การ หา ค า เฉล ย ม ธยฐาน ฐานน ยม

Download

• Publications :0
• Followers :0

เฉลย มมฐ. ภาษาไทย ป.5

เฉลย มมฐ. ภาษาไทย ป.5

Like this book? You can publish your book online for free in a few minutes!

Create your own flipbook

• Follow
• Upload
• 0
• Embed
• Share

ยืน ตั้ง

ธาตุปัจจัยฐานคำแปล - รูปสำเร็จอื่นๆ ฯลฯ …ฐาอฐา ติฏฺฐาตั้ง, ยืน, หยุด, ดำรง อกมฺม. [วัต. ฐาติ ติฏฺฐติ อัช. อฏฺฐาสิ อฏฺฐํสุ (อ-ฐา) ภวิส. ฐสฺสติ ต. ฐิโต #อฏฺฐิโต (น-) ตู. ฐตฺวา ตุํ. ฐาตุํ] ณี ณฺวุ อ ติ ยุ …อุ-ฐา-หฺออุฏฺฐา-ฐหลุกขึ้น, ตั้งขึ้น. ฐา ธาตุ ลง หฺ อาคมได้เมื่อมีอุปสัคอยู่หน้าเท่านั้น [ปัญ. อุฏฺเฐหิ ต. อุฏฺฐิโต ตู. อุฏฺฐาย #ปฏฺฐาย ป-ฐา ใช้เป็นกิริยาวิเสสนะ แปลว่า ตั้งก่อน, จำเดิม] ณี ตุ ยุ …อุ-วฺ-ฐา-หฺอวุฏฺฐา-ฐหลุกขึ้น, ตั้งขึ้น, ออก [ตู. วุฏฺฐาย] ยุ …สํ-อุ-ฐา-หฺอสมุฏฺฐา-ฐหลุกขึ้นพร้อม, ตั้งขึ้นพร้อม [ต. สมุฏฺฐิโต ตู. สมุฏฺฐาย] …ปฏิ-อุ-ฐา-หฺอปจฺจุฏฺฐา-ฐหลุกขึ้นเฉพาะ, ต้อนรับ [ตู. ปจฺจุฏฺฐาย] …อุป-ฐา-หฺออุปฏฺฐา-ฐหตั้งขึ้น, ปรากฏ, ยืนใกล้, บำรุง, อุปัฏฐาก [วัต. อุปฏฺฐาเปติ เหตุ. ต. อุปฏฺฐิโต ตู. อุปติฏฺฐิตฺวา] ณฺวุ ยุ …ปติ-ฐา-หฺอปติฏฺฐา-ฐหตั้ง, ตั้งมั่น [ตู. ปติฏฺฐาย] ณฺวุ อ …สํ-ฐา-หฺอสณฺฐา-ฐหตั้ง, ตั้งด้วยดี, ยืนนิ่งอยู่, ยืนดี (ไม่ล้ม) [ตุํ. สณฺฐาตุํ] ยุ สณฺฐานํ การดำรงอยู่ ทรวดทรง อธิ-ฐา-หฺออธิฏฺฐา-ฐหตั้ง, ตั้งมั่น, อธิษฐาน [วัต. อธิฏฺฐาติ อธิฏฺเฐติ (แปลง อ เป็น เอ) ตู. อธิฏฺฐาย] ยุ ฐป ถปเณ ณยฐเป ถเปตั้ง, วาง, เก็บ สกมฺม. [วัต. ฐปาเปติ เหตุ. (ไม่วุทธิ)] อุป-ฐปเณ ณยอุปฏฺฐเปเข้าไปตั้ง, บำรุง, อุปัฏฐาก สกมฺม. [วัต. อุปฏฺฐเปติ ตู. อุปฏฺฐเปตฺวา] ป-ฐปเณ ณยปฏฺฐเปเริ่มตั้ง, ตั้งก่อน อา-ธาอ เออาเท อาทหยกขึ้น, ตั้งขึ้น [ต. อาหิโต] สํ-อา-ธาอ เอสมาเท สมาทหยกขึ้น, ตั้งขึ้น, ตั้งมั่น, มั่นคง [ต. สมาหิโต #สุสมาหิโต] อิ ป-นิ-ธาอปณิทหตั้งมั่น, มั่นคง [ต. ปณิหิโต ตู. ปณิธาย #อุปนิธาย] นิ-ธาอ เอนิเธ นิทหมอบให้, ฝากไว้, ฝัง, ตั้ง [ต. นิหิโต] อิ ยุ อิ #

เดิน ไป/มา ถึง

กมอกมก้าวไป, เดินไป กมอจงฺกม (เทฺวภาวะ)จงกรม, ก้าวไป, เดินไป (กม>กมฺ>กกมฺ>กํกมฺ>จํกมฺ>จงฺกมฺ) อ จงฺกโม ยุ ปฏิ-กมอปฏิกฺกมก้าวกลับ, กลับ [ต. ปฏิกฺกนฺโต] อุป-สํ-กมออุปสํกม อุปสงฺกมเข้าไปหา-พบ-ใกล้ [ตู. อุปสงฺกมฺม] นิ-วตฺตุอนิวตฺตกลับ [ปญฺ. นิวตฺตาหิ; นิวตฺเตหิ เหตุ. ต. นิวตฺโต] อิอเอไป, ถึง, เป็นไป, บรรลุ, รู้ [ต. อิโต] ณฺวุ (สห-อิ-) อ (สํ-ปรํ-) ณ สหาโย อา-อิอเอมา [ปัญ. เอหิ เอถ] ติ ป-อิอ ละไป, ตาย [ตู. เปจฺจ (ตฺวา>(ร)จฺจ)] วิ-อิอ ไปปราศ, ปราศจาก [ต. วิโต วีโต] อติ-อิออจฺเจ-จยเป็นไปล่วง, ล่วงไป, ก้าวล่วง [ต. อตีโต ตู. อติจฺจ] อ อป-อิออเปหลีกไป, พ้นไป, ไปปราศ [ปัญ. อเปหิ ต. อเปโต] อุป-อิออุเปเข้าถึง [ต. อุเปโต] อภิ-สํ-อิออภิสเมถึงพร้อมยิ่ง, บรรลุ, ได้รับ [ตู. อภิสเมจฺจ] อ สํ-อิอสเมถึงพร้อม, พิจารณา; สม, เข้ากัน [ตู. สเมจฺจ] ปร-อิอปเรไปในเบื้องหน้า, ไปข้างหน้า [ต. ปเรโต] ยุ ปฏิ-อิอ อาศัย [ตู. ปฏิจฺจ (ตฺวา>(ร)จฺจ)] อว-อิอ ลงไป, หยั่งลง [ตู. อเวจฺจ (ตฺวา>(ร)จฺจ)] อนุ-อิออเนฺว อนฺเวอาศัย, เป็นไปตาม [วัต. อเนฺวติ อนฺเวติ ตู. อนฺวาย] อนุ-พนฺธออนุพนฺธตาม, ติดตาม ยปเณ ณยยาเป-ปยเป็นไป, เป็นอยู่ [วัต. ยปยติ อันต. ยาเปนฺโต] ยุ ยปนา ยาอ ยยา ยายไป, เป็นไป; ถึง, บรรลุ [วัต. ยาเปติ เหตุ.] อ ยุ วยอวยไป, ถึง, บรรลุ เอธอเอธหยั่งลง, ถึง, เจริญ, ได้, ประสบ คมอคม คจฺฉไป (สู่), เดิน (=ไปด้วยเท้า) อกมฺม.; ถึง (ซึ่ง) สกมฺม. [วัต. คมติ คเมติ คจฺฉเร; คมิยติ คมียติ คมิยฺยติ คมฺมติ คมฺมเต คจฺฉิยติ คจฺฉิยเต กัม. หิย. คม อคา คมา อคมา อคจฺฉา อัช. อคญฺฉิ (เฉพาะ อัช.) อคมาสิ อคมํสุ อคมาสุ อคมฺหา อคมุมฺหา คมิมฺห คมิมฺหา กาล. คจฺฉิสฺส อคจฺฉิสฺสา; อันต. คจฺฉํ ตัพ. คนฺตพฺโพ ต. คโต ตู. คนฺตฺวา ตเว. คนฺตเว ตุํ. คนฺตุํ] กฺวิ ณี ตุ รู ณฺย อ ณ ติ ยุ อิก อา-คมออาคจฺฉมา, กลับมา [ปัญ. (กาลํ) อาคเมหิ เหตุ. (ไม่วุทธิ) หิย. อจฺจคมา อ-อา-คม (อา>อี>ยฺ>ช>จ ซ้อน จฺ) ตู. อาคมฺม และเป็นกิริยาวิเสสนะ แปลว่า เพราะอาศัย] ยุ อติ-คมอ (เป็น)ไปล่วง [หิย. อจฺจคา ติ>ตฺย>จฺจ #อุปจฺจคา] อธิ-คมออธิคจฺฉบรรลุ, ตรัสรู้, ถึงทับ, ได้, ประสบ, เรียน [วัต. อธิคเต (ลบ ม) หิย. อชฺฌคา (ลบ ม) อัช. อชฺฌคา (อึ ลบ ม) ต. อธิคโต] วิ-คมอวิคจฺฉไปปราศ, ปราศจาก [ต. วิคโต] ปฏิ-อา-คมอปจฺจาคจฺฉกลับมา [อัช. ปจฺจาคมิ] อป-คมออปคจฺฉหลีกไป [อัช. อปคญฺฉิ] อุป-คมออุปคจฺฉเข้าไปใกล้, เข้าถึง [ตู. อุปคมฺม] สํ-อา-คมอสมาคจฺฉมาพร้อมกัน, มารวมกัน, ประชุม [ตู. สมาคนฺตวา] อ สํ-นิ-ปตอสนฺนิปตประชุม สํ-นิ-สทอสนฺนิสีทประชุม [ต. สนฺนิสินฺโน] อุป-นิ-สทออุปนิสีทนั่งใกล้ ชฏอชฏรวม, ประชุม ปทยปชฺชไป, ถึง, บรรลุ, ต้อง [ต. ปตฺโต ตู. ปตฺวา ตุํ. ปตฺตุํ] อ ปโท ณ ติ ปตฺติ ยุ ปชฺชนํ ปฏิ-ปทยปฏิปชฺชไป, เดินไป, ดำเนินไป, ปฏิบัติ, ปรนนิบัติ [ต. ปฏิปนฺโน ตู. ปฏิปชฺช] อ ติ ปฏิปตฺติ ยุ ปฏิปชฺชนํ อา-ปทยอาปชฺชถึง, ต้อง (อาบัติ, โทษ) [ต. อาปนฺโน] ติ # ยุ อาปชฺชนํ ป-อปอุณาปาปุณาถึง, บรรลุ, ได้รับ [วัต. ปาเปติ เหตุ. อัช. ปาปุณิ #สมฺปาปุณิ; #สมฺปาเปสิ เหตุ. ภวิ. ปาเปสฺสติ เหตุ. ต.ปตฺโต; ปาปิโต เหตุกัม. ตู. ปตฺวา ตุํ. ปตฺตุํ] จรอจรเที่ยวไป [วัต. #วิจรติ อัช. อจริ อจาริ] ณฺวุ อ ณ ยุ ธาวอธาววิ่ง [วัต. #อุปธาวติ สนฺธาวติ อภิธาวติ] ชุอชวไปเร็ว, วิ่งไป ณ ป-ขนฺท (ขทิ)อปกฺขนฺทวิ่งไป, แล่นไป, ไหลไป [ต. ปกฺขนฺโต] สรอสรแล่นไป [วัต. #สํสรติ] ณ สํสาโร อว-สรออวสรเที่ยวไป; มาถึง; พัก, อาศัย; ประชุมลง, รวมลง [อัช. อวสริ สนธิกับ ตํ เป็น ตทวสริ เสมอ] ปลายอปลายหนีไป [ต. ปลาโต; ปลาปิโต เหตุกัม. ตู. ปลาเปตฺวา เหตุ. ให้หนี =ไล่ (ไม่วุทธิ)] ป-อิอปายหนีไป, หลีกไป [อัช. ปายิ ปายาสิ]

