว่างบท จากท้ายบทแรกไปยังท้ายวรรค 3 ในบทต่อไป พบในวรรณกรรมยุคแรก ๆ ดังตัวอย่าง
แบบที่ 2 เพิ่มสัมผัสระหว่างวรรค 4 กับวรรค 5 ขึ้นอีกแห่งหนึ่ง พบในงานยุคสมัยต่อมา ดังตัวอย่าง
แบบที่ 3 เพิ่มสัมผัสจนครบทุกวรรค ปรากฏในงานของสุนทรภู่ และงานยุคหลัง ๆ
ปัจจุบันนิยมแต่งแบบที่ 2 มากที่สุด กาพย์สุรางคนางค์ 32เป็นกาพย์ประดิษฐ์ขึ้นใหม่ โดยพระราชวรวงศ์เธอกรมหมื่นพิทยาลงกรณ์ เพื่อใช้อธิบายประกอบภาพเรื่อง ศรีธนญไชย ฝีมือวาดของ เหม เวชกร ในหนังสือประมวญสารรายสัปดาห์ ซึ่งทรงตั้งชื่อว่า กาพย์ธนัญชยางค์ โดยทรงอธิบายว่ากาพย์นี้คือกาพย์สุรางคนางค์ 28 แบบเก่านั่นเอง แต่เพิ่มอีก 4 คำและเพิ่มสัมผัสเข้าอีก ต่อมาจึงเรียกกันว่า กาพย์สุรางคนางค์ 32 ตามลักษณะเดิม ตัวอย่างบทประพันธ์
กาพย์สุรางคนางค์ 36ก็คือ กาพย์ขับไม้ นั่นเอง หนึ่งบทมี 36 คำ แบ่งเป็น 9 วรรค วรรคละ 4 คำ บังคับสัมผัสข้ามวรรค 3 แห่งคือ ท้ายวรรคที่ 1 กับวรรคที่ 2, ท้ายวรรคที่ - กับ 6 - 7 และ 8, ท้ายวรรคที่ 4 -5 สัมผัสระหว่างบทส่งจากท้ายบทแรกไปยังท้ายวรรคที่ 3 ในบทต่อไป ด้วยเหตุที่กาพย์ขับไม้มีการกำหนดใช้วรรคละ 4 คำ เหมือนกาพย์สุรางคนางค์ จึงเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า กาพย์สุรางคนางค์ 36 ดังตัวอย่าง
อ้างอิง
แหล่งข้อมูลอื่น
กาพย์สุรางคนางค์ 28 มีกี่บาทกาพย์สุรางคนางค์ ๒๘ นี้ ในหนึ่งบท มี ๒ บาท บาทแรกมี ๓ วรรค บาทที่สอง มี ๔ วรรค วรรคหนึ่ง มี ๔ คำ รวมเป็น ๗ วรรค ในหนึ่งบท ถ้านับคำได้เป็น ๒๘ คำ ด้วยเหตุนี้ จึงเรียก กาพย์สุรางคนางค์ ๒๘
กาพย์สุรางคนางค์หนึ่งมีกี่บทกราพย์สุรางคนางค์ 28. บท บทหนึ่งมี ๗ วรรคขึ้นต้นด้วยวรรครับ ต่อด้วยวรรครอง และวรรคส่ง แล้วขึ้นต้น
การอ่านกาพย์สุรางคนางค์ 28 ควรขึ้นเสียงสูงที่วรรคใด២ อ่านเสียงสูงเสมอกันทุกวรรค หรืออ่านวรรคที่ ๒ ต่ำกว่าวรรคอื่น ๑ บันไดเสียง กาพย์สุรางคนางค์ ๒๘ อ่านเสียงกลางๆ เสมอกันทุกวรรค ยกเว้น วรรคที่ ๔ สูงกว่าวรรคอื่น บันไดเสียง และอาจอ่านวรรคที่ ๖ ต่ำกว่าวรรคอื่น ๑ บันไดเสียง หรืออ่านวรรคที่ ๒ และ 5 ต่ำกว่าวรรคแรก ๑ บันไดเสียง บทประพันธ์สำหรับฝึกอ่านเป็นทำนอง กาพย์ยานี ๑๑
กาพย์ฉบัง 16 มีทั้งหมดกี่วรรคกาพย์ฉบัง 16. หนึ่งบทมี 16 คำ 3 วรรค วรรคละ 6 - 4 - 6 คำตามลำดับ บังคับสัมผัสท้ายวรรคแรกกับวรรคที่สอง สัมผัสระหว่างบทส่งจากคำสุดท้ายบทแรก ไปยังคำท้ายวรรคแรกในบทต่อไป ดังตัวอย่าง ๏ นกกดสองสิ่งเสียงหวาน ไก่เถื่อนอันตรกาน
|