เข้า ออก

ป-วิสอปวิสเข้าไป [วัต. ปเวเสติ เหตุ. อัช. ปาวิสิ ป-อา-อ-วิส ได้เข้าไปแล้ว ต. ปวิฏฺโฐ ตู. ปวิสฺส; ปเวเสตฺวา เหตุ.] นิ-วิสอนิพฺพิสพบ [อันต. นิพฺพิสนฺโต นิพฺพิสํ] นิ-วิสอนิวิสตั้งลง, มุ่งหมาย?; เข้าไปอยู่ [สัต. นิเวสเย ณย ปัจ. เหตุ. ต. นิวิฏฺโฐ] ยุ นิเวสนํ นิ-กมอนิกฺขมออกไป [อันต. นิกฺขมนฺโต ต. นิกฺขนฺโต ตู. นิกฺขมฺม] ณ ยุ ป-กมอปกฺกมหลีกไป, เดินออก; ก้าวไปข้างหน้า, ตะเกียกตะกาย [อัช. ปกฺกมิ ปกฺกามิ (ทีฆะต้นธาตุ) อันต. ปกฺกมนฺโต ต. ปกฺกนฺโต] ยุ ปรํ-กมอปรกฺกมก้าวไปข้างหน้า, บากบั่น, มุ่งมั่น, พากเพียร, ก้าวหน้า; ดิ้นรน, ตะเกียกตะกาย [ตู. ปรกฺกมฺม] อ ยุ อภิ-กมออภิกฺกมก้าวไปข้างหน้่า, ล่วงไป; เพิ่มขึ้น วิ-อุป-กมอ หลีกออก [ต. วูปกฏฺโฐ]

นั่ง นอน

นิ-สทอนิสีทนั่ง [ต. นิสินฺโน ตู. นิสชฺช] ณฺวุ ณฺย นิสชฺชา ยุ สํ-นิ-สทอสนฺนิสีทนั่งสงบ ไม่คึกคะนอง [ต. สนฺนิสินฺโน] อุป-นิ-สทออุปนิสีทนั่งใกล้ [ต. อุปนิสินฺโน] อาสออาส อจฺฉนั่ง, พัก, อยู่; เข้าไป; หวัง [วัต. อจฺฉาเปติ อจฺฉาปยติ เหตุ. อาน. อาสีโน] ยุ อุป-อาสออุปาสนั่งใกล้ ณฺวุ ปริ-ยฺ-อุป-อาสอปยิรุปาสนั่งใกล้ สีอเส สยนอน [ตู. สยิตฺวา อาน. สยาโน] ณี อ ยุ นิ-สีอ อาศัย [ต. นิสฺสิโต อาศัยแล้ว (ซึ่ง) ตู. นิสฺสาย] อ # อว-สีออวสฺสยอาศัย, เนื่องอยู่ อ อวสฺสโย นิ-ปทยนิปชฺชนอน, หมอบ [ต. นิปนฺโน ตู. นิปชฺช] ณฺย

หลับ ตื่น

สุปอสุปหลับ [ต. สุตฺโต] ยุ โสตฺตํ นิ-ทายนิทฺทายหลับ ตุ ยุ นิทฺทา ศัพท์อายนิทฺทายหลับ, ประพฤติหลับ (บาลีไวยากรณ์) ป-พุธยปพุชฺฌตื่น, รู้ [ต. ปพุทฺโธ #ปฏิพุทฺโธ] ตุ เหตุ. ชาครโอชาคโรตื่น อ ชคฺคอชคฺคตื่น วิชีอ ยวิช เวช วิชฺชสลด, สังเวช; กลัว; หวั่นไหว ณ #

ดื่ม กิน

ปาอปา ปิวดื่ม; รักษา; บริโภค; ให้เต็ม; ถึง [วัต. ปาเยติ เหตุ. ต. ปีโต; ปายิโต เหตุกัม. ตู. ปิตฺวา; ปาเยตฺวา เหตุ. ตุํ. ปาตุํ ปิวิตุํ] ณี ณฺวุ ณฺย เปยฺยํ อ ณ ติ ยุ ปาสปิวาส (เทฺวภาวะ)ปรารถนาจะดื่ม, อยากดื่ม, กระหายน้ำ (ปา>ปาปา>ปิปา>ปิวา) [ต. ปิปาสิโต] อ ปิปาสา ภุช ํอภุญฺช(คน) กิน, บริโภค [ภวิส. โภกฺขติ อนีย. โภชนีโย ต. ภุตฺโต ตู. ภุตฺวา] ณี ณฺวุ ณฺย ณ ติ ยุ ภุชขพุภุกฺข (เทฺวภาวะ)ปรารถนาจะกิน, อยากกิน, หิว (ภุช>ภุชฺ>ภุภุชฺ>พุภุชฺ>พุภุกฺ (แปลงเพราะ ข ปัจ.)) ฆสฉชิฆจฺฉ (เทฺวภาวะ)ปรารถนาจะกิน, อยากกิน, หิว (ฆส>ฆฆส>ฆิฆส>ฌิฆส>ชิฆส>ชิฆจฺ (แปลงเพราะ ฉ ปัจ.)) อ ฆสอฆสกิน, บริโภค ณ ภกฺขเอภกฺเขกิน อสออสกิน ณ อทออทกิน; รักษา [ต. อนฺนํ - ของกิน ข้าว ฯลฯ] ณ (วิฆาส-) ปริ-ภุชํอปริภุญฺช(คน) บริโภค; กิน, ใช้สอย [ต. ปริภุตฺโต] ปริ-หรอปริหรบริโภค-ใช้สอย เป็นประจำ, บริหาร, รักษา, หลีกเลี่ยง ณ ฑํส ทํสอฑํส ทํสกัด [ต. ฑฏฺโฐ ทฏฺโฐ] ขาทอขาท(คน, สัตว์) กิน, เคี้ยวกิน, กัดกิน [อนีย. ขาทนีโย] ณฺย เขอขายกิน, เคี้ยวกิน, กัดกิน; เป็นอยู่, ปรากฏ อธิ-โอ-หรออชฺโฌหรกลืน คลอคลกิน, กลืนกิน; หล่น; เคลื่อน คิลอคิลกิน, กลืนกิน ลฬอลฬแลบลิ้น, เลีย นิ-ลฬเณ?นิลฺลาเฬเลีย, แลบ(ลิ้น) (ชิวฺหํ นิลฺลาเฬตฺวา) ลิหอลิห เลหเลีย; สบายใจ, เพลินใจ [วัต. #นิลฺเลหติ อัช. #ปลิหิ อนีย. เลหนียํ] ณฺย เลยฺยํ ณ เลหํ หตฺถ/ปตฺต/โอฏฺฐนิลฺเลหโก

หิว อิ่ม

ฉาอฉา เฉหิว, หิวข้าว, หิวน้ำ [ต. ฉาโต] ติสอติสอิ่ม, เอิบอิ่ม, ยินดี [ต. ติตฺโต] ติปยติปฺปอิ่ม, เอิบอิ่ม [ต. ติตฺโต] ติ ตปฺปอ เณ ณยตปฺป ตปฺเป-ปยอิ่ม, เอิบอิ่ม, พอใจ; แสดง ตปอ ย เณ ณยตป ตปฺป ตปฺเป-ปยอิ่ม, เอิบอิ่ม; เร่าร้อน [วัต. สนฺตปฺปติ]

ทำ สร้าง

กรโอกโรทำ [วัต. กุพฺพติ กุรุติ กุรุเต; กริยติ กรียติ กริยเต กรียเต กริยฺยติ กรียฺยติ กริยฺยเต กรียฺยเต กัม. ปัญ. กรสฺสุ, สัต. กเร กเรถ การเย กุพฺเพถ กุรุพฺเพถ หิย. อกา อกมฺห, อัช. กริ อกริ อกาสิ อกํสุ อกตฺถ อกาสึ ภวิส. กาหติ กาหิติ กาหามิ, กาล. อกริสฺส อนีย. กรณีโย ตัพ. กา-กตฺตพฺโพ อันต. กโรนฺโต กรํ มาน. กุรุมาโน อาน. กราโน ต. กโต #อกโต (น-); การิโต เหตุกัม. ตู. กตฺวา ตเว. กาตเว ตุํ. กาตุํ กตฺตุํ] กฺวิ ณี ณฺวุ ตุ ข ณฺย อ ณ ติ วิกติ ยุ กรยิรกยิรทำ [วัต. กยิรติ สัต. กยิรา เอยฺย>อา กยิราถ เอถ>อาถ] วิ-อา-กรโอพฺยากโรทำให้แจ้ง, พยากรณ์ [ต. พฺยากโต] ยุ อาวิ-กรโออาวิกโรทำให้แจ้ง [ตู. อาวิกตฺวา #สจฺฉิกตฺวา] มาปเณ ณยมาเป-ปยสร้าง, ก่อสร้าง, เนรมิต [วัต. #อติมาเปติ] (เป็น เหตุ.บ้าง)

ประพฤติ

จรอจรประพฤติ [วัต. #อาจรติ ต. สุจิณฺโณ อาจิณฺโณ] ณฺย สํ-อุ-อา-ทฺ-จรอสมุทาจรประพฤติด้วยดี, กล่าว, ร้องเรียก อธิ-อา-จรออชฺฌาจรประพฤติผิด, ล่วงเกิน, ละเมิด อติ-กมอ เออติกฺกม-กเมก้าวล่วง, ล่วงละเมิด, ล่วงเกิน; เดินผ่าน [ต. อติกฺกนฺโต ตู. อติกฺกมฺม] อ #วีติกฺกโม จิร ศัพท์อายจิรายประพฤติช้า, ชักช้า ธูม ศัพท์อายธูมายประพฤติเพียงดังควัน, ทำตนดังควัน ปพฺพต ศัพท์อายปพฺพตายประพฤติเพียงดังภูเขา, ทำตนดั่งภูเขา สมุทฺท ศัพท์อายสมุทฺทายประพฤติเพียงดังสมุทร, ทำตนดั่งทะเล จิจฺจิฏ ศัพท์อายจิจฺจิฏายประพฤติเสียงดังจิ๊ดๆ, ทำเสียงจิ๊ดๆ ปุตฺต ศัพท์อิยปุตฺติยประพฤติเพียงดังบุตร, ทำตัวเหมือนลูก

พูด บอก กล่าว

อา-จิกฺขออาจิกฺขบอก, กล่าว, แสดง กถเณ ณยกเถ-ถยบอก, กล่าว, แสดง, ชี้แจง, แต่ง [วัต. กถาเปติ เหตุ. (ไม่วุทธิ) อัช. กเถสิ กเถสุํ กถยิ กถยึสุ] อ ยุ สห-กถเณ ณยสากจฺเฉ-ฉย (สห>สา; ถ>จฺฉ)เจรจากัน, สนทนากัน, สากัจฉา อ อห พฺรูอพฺรูบอก, กล่าว [ปโร. อาห อาหุ อหุ อัช. อาหํสุ] วจอวจบอก, กล่าว, แสดง [วัต. วุจฺจติ วุจฺจเร (=วุจฺจนฺติ ใช้ในคาถา) #ปวุจฺจเร กัม. หิย. อวจ อโวจ อวจํ อัช. อโวจุํ อวจุตฺถ อโวจุตฺถ อโวจุมฺหา ภวิส. วกฺขติ มาน. วุจฺจมาโน กัม. ต. วุตฺโต] ณี ณฺวุ ตุ ข ณฺย อ วจี- เข้าสมาสแล้ว เอา อ เป็น อี ณ ยุ วจเณ ณยวาเจ-จยบอก, กล่าว, แสดง; อ่าน วทอ เอวท วเท วชฺช วชฺเชบอก, กล่าว, แสดง [ตัพ. วตฺตพฺโพ ตู. วตฺวา ตุํ. วตฺตุํ] ณี ณ ปฐอปฐบอก, กล่าว, แสดง; อ่าน ภาสอภาสบอก, กล่าว, แสดง [#อัช. อชฺฌภาสิ อธิ-ภาส] ณี ภณอภณบอก, กล่าว, แสดง ณี ภสฺสเณ ณยภสฺเส-สยพูดคุย, บ่น, ด่า ชป ชปฺปอชป ชปฺปบอก, กล่าว, แสดง, กระซิบ อา-รุจเณ ณยอาโรเจ-จยบอก, กล่าว [อัช. อาโรเจสิ อาโรเจสุํ อาโรจยิ อาโรจยึสุ] อติ-อา-วทออจฺจาวทกล่าวล่วงเกิน, พูดล่อลวง, พูดเกี้ยว, พูดยั่วยวน, ร้องเรียก ทีปเณ ณยทีเป-ปยประกาศ, แสดง ยุ การแสดง คำชี้แจง ขายขายกล่าว, ประกาศ, แสดง, ชี้แจง ยุ อา-ขาออกฺขากล่าว, บอก, แสดง, ชี้แจง [วัต. อกฺขายติ กัม.] ตุ ปติ-ขาอปจฺจกฺขาบอกคืน [ตู. ปจฺจกฺขาย] ป-กาสุอ เอปกาส ปกาเสประกาศ, ปรากฏ, แจ่มแจ้ง, โอ-วทอโอวทโอวาท ณ สาสอสาสสอน, อบรม ณฺย ติ ยุ อนุ-สาสออนุสาสตามสอน, พร่ำสอน [ต. อนุสิฏฺโฐ] ณฺวุ ยุ วิ-อา-หรอพฺยาหรพูด, เล่า ลปอลปพูด ณ วิ-ลปอวิลปพูดคร่ำครวญ อา-ลปออาลปร้องเรียก ยุ ป-ลปอปลปพูดเพ้อเจ้อ สํ-ลปอสลฺลปพูดเจรจาโต้ตอบกัน ณ อป-ลปออปลปพูดผิด อนุ-ลปออนุลปพูดมาก พูดเพ้อเจ้อ อุ-ลปออุลฺลปพูดโอ้อวด จุทเณ ณยโจเท-ทยโจทย์, ทักท้วง, ตักเตือน มนฺตเณ ณยมนฺเต-ตยปรึกษา, พูดอย่างลับๆ [อัช. มนฺเตสิ มนฺเตสุํ มนฺตยิ มนฺตยึสุ] สํ-อุ-อา-ทฺ-จรอสมุทาจรประพฤติด้วยดี, กล่าว, ร้องเรียก สรอสรออกเสียง ฆุสอ เณ ณยฆุส โฆส โฆเส-สยออกเสียง, ป่าวร้อง, สรรเสริญ [ต. ฆุฏฺโฐ #สงฺฆุฏฺโฐ] ณ ยุ นทอ เณ ณยนท นาเท-ทยบันลือเสียง คชฺชอ เณ ณยคชฺช คชฺเช-ชยร้องคำราม, ออกเสียง

เรียก เชิญ นิมนต์

ป-กุสอปกฺโกสเรียกมา [วัต. ปกฺโกสิตฺวา; ปกฺโกสาเปตฺวา เหตุ.] นิ-มนฺตเณ ณยนิมนฺเต-ตยเรียกมา, นิมนต์ อา-มนฺตเณ ณยอามนฺเต-ตยเรียกมา; เตือน อธิ-อิสออชฺเฌสเชื้อเชิญ, อาราธนา อา-ราธอ ยอาราธ อารชฺฌเชื้อเชิญ, อาราธนา; ยินดี

ลา อำลา

อา-ปุจฺฉออาปุจฺฉถามโดยเอื้อเฟื้อ, ถามหา, อำลา; ขออนุญาต [ตู. ] อ อาปุจฺฉา อป-โลกเณ ณยอปโลเก-กยมองดู; บอกลา, อำลา; ขออนุญาต; ประกาศให้ทราบ [ต. อปโลกิโต]

ชม ด่า

โถมเณ ณยโถเม-มยชมเชย, ยกย่อง, สรรเสริญ ถุอ นาถว ถุนาชมเชย, ยกย่อง, สรรเสริญ อ ติ ป-สํสอปสํสชมเชย, ยกย่อง, สรรเสริญ [ต. ปสตฺโถ] อ วณฺณเณ ณยวณฺเณ-ณยสรรเสริญ; ขยาย, ขยายความ, พรรณนา; ทำสีขาวเป็นต้น; พยายาม; แสดง [#วัต. สํวณฺเณติ] อ # ยุ อา-กุสออกฺโกสด่า [อัช. อกฺโกจฺฉิ] ปฏิ-กุสอปฏิกฺโกสด่าตอบ, ห้าม, คัดค้าน ปริ-ภาสอปริภาสด่า ขุํสเณ ณยขุํเส-สยด่า, บริภาษ สปอ ยสป สปฺย สปฺปด่า, สบถ, สาปแช่ง ณ ตชฺชอ เณ ณยตชฺช ตชฺเช-ชยด่า, ขู่, ข่มขู่, คุกคาม [วัต. #สนฺตชฺชติ] นิ-คหอ ณฺหานิคฺคห นิคฺคณฺหาขู่, ข่มขู่, ลงโทษ [ตู. นิคฺคยฺห] ยุ ครหอ เณ ณยครห ครเห-หยติเตียน, นินทา, เกลียด, ชัง ณฺย

นินฺท (นิทิ)

อนินฺทติเตียน, นินทา อ

โกรธ รัก ชอบ เกลียด รังเกียจ อาย

กุธยกุชฺฌโกรธ, เคือง [ต. กุทฺโธ] ณ ยุ รุจย เณ ณยรุจฺจ โรเจ-จยชอบ, ยินดี [ต. รุจิโต] ณี ปิยอปิยรัก อ กุกฺกุจฺจ ศัพท์อายกุกฺกุจฺจายเกลียด, รังเกียจ, ประพฤติรังเกียจ คุปฉชิคุจฺฉ (เทฺวภาวะ)เกลียด, รังเกียจ (คุป>คุปฺ>คุคุปฺ>คิคุปฺ>ชิคุปฺ>ชิคุจฺ (แปลงเพราะ ฉ ปัจ.)) ลชฺชีอลชฺชอาย, ละอาย อ หเรอหราย (เอ>อาย)อาย, ละอาย [มาน. หรายมาโน]

ร้อง ร้องไห้ หัวเราะ ร่าเริง ยินดี

รุอรว โรร้อง [วัต. #วิรวติ] ณ รุทอรุท โรทร้องไห้, หลั่งน้ำตา [ต. รุนฺโน; รุณฺณํ การ~ #อัช. ปโรทิ] เทวอเทวร้องไห้, คร่ำครวญ; เล่น [วัต. #ปริเทวติ] กนฺท (กทิ)อ เณ ณยกนฺท กนฺเท-ทยร้องไห้, คร่ำครวญ; ร้องเรียก; วุ่นวาย [วัต. #ปกฺกนฺทติ] เคอคายออกเสียง, ขับกล่อม, ร้องเพลง [ต. คีโต] สํ-เคอสงฺคายชำระ, สะสาง; รวบรวม, จัดสรร, ร้อยกรอง; ซักซ้อม; สวดพร้อมกัน [วัต. สงฺคายติ ต. สงฺคิโต] ติ สงฺคีติ สํ-เค ยุ สงฺคายนา เอ>อาย หสอหสหัวเราะ, ร่าเริง [ต. หฏฺโฐ #ปหฏฺโฐ] ณฺวุ ณ ชคฺฆอชคฺฆหัวเราะ, ร่าเริง รมอรมยินดี [อนีย. รมณีโย ต. รโต ตู. #อภิรมฺม] กฺวิ (กุญฺช-) อ ณ ติ ยุ มุทอโมทยินดี ยุ โมทนา โมทนํ ตัท. ตา มุทิตา ป-มุทอปโมทยินดี อ ปมุโท ณ ปโมโท ยุ ปโมทนา #อนุโมทนา ตัท. ณย ปามุชฺชํ ปาโมชฺชํ นนฺทอนนฺทยินดี, อิ่มใจ [วัต. #อภินนฺทติ] อ อิ ยุ ตุสยตุสฺสยินดี, เอิบอิ่ม [ต. ตุฏฺโฐ] ณ ติ สาทอสาทยินดี, สบายใจ, เพลินใจ [วัต. #อสฺสาทติ] ณ สาโท, อสฺสาโท ณุ สาทุ หวาน อร่อยไพเราะ

ปรารถนา, อยาก, ต้องการ

ฉนฺทเณ ณยฉนฺเท-ทยปรารถนา, อยาก, ต้องการ, พอใจ กมุอ เณ ณยกาม กาเม-มยปรารถนา, อยาก, ต้องการ ณ ติ ปตฺถ ปฏฺฐเณ ณยปตฺเถ-ถย ปฏฺเฐ-ฐยปรารถนา, อยาก, ต้องการ, ขอ, มุ่งหวัง [มาน. ปตฺถยมาโน อาน. ปตฺถยาโน] ยุ อิสุ อิจฺฉออิจฺฉปรารถนา, อยาก, ต้องการ [ปัญ. #อติจฺฉถ ปรารถนาเกิน, โปรด(สัตว์)ข้างหน้า ต. อิฏฺโฐ] ณฺย อ อาสาสออาสาส อาสิส อาสึสหวัง, ปรารถนา อาสึส (อาสิสิ)ออาสึสหวัง, ปรารถนา [วัต. #ปจฺจาสึสติ (ปฏิ-)] กงฺข (กขิ)อกงฺขหวัง, ปรารถนา, อยาก; สงสัย ... ณฺย อ กงฺขา ป-วรเณ ณยปวาเร-รยปรารถนา, อยากได้; ปวารณา กัต. เหตุกัต. ปิหเณ ณยปิเห-หยปรารถนา; กระหยิ่ม? (ครึ้มใจ, ภูมิใจ, อิ่มใจ) ลุภยลุพฺภโลภ, ละโมบ, มักมาก, อยาก [#วัต. โอลุพฺภติ] ณ รญฺช รนฺชอ ยรช รญฺช รชฺชกำหนัด, ย้อม [ต. รตฺโต #วิรตฺโต เบื่อหน่าย คลายกำหนัด] ณ #วิราโค สํ-อา-รญฺชยสารชฺชกำหนัดนัก, ย้อม [ต. สารตฺโต] นิ-วิทํ อนิพฺพินฺทเบื่อหน่าย [ต. นิพฺพินฺโน นิพฺพิณฺโณ]

คิด รู้ ระลึก นึก จำ พิจารณา สงสัย

จินฺตเณ ณยจินฺเต-ตยคิด, รู้, นึก [อัช. จินฺเตสิ จินฺเตสุํ จินฺตยิ จินฺตยึสุ] ยุ ตกฺกเณ ณยตกฺเก-กยตรึก ณ สรอสรระลึก, นึก; แล่นไป [อนีย. สรณีโย ต. สโต] ตุ ; เหตุ. ณ ติ ยุ ธา ธรอ เณ ณยธร ธาเร-รย ทธา (เทฺวภาวะ)ทรงไว้, ทรงจำ; รองรับ (ธาธา>ธธา>ทธา) ตุ ณฺย # อ (อิตฺถี) อิ (อุทก-) ยุ (สํ-โอ-) เฌอเฌ ฌาย (เอ>อาย)เพ่ง, เพ่งด้วยใจ, พิจารณา, คิด; เผา, ไหม้ เร่าร้อน, สว่าง [ต. ฌาโม] อ ยุ อุ-เฌออุชฺฌาย (เอ>อาย)เพ่งโทษ, ยกโทษ(ของผู้อื่น)ขึ้นพูด, ติเตียน, โพนทะนา วิ-เฌอวิชฺฌาย (เอ>อาย)(ไฟ) ดับ ญานาชานารู้ [สัต. ชญฺญา ภวิส. ชานิสฺสติ ญสฺสติ อันต. ชานํ ตัพ. ญาตพฺโพ ชานิตพฺโพ ต. ญาโต ตู. ญตฺวา ชานิตฺวา ชานิย ชายิตฺวา (นา>ย) ตเว. ญาตเว ตุํ. ญาตุํ ชานิตุํ] ณฺวุ ตุ รู ณฺย ยุ #อญฺญาณํ (-น) ตยฺย วิ-ญานาวิชานารู้แจ้ง, รู้วิเศษ [ตู. วิชานิตฺวา] รู ณฺย # ติ ยุ สํ-ญานาสญฺชานารู้พร้อม, รู้จัก, จำได้ [ ตู. สญฺชานิตฺวา] อ ยุ ป-ญานาปญฺญาย (นา>ย)รู้, ปรากฏ [วัต. ปญฺญยติ ปญฺญายติ อัช. ปญฺญายิ ต. ปญฺญาโต] อ ยุ อนุ-ญานาอนุชานาอนุญาต [ต. อนุญฺญาโต] อา-ญาออญฺญารู้, รู้ทั่วถึง, บรรลุ, ตรัสรู้ [วัต. อาณาเปติ เหตุ. ‘ให้รู้ทั่ว’ สั่ง, บังคับ อัช. อญฺญาสิ ต. อาณตฺโต ตู. อญฺญาย] ตุ อ มนยมญฺญรู้, เข้าใจ, สำคัญ, คิด อติ-มนยอติมญฺญดูถูก, ดูหมิ่น มนโอมโนรู้, รู้จัก, บรรลุ, ตรัสรู้ ติ สํ-มนโอสมฺมโน?รู้พร้อม ... [ต. สมฺมโต] ติ วิทอวิทรู้, รู้แจ้ง [วัต. #ปฏิ(นิ)เวเทติ เหตุ. 'ให้รู้'=บอก อัช. อเวทิ ตัพ. เวทิตพฺโพ ] ณี รู ณฺย อวิชฺชา ยุ พุธยพุชฺฌรู้, ตรัสรู้, ตื่น [วัต. โพเธติ เหตุ. ต. พุทฺโธ อาน. #อภิสมฺพุทฺธาโน ตู. สมฺพุชฌิย] ตุ ข อิ ติ ยุ มุนนามุนารู้, ตรัสรู้; นิ่งอยู่ [ต. มุโต; มุตํ ความรู้] อ อิ ติ มุติ อุป-ธรเณ ณยอุปธาเร-รยใคร่ครวญ, พิจารณา อา-วชอ เณ ณยอาวชฺช อาวชฺเช-ชยใคร่ครวญ, พิจารณา มานสวิ-วีมํส (เทฺวภาวะ)ไตร่ตรอง, ทดลอง, พิจารณา, ไต่สวน (มาน>มานฺ>มามานฺ>มีมานฺ>วีมานฺ>วีมํ (แปลงเพราะ ส ปัจ.)) นิ-สมเณ ณยนิสาเม-มยใคร่ครวญ, พิจารณา, แลดู, ฟัง [ตู. นิสมฺม] สํ-อสอสมฺมส (สํ>สมฺมา>สมฺม)พิจารณาด้วยดี, พิจารณาโดยชอบ ปฏิ-สํ-ขาย พิจารณา [ตู. ปฏิสํขา ปฏิสงฺขา ปฏิสงฺขาย] อนุ-วิทอ พิจารณา [ตู. อนุวิจฺจ] อว-อิกฺขออเวกฺขพิจารณา [ตู. อเวกฺขิย] สํ-อว-อิกฺขอสมเวกฺขพิจารณา [ตู. สมเวกฺขิย สมเวกฺขิยาน] ปติ-วิ-อิกฺขอปจฺจเวกฺขพิจารณา [ตู. ปจฺจเวกฺขิย] ปฏิ-สํ-จฺ-อิกฺขอปฏิสญฺจิกฺขเห็นพร้อมเฉพาะ, พิจารณาเห็น กขิ กงฺขอกงฺขสงสัย; หวัง, ปรารถนา ... ณฺย ปาฏิกงฺโข

สงฺก (สกิ)

อสงฺกสงสัย; กลัว, สะดุ้ง; ไป, ถึง, บรรลุ สํ-สีอสํสยสงสัย

หลง ลืม

มุหยมุยฺหหลง [ต. มุฬฺโห มูฬฺโห] ณ มุสยมุสฺสลืม [ต. มุฏฺโฐ วัต. #ปมุสฺสติ ต. ปมุฏฺโฐ] มทยมชฺชเมา, ประมาท, เลินเล่อ [ต. #ปมตฺโต ตู. ปมชฺช] ณฺย ณ มุจฺฉอมุจฺฉหลง, เป็นลม, สลบ, แน่นิ่ง ลุภอลุภ โลภหลง [วัต. #ปโลเภติ เหตุ. ‘ให้หลง’ แปลเป็น กัตตุ. ว่าหลอกล่อ]

ถาม ฟัง ได้ยิน เขียน

ปุจฺฉอปุจฺฉถาม [ต. ปุฏฺโฐ] อ ยุ ปญฺหอปญฺหถาม [วัต. #ปริปญฺหติ] สุณุ ณาสุโณ สุณาฟัง, ได้ยิน [วัต. สุณาติ สุโณม; สุยฺยติ สูยติ กัม. สาเวติ เหตุ. อัช. อสฺโสสิ อสฺโสสุํ #อนุสฺสาเวสิ เหตุ.; อสฺโสสิตฺถ; อสฺโสสึ อสฺโสสิมฺหา ตวันตุ. สุตวา ต. สุโต; สาวิโต สาวาปิโต เหตุกัม. ตู. สุตฺวา ตุํ. โสตุํ] ณี ณฺวุ ตุ ติ ยุ ปฏิ-สุณาปฏิสุณาฟังตอบ, ตอบรับ, รับฟัง, รับคำ, รับรอง [วัต. ปจฺจสฺสุณาติ อัช. ปจฺจสฺโสสิ ตู. ปฏิสุณิตฺวา] สุสสุสฺสูสปรารถนาจะฟัง, อยากฟัง อว-ธาอโอทหฟัง [วัต. (โสตํ) โอทหติ ต. โอหิโต] วิ-สหอวิสหรับคำ ลิขอลิขเขียน; ทำให้บาง (กลึง, ขัด, ขูด) คนฺถเณ ณยคนฺเถ-ถยแต่ง, เรียบเรียง, ร้อยกรอง อ คนฺโถ คัมภีร์ รจเณ ณยรเจ-จยทำ, จัดแจง, แต่ง, เรียบเรียง, รจนา คณเณ ณยคเณ-ณยนับ, คำนวณ ยุ คณนา มาอ ย นา โอมา มาย มินา มิโนรัก, ทะนุถนอม; นับ, ชั่ง, เปรียบเทียบ [ต. นิมิตฺตํ] ตุ อ ณ ยุ ลุปยลุปฺปลบ, ลบออก, ไม่เห็น, ไม่ปรากฏ [ต. ลุตฺโต]

ดู เห็น พิจารณา

โอ-โลกเณ ณยโอโลเก-กยมองดู, เห็น ทิสอปสฺสเห็น [วัต. ทิสฺสติ กัม. สัต. ทกฺเขมุ เอยฺยาม>เอมุ หิย. อทฺทส อทฺทสํ อัช. อทฺทสํสุ อทฺทสาม (อทฺทสิมฺหา) ภวิส. ทกฺขติ; ตัพ. ทฏฺฐพฺโพ ต. ทิฏฺโฐ; ตู. ทิสฺวา ทิสฺวาน ตุํ. ทฏฺฐุํ] ณี ข ติ ยุ อาวี ทิสอทิสฺสเห็น, ปรากฏ อิกฺขออิกฺขเห็น, ดู, เพ่ง, พิจารณา อ #เปกฺข (ป-) อุปสมฺปทาเปกฺโข เปกฺขา (ป-) (อุป-) อนฺตร-ธาอ ยอนฺตรธายไม่เห็น, ไม่ปรากฏ, อันตรธานไป [ต. อนฺตรหิโต] มีลอ เณ ณยมีล มีเล-ลยหลับตา [#วัต. นิมีลติ] อุ-มีลออุมฺมีลเปิดตา, ลืมตา มิสอมิสหลับตา [#วัต. นิเมสติ นิมฺมสติ] อุ-มิสออุมฺมิสเปิดตา, ลืมตา ป-สุอปสวประสบ, พบ, เห็น

แสดง

ทิสเณ ณยเทเส-สยแสดง (นามธรรม), กล่าว, สวด [ภวิส. เทเสสฺสติ] ณฺวุ ยุ ทิสเณ ณยทสฺเส-สยแสดง (รูปธรรม) [อัช. ทสฺเสสิ ทสฺเสสุํ ทสฺสยิ ทสฺสยึสุ] ณี วชฺชทสฺสี อุ-ทิสอ เณ ณยอุทฺทิส อุทฺเทเส-สยแสดงขึ้น [ปัญ. อุทฺทิสตุ ตู. อุทฺทิสิตฺวา อุทฺทิสิย; อุทฺทิสฺส ‘เจาะจง’ ใช้เป็นกิริยาวิเสสนะ] นิ-ทิสอ ยนิทฺทิส นิทสฺสชี้แจง, แสดง, อธิบาย; อ้าง, อ้างถึง [ต. นิทฺทิฏฺโฐ นิทสฺสิโต] (ยุ นิทสฺสนํ) อป-ทิสอ ยอปทิส อปทิสฺสแสดงอ้า่ง, อ้าง, กล่าวอ้าง, ชี้แจง [ตู. อปทิสิตฺวา] (อ อปทิโส ณ อปเทโส ยุ อปทิสนํ)

ปรากฏ

วิ-สุอวิสฺสวปรากฏ, มีชื่อเสียง [ต. วิสฺสุโต] ปาตุ-ภูอปาตุภวปรากฏ, มีปรากฏ, ปรากฏชัด [อัช. ปาตุภวิ] ปาตุ-รฺ-หุอปาตุรโหปรากฏ, มีปรากฏ, ปรากฏชัด [อัช. ปาตุรโหสิ]

ศึกษา เรียน

ทมเณ ณยทเม-มยทรมาน, ฝึก [ต. ทนฺโต] ณฺวุ ณฺย อ สิกฺขอสิกฺขศึกษา อ ยุ อธิ-อิออชฺฌายศึกษา, เล่าเรียน, อ่าน, สาธยาย [วัต. อธิเต ไม่พบใน ไตร.] อธิ-อิออธิย อธีย อธิยฺย (อิ>ย)ศึกษา, เล่าเรียน, อ่าน, สาธยาย [วัต. อธียติ อธิยามิ อันต. อธียนฺโต มาน. อธียมาโน ตู. อธียิตฺวา] คหณฺหาคณฺหาเรียน, เล่าเรียน [ตู. #อุคฺคณฺหิตฺวา] ยุ # สํ-เฌอสชฺฌาย (เอ>อาย)สวด, สาธยาย, ท่อง อ ปริ-ยต เล่าเรียน [ต. ปริยตฺโต] ติ ปริยตฺติ ปริ-ยฺ-อาปอุณาปริยาปุณาเล่าเรียน [ต. ปริยาปุโต] ยุ

แผ่ เปล่ง

ผรอผรแผ่ไป ตนโอตโน ตนุแผ่ไป นิ-ฉรอนิจฺฉร(เสียง, รัศมี) เปล่งออก, (สายฟ้า) แลบ, (ลิ้น) แลบออก อกมฺม. นิ-ฉรเณ ณยนิจฺฉาเร-รยเปล่ง (เสียง, รัศมี), แลบ (ลิ้น) สกมฺม.

ข้าม ผ่าน ขึ้น ลง ตก

ตรอตรข้าม, ผ่าน, กลิ้ง [ต. ติณฺโณ] อ อุ-ตรออุตฺตรข้ามขึ้น, ข้าม, ขึ้น [ต. อุตฺติณฺโณ] โอ-ตรอโอตรข้ามลง, ลง, โฉบลง [ต. โอติณฺโณ] ยุ รุหอรุหขึ้น, งอก, ขึ้น, ปรากฏ, เกิด [ต. รุฬฺโห] อ ยุ อว-รุหอโอโรหลง, โน้มลง [วัต. #ปจฺโจโรหติ ตู. โอรุยฺห] ยุ อา-รุหออารุห-โรหขึ้น, งอก [ต. อารุฬฺโห ตู. อารุยฺห วัต. #อภิรุหติ] ยุ คาหอคาหกวน, คน (ธาตุนี้ไม่มีการซ้อน ค) อธิ-โอ-คาหูออชฺโฌคาหหยั่งลง, จมลง, โฉบลง, เข้าไป [ต. อชฺโฌคาฬฺโห] โอ-กมอโอกฺกมก้าวลง, หยั่งลง [ตู. โอกฺกมฺม] ปตอปตตก, ล้ม, (ครรภ์) แท้ง [วัต. ปาเตติ ต. ปาติโต เหตุกัม. #วัต. ปปติ] ณี อภิ-อุ-คมออพฺภุคฺคมบินขึ้น, เหาะขึ้น, (ชื่อเสียง) ฟุ้งขจรไป/โด่งดัง [เฉพาะ อัช. อพฺภุคฺคญฺฉิ ต. อพฺภุคฺคโต] อุ-ปตออุปฺปตกระโดดขึ้น, บินขึ้น, เหาะขึ้น ยุ อธิ-อุ-ปตออชฺฌุปฺปตตกลง, โฉบลง [ต. อชฺฌุปฺปตฺโต] ภสฺสอภสฺสพลัดตก, พลาด, เคลื่อน, หล่น, ล้ม, หัก; รุ่งเรือง, ส่องสว่าง [ต. ภฏฺโฐ]

ลงฺฆ (ลฆิ)

อ เณ ณยลงฺฆ ลงฺเฆ-ฆยกระโดด, เหาะ, เหิน, ลอยไป [#วัต. อุลฺลงฺฆติ]

ลอย จม

วหยวุยฺหลอย, นำไป [ต. พาหิโต พาฬฺโห] อ (สุข-อา-) ณ ยุ ปฺลุอปฺลวไป, ลอยไป (ในน้ำ) ปลวอปลวไป, ลอยไป (ในน้ำ) นิ-มุชฺชอนิมุชฺชจม, จมลง, ดำลง, ดำน้ำ [ต. นิมฺมุคฺโค] สิทอสีทปล่อย; ติด, ชุ่มชื่น; หลง; หุง, ต้ม, นึ่ง; จม [วัต. โอสาเทติ เหตุ. ‘ให้จมลง’ ต. สินฺโน ‘ชุ่ม’] อ (กุจฺฉิต-สิท ลบเหลือ กุ)

นำไป นำมา นำออก (นี นำคน-สัตว์; หร นำสิ่งของ ...)

นิ นีอเน นยนำไป [วัต. นียติ กัม. ต. นีโต ตู. เนตฺวา] ณฺวุ ตุ ณฺย อ ติ ยุ อา-นีออาเน-นยนำมา [ต. อานีโต] อป-นีออปเนนำออก [ต. อปนีโต] หรอหรนำไป [วัต. หราเปติ เหตุ. (ไม่วุทธิ) ต. หโต-โฏ] ณฺย ยุ อภิ-หรออภิหรนำไป [ต. อภิหโต-โฏ ตุํ. อภิหฏฺฐุํ อภิหริตุํ] อา-หรออาหรนำมา [ต. อาหโต-โฏ] ณ โอ-หรอโอหรนำลง, ปลงลง ปลงผมและหนวด [วัต. โอหาราเปติ เหตุ. (วุทธิ)] นิ-หรอนีหรนำออก, ขับไล่ (ใช้กับคนได้) ป-อชอปาเชขับ, ต้อน, ไล่ อป-หรออปหรนำไปทิ้ง, ฉวยเอาไป หรสชิคึส ชิคีส (เทฺวภาวะ)ปรารถนาจะนำไป, อยากนำไป (หร>หหร>หิหร>ชิหร>ชิคึ/ชิคี) วห วุหอวหนำไป, เจริญ, เพิ่มขึ้น [ต. วุฬฺโห] อา-วหออาวหนำมา อา-ภมอ นำมา [ต. อาภโต อาภโฏ]

ทิ้ง สละ ละ เว้น

ขิปอขิปทิ้ง, ขว้าง, โยน; ไอ, จาม [วัต. ขิปาเปติ เหตุ. (ไม่วุทธิ)] ต. ขิตฺโต] อ ฉฑฺฑเณ ณยฉฑฺเฑ-ฑยทิ้ง, ขว้างทิ้ง [ต. ฉฑฺฑิโต] ณฺวุ ฉุภอฉุภโยนทิ้ง, นำออก, ขับไล่ [ต. ฉุฑฺโฑ ฉุทฺโธ] จชอจชสละ, บริจาค [ต. จตฺโต] ณ ยุ วิ-สชฺชอวิสฺสชฺชสละ, แบ่งปัน; แก้/ตอบ (คำถาม) [วัต. #นิสฺสชฺชติ, อุสฺสชฺชติ] ยุ วิ-รมอวิรมงด, เว้น ยุ วิรมณํ เวรมณี รหอ เณ ณยรห รเห-หยสละ, ทิ้ง หาอชห ชหา (เทฺวภาวะ)ละ, สละ, ปล่อย; เสื่อม, เลว (หาหา>ชาหา>ชหา) [ตู. หิตฺวา ชหิตฺวา] อ ป-หายปหิยฺย ปหีย ปหายละ, สละ, ทิ้ง, ปล่อย; เสื่อม, เลว [ต. ปหีโน ตู. ปหาย #โอหาย] ติ ปริ-หายปริหายเสื่อมสิ้น, เสื่อมรอบ [ต. ปริหีโน] ติ อุชฺฌออุชฺฌสละ, ละ, ทิ้ง วชฺชีอ เณ ณยวชฺช วชฺเช-ชยเว้น, สละ, แบ่งปัน [วัต. #ปริวชฺเชติ] ณฺย สรเณ ณยสเร-รย สาเร-รยซัดไป, ละ, ทิ้ง; ขยาย, พิสดาร ป-สรเณ ณยปสาเร-รยเหยียด (มือ, แขน) นุทอนุทซัดไป, ขว้าง, ทิ้ง, ขจัด, บรรเทา [วัต. #วิโนทติ ปนุทติ อปนุทติ]

ส่งไป

เปสเณ ณยเปเส-สยส่งไป [ต. เปสิโต] ปหเณ ณยปาเห-หยส่งไป [ต. ปหิโต ตัพ. ปาเหตพฺโพ] ป-หิณุ ณาปหิณ ปหิณาส่งไป [ต. ปหิโต] อุ-ยุชเณ-ณยอุยฺโยเชส่งไป [ต. อุยฺโยชิโต]

รวม รวบรวม

สํ-หรอสํหรรวบรวม, ย่อ สํ-คหณฺหาสงฺคณฺหาสงเคราะห์, รวบรวม อ จินาจินาก่อ, สั่งสม อ #

ขอ

ภิกฺขอภิกฺขขอ รู ยาจอยาจขอ ณฺวุ วรเณ ณยวาเรขอ, ต้องการ

ให้ ได้ ลัก

ทาอเท ททา (เทฺวภาวะ)ให้ (ทา>ทาทา>ททา) [วัต. ทชฺชติ ทมฺมิ ทมฺม; ทียติ ทิยฺยติ กัม. สัต. ทชฺเชยฺย ทชฺชา ทชฺชุํ ทชฺชํ หิย. อททา อททู อัช. อทาสิ อทํสุ ภวิส. ทสฺสติ มาน. ททมาโน ตัพ. ทาตพฺโพ ต. ทินฺโน; ใช้ในสมาส แปลงเฉพาะศัพท์ -ทตฺโต -ทตฺติโย -ทตฺติโก: พุทฺธทตฺโต ~ทตฺติโย ~ทตฺติโก – เทว~ สกฺก~ ภิกฺขุ~ ตู. ทตฺวา] ณี ณฺวุ (อา>อาย) ตุ ณฺย อ ณ ยุ ปฏิ-ทาอปฏิเทให้กลับ, ให้คืน ปริ-วิสอปริวิสให้/ถวาย/เลี้ยง อาหาร, อังคาส (คำเขมร) นิ-ยตเณ ณยนิยฺยาเท-ทย (ต>ท)มอบให้, แลกเปลี่ยน (คัมภีร์ฝ่ายศาสนาแปลง ต เป็น ท ส่วนคัมภีร์ฝ่ายโลกียะไม่แปลงเป็น ท) ปฏิ-ปทเณ ณยปฏิปาเท-ทยมอบให้, จัดหาให้, จัดแจง, ให้สำเร็จ, บันดาล โอ-นุทเณ ณยโอโณเช-ชยอุทิศ, ให้, ล้าง, ชำระ ลภอลภได้ [อัช. อลตฺถ (อี>ตฺถ) อลตฺถํ (อึ>ตฺถํ) ภวิส. ลจฺฉติ ตัพ. ลทฺธพฺโพ ต. ลทฺโธ ตู. ลทฺธา ลทฺธ ตุํ. ลทฺธุํ ณฺย. ลพฺภา] ข ณฺย ณ ติ ปฏิ-ลภอปฏิลภได้เฉพาะ, กลับได้ วิท ํอวินฺทได้, ประสบ; พิจารณา; ยินดี จุรเณ ณยโจเร-รยลัก, ขโมย [อัช. โจเรสิ โจเรสุํ โจรยิ โจรยึสุ] ตุ ณ เถนเณ ณยเถเน-นยลัก, ขโมย อว-หรออวหรลัก, ขโมย ณ

จับ รับ ถือ

คหณฺหาคณฺหาถือเอา, จับ, รับ; เรียน [วัต. คณฺหาติ คณฺหติ; คยฺหติ กัม. อัช. อคณฺหิ คณฺหิ อคฺคเหสิ คณฺหึสุ; อคาหยิ ณย เหตุ. ภวิส. คเหสฺสติ ตู. คเหตฺวา; อคฺคเหตฺวา/อคฺคณฺหิตฺวา (น-) ตุํ. คเหตุํ] ณฺวุ ณฺย อ ณ ยุ อุ-คหณฺหาอุคฺคณฺหาหยิบ, หยิบขึ้น, ยกขึ้น; เรียน [ตู. อุคฺคเหตฺวา; อุคฺคหาเปตฺวา เหตุ.] ป-คหอ ณฺหาปคฺคห ปคฺคณฺหาถือ, จับ, ประคอง, ยกย่อง, สนับสนุน, อุดหนุน [ตู. ปคฺคยฺห] อ ยุ ปฏิ-คหณฺหาปฏิคฺคณฺหารับเฉพาะ, รับประเคน อา-ทายอาทิยถือเอา, ยึดถือ [ตู. อาทาย อาทยิตฺวา #ปริยาทาย อาน. อนุปาทิยาโน (น-อุป-)] อ # สํ-อา-ทายสมาทิยถือเอา, ยึดถือ [ตู. สมาทาย สมาทยิตฺวา] สํ-อา-ทาณาเป เหตุ.สมาทเปให้ถือเอา แปลให้เป็นกัตตุวาจก ในความหมายว่า ‘ชักชวน’ [ตู. สมาทเปตฺวา ต. สมาทปิโต] ณฺวุ สํ-อา-ทยเอสมาทเป (ย>ป)ชักชวน [ตู. สมาทเปตฺวา ต. สมาทปิโต] ณฺวุ อา-มสออามสจับต้อง, ลูบคลำ [ต. อามฏฺโฐ] ปรา-มสอปรามสจับต้อง, ลูบคลำ, ยึดมั่น [ต. ปรามฏฺโฐ] ณ ฉุปอฉุปถูกต้อง, สัมผัส [#วัต. อจฺฉุปติ] ผุสอผุส ผุสฺสถูกต้อง, สัมผัส [ต. ผุฏฺโฐ ตุํ. ผุฏฺฐุํ] ณ หนอ จรด, ชน, กระทบ [ตู. อาหจฺจ #อุปหจฺจ ปฏิหญฺญ อูหจฺจ ถอนขึ้น] อา-สชยอาสชฺชจรด, ชน, กระทบ; ติด, ข้อง [ตู. อาสชฺช] สํ-ปฏิ-อิสอสมฺปฏิจฺฉรับ, รับพร้อม ลาอลาถือเอา ณฺวุ

อนุเคราะห์ ช่วยเหลือ

อนุ-คหณฺหาอนุคฺคณฺหาอนุเคราะห์, ช่วยเหลือ

อุป-

ถมฺภ (ถภิ)

ออุปถมฺภ อุปตฺถมฺภช่วยเหลือ, ทำให้มั่นคง, อุดหนุน, อุปถัมภ์, ค้ำจุน, สนับสนุน [ตู. อุปตฺถมฺภิตฺวา]

ใส่เข้า ถอน เอาออก

ป-ขิปอปกฺขิปใส่, ใส่เข้า [ต. ปกฺขิตฺโต] นิ-ขิปอนิกฺขิปเก็บ [ต. นิกฺขิตฺโต] อา-วหออพฺพุหถอน; นำมา [ตู. อพฺพุยฺห] ณ (มงฺคลํ) # (มงฺคลํ) ปฏิ-สมเณ ณยปฏิสาเม-มยเก็บรักษา, ยึดครอง [ตู. #สํสาเมตฺวา] ยุ ปฏิสามนํ

ดึง ลาก ฉุด ยก

นิ-กฑฺฒอนิกฺกฑฺฒดึงออก, ลากออก อา-กฑฺฒออากฑฺฒดึงออก, ลากออก, ฉุด, ชัก อญฺฉ (อฉิ)ออญฺฉดึง, ลาก, ฉุด, ชัก อุ-ขิปออุกฺขิปยก, ยกขึ้น [ต. อุกฺขิตฺโต] อา-รุปเณ ณยอาโรเป-ปยยก, ยกขึ้น [ต. อาโรปิโต] ยุ วิ-โอ-รุปเณ ณยโวโรเป-ปยยกลง, ปลงลง [วัต. (ชีวิตา) โวโรเปติ ปลงลงจากชีวิต =ฆ่า ต. โวโรปิโต] ยุ โวโรปนํ โอ-ตรเณ ณย เหตุ.โอตาเร-รยให้ข้ามลง (=ยกลง)

เหยียบ ทุบ ตี ฆ่า ทำร้าย เบียดเบียน

อา-กมออกฺกมเหยียบ, ย่ำ [ต. อกฺกนฺโต] มถ มตฺถอมถ มตฺถ มเถรวบกวน, ทำให้วุ่นวาย, ย่ำยี มทฺทอมทฺทเหยียบ, ย่ำ, ย่ำยี, ขยำ [ต. มตฺโต] โอ-มทฺทอโอมทฺทเหยียบลง, ขยุ้มลง ... ป-หรอปหรประหาร, ทุบ, ตี (สิ่งมีชีวิต) [ต. ปหโต] ปุถย เณ ณยปุตฺถย โปเถ-ถยประหาร, ทุบ, ตี [วัต. #นิปฺโปเถติ] กุฏเณ ณยโกเฏ-ฏยตอก, ตำ, ตี, ทุบ, บุ, เคาะ; ตัด, เกี่ยว, ปัน [วัต. #อาโกเฏติ] โกฏฺฏอ เณ ณยโกฏฺฏ โกฏฺเฏ-ฏยตอก, ตำ, ตี, ทุบ, บุ, เคาะ; ตัด, เกี่ยว, ปัน ทุณุ ณา; นาทุโณ ทุณา ทุนาเบียดเบียน อ หนอหนฆ่า, เบียดเบียน, กำจัด [วัต. หญฺญติ กัม.; วธติ วเธติ (หน>วธ); วเธติ เหตุ.; ฆาเตติ (หน>ฆาต); ฆาเตติ ฆาตยติ เหตุ. สัต. ฆาตเย ณย ปัจ. เหตุ. ต. หโต ตู. หนฺตฺวา วธิตฺวา ฆตฺวา ฆาเตตฺวา ตุํ. หนฺตุํ] ณี ณฺวุ ตุ รู ณฺย ณ ยุ หนยหญฺญเบียดเบียน, กระทบกระทั่ง [วัต. หญฺญติ กัต.] หึส (หิสิ) ํอ เณ ณยหึส หึเส-สยเบียดเบียน ณฺวุ (น-) ปีฬเณ ณยปีเฬ-ฬยเบียดเบียน, บีบคั้น, ฆ่า ฆฏเณ ณยฆเฏ-ฏยเบียดเบียน, เบียดเสียด, รวมกัน พาธอพาธห้าม; ทำลาย, ฆ่า, เบียดเบียน อ พุนฺธ (พุธิ)เณ ณยพุนฺเธ-ธยเบียดเบียน ณ (ปริ-) เหฐอเหฐเบียดเบียน, บีบคั้น [วัต. #วิเหฐติ] ตุทอตุทแทง, เสียบ; ชนะ, ครอบงำ, ทำอันตราย [วัต. #อภิตุทติ ต. #อภิตุนฺโน] วิธยวิชฺฌแทง, เสียดแทง [ต. วิทฺโธ ตู. วิทฺธา] ปฏิ-วิธยปฏิวิชฺฌแทงตลอด [ต. ปฏิวิทฺโธ ตู. ปฏิวิทฺธา] รุชยรุชฺชแทง, เสียดแทง; เป็นโรค, เจ็บป่วย ณ ทุสยทุสฺสไม่ชอบใจ, ทำลาย, ประทุษร้าย [ต. ทุฏฺโฐ] ณ อป-ราธยอปรชฺฌประทุษร้าย, ผิด ฆ่า: ฆาเตติ วธติ (หน), หึสติ, มาเรติ ให้ตาย, ชีวิตา โวโรเปติ ปลงลงจากชีวิต, ปาณํ อติปาเตติ ยังชีวิตให้ตกล่วง, ชีวิตกฺขยํ ปาเปติ/ปาปิโต ให้ถึงความสิ้นชีวิต

ตัด เจาะ ทำลาย แตก เสื่อม

ลูนาลูนา ลุนาตัด, เกี่ยว [ต. ลูโน] ยุ กนฺตอกนฺตตัด, ผ่า, เชือด, ควัก; กรอด้าย, ปั่นด้าย ผล ผฬเณ ณยผาเล-ลยตัด, ผ่า เวอวย วายกรอด้าย; ให้เหี่ยวแห้งไป; สรรเสริญ; สำรวม ณ กุสอกุสตัด, ด่า ... ธุนาธุนากำจัด, ทำลาย ธํสเณ ณยธํเส-สยกำจัด, ทำลาย ทูสเณ ณยทูเส-สยกำจัด, ทำลาย, ประทุษร้าย ณฺวุ ทลอ เณ ณยทล ทาเล-ลยทำลาย, แตก [วัต. #ปทาเลติ สมฺปทาเลติ] ยุ #สมฺปทาลนํ ภิท ํอภินฺททำลาย, ต่อย, ตัด สกมฺม. [ต. ภินฺโน] ตุ ภิทยภิชฺชแตก; ต่างกัน อกมฺม. [ต. ภินฺโน วัต. #ปภิชฺชติ] อ # ณ ผลอผลแตกสลาย; ทำลาย; สำเร็จ, เผล็ดผล ผุลฺลอผุลฺลบาน, เผยออก, แตก, ทำลาย, สลาย [ต. ผุลฺลิโต] ผุฏอ เณ ณยผุฏ โผเฏ-ฏยบาน, เผยออก, แตก, ทำลาย, สลาย; สะบัด, ปรบ [ต. ผุลฺโล] ยุ โผฏนํ ปรบ(มือ) ภญฺชอภญฺชหัก; ผ่า, ทำลาย [ต. ภคฺโค ภฏฺโฐ] ณ ภคฺโค ภงฺโค ภชอภชแบ่ง, จำแนก; คบ, เสพ ณฺย ณ ติ ยุ ภาชเณ ณยภาเช-ชยแจก, จำแนก ณ ภาโค ติ วิภตฺติ นสยนสฺสฉิบหาย, พินาศ [วัต. นาเสติ นาสยติ เหตุ. ต. นฏฺโฐ; นาสิโต เหตุกัม.] ณฺวุ ณ ลีอ ยลย ลาย ลียละลาย, พินาศ, ย่อยยับ [วัต. #วิลียติ] เฉอฉวตัด, ฉีก, ขาด, ทำลาย [ตู. เฉตฺวา] ฉิท ํอฉินฺทตัด, บั่น, แบ่ง, ผ่า, ทอน, ชิง สกมฺม. [วัต. #สญฺฉินทติ ต. ฉินฺโน ตู. อจฺฉินฺทิ อ-ฉึท] ณี อา-ฉิท ํออจฺฉินฺทตัด, ชิง สกมฺม. [ต. อจฺฉินฺโน ตู. อจฺเฉชฺชิ อา-ฉิท-ย] สํ-อุ-ฉิท ํอสมุจฺฉินฺทตัดขาด ... สกมฺม. อุ-ฉิท ํออุจฺฉินฺทตัด, ขจัด สกมฺม. [วัต. อุจฺฉิชฺชติ กัม. ต. อุจฺฉิฏฺโฐ ‘อันเขาทิ้ง, อันเป็นเดน’] ฉิทยฉิชฺชขาด, ทะลุ, แตก, สลาย อกมฺม. [วัต. #ปจฉิชฺช ต. ฉินฺโน] อ ฉิทฺทํ ช่อง ฉิทฺท ณ เฉโท #ปริจฺเฉโท สมุจฺเฉโท ยุ ฉิชฺชน ฉิทฺทเณ ณยฉิทฺเท-ทยเจาะ, เป็นรู, เป็นโพรง เฉทเณ ณยเฉเท-ทยตัด, ผ่า ... ยุ เฉทนํ ขียขียสิ้น, เสื่อม, หมด; อยู่, อาศัย [วัต. เขเปติ เหตุ. ต. ขีโณ] ณ

ขุด ไถ ไส

กสอกส กสฺสไถ, เสือก, ไส [วัต. กสาเปติ เหตุ. (ไม่วุทธิ)] ต. กฏฺโฐ] ณฺวุ อิ ขนอขนขุด, เจาะ, ไช [วัต. ขนาเปติ เหตุ. (ไม่วุทธิ) ต. ขโต] กฺวิ # (สํ-) ตุ ตจฺฉอตจฺฉถาก, ไส, ทำให้บาง ณฺวุ ลิขอลิขเขียน; ทำให้บาง (กลึง, ขัด, ขูด)

คด งอ

อิญฺชออิญฺชไหว, หวั่นไหว, งอ, คู้เข้า [วัต. #สมิญฺชติ, สมฺมิญฺชติ] กุฏอกุฏคด, โค้ง, งอ, โกง, บิด, ตัด, เกี่ยว, ปัน ภุชอภุชคด, งอ, (งู) ขด [ตู. #อาภุชิตฺวา (นั่ง) คู้(บัลลังก์)]

ครอบงำ กดขี่

อภิ-ภูออภิภวครอบงำ [ต. อภิภูโต ตู. อภิภุยฺย] กฺวิ # ป-สหอ ยปสห ปสยฺหกดขี่, ข่มเหง [ตู. ปสยฺห] ณฺย

สำเร็จ

กปฺปอ เณ ณยกปฺป กปฺเป-ปยสำเร็จ, กำหนด, ถึง, บรรลุ; ทำ, คิด, นึก... ; ตัด, โกน ตีรเณ ณยตีเร-รยทำ(การงาน)สำเร็จ ยุ สนฺตีรณํ สิธยสิชฺฌสำเร็จ [ต. สิทฺโธ] สาธอ ยสาธ สาธยสำเร็จ [วัต. สาเธติ เหตุ.] สํ-อิธยสมิชฺฌสำเร็จ ติ สํ-ปทยสมฺปชฺชถึงพร้อม, สำเร็จ, สมบูรณ์ [วัต. สมฺปาเทติ เหตุ. ต. สมฺปตฺโต สมฺปนฺโน; สมฺปาทิโต เหตุกัม.] อ ติ นิ-ฐาอนิฏฺฐาตั้ง, ตั้งลง, สำเร็จ, จบ [ต. นิฏฺฐิโต] นิ-ปทยนิปฺปชฺช นิปฺผชฺชถึงพร้อม, สำเร็จ, สมบูรณ์ [วัต. นิปฺผาเทติ เหตุ. ต. นิปฺปนฺโน นิปฺผนฺโน] ติ อว-โสยอวสฺยจบลง, สำเร็จลง, สิ้นสุดลง [ต. อวสิโต วัต. #ปริโยสาเปติ เหตุ.] ณ ยุ

เจริญ สว่าง รุ่งเรือง มั่นคง

วฑฺฒอวฑฺฒเจริญ, งอกงาม, เติบโต, เพิ่มขึ้น [วัต. วฑฺเฒติ เหตุ. ตู. วฑฺเฒตฺวา เหตุ. ต. วุฑฺโฒ] ติ รุจอโรจรุ่งเรือง, งดงาม [วัต. #วิโรจติ] อิ รุจิ ธมฺมรุจิ ยุ โรจโน วิโรจโน ชุตอ เณ ณยโชต โชเต-ตยสว่าง, รุ่งเรือง, โพลง ยุ ทีปยทิปฺปสว่าง, รุ่งเรือง, โพลง; ร้อน, ไหม้ [ต. #อาทิตฺโต] ณ ประทีป, โคมไฟ ทวีป ติ ความสว่าง รุ่งเรือง ภาอภา ภายสว่าง, รุ่งเรือง, แจ่มแจ้ง [วัต. #วิภาติ วิภายติ ปภาติ ปฏิภาติ ต. วิภาโต] กฺวิ # ภูเณ ... ณาปย เหตุ.ภาเว-วย ภาวาเป-ปย(ทำให้)เจริญ-มี-เป็น, อบรม(จิต) [ต. ภาวิโต เหตุกัม.] ภาสอภาสสว่าง, รุ่งเรือง; พูด ยุ ชลอชลสว่าง, รุ่งเรือง, บริบูรณ์; คม; หวั่นไหว [วัต. (อคฺคึ) ชาเลติ เหตุ. #(อคฺคิ) ปชฺชลติ] พหอพหเจริญ, มั่นคง [ต. พาฬฺโห] พฺรูหอพฺรูหเจริญ, ประเสริฐ [ปัญ. พฺรูหย ณย เหตุ. หิ ปัญ.] ม พฺรหฺมา ผายีอผายเจริญ, เพิ่ม [ต. ผาโต ผีโต] ยุ เผโณ ติ ผาติ ถิรอถิรมั่นคง

กราบ ไหว้ บูชา นอบน้อม เคารพ สักการะ

วนฺทอวนฺทไหว้ [ตู. อภิวนฺทิย] ณฺวุ ยุ อภิ-วทีเณ ณยอภิวาเท-ทยกราบไหว้, อภิวาท, สรรเสริญ นมสฺสอนมสฺสน้อมไหว้ วิ-อติ-นมเณ ณย เหตุ.วีตินาเม-มย(ยังกาล) ให้น้อมไปล่วงวิเศษ, ให้เวลาผ่านไป เหตุ. นมอนมน้อม, นอบน้อม โอ-นมอโอนมน้อมลง, ก้มลง [วัต. โอนมาเปติ เหตุ. (ไม่วุทธิ) ต. โอนโต] อุป-นมเณ ณยอุปนาเม-มยน้อมเข้าไป, นำเข้าไป, น้อมถวาย มานอ เณ ณยมาน มาเน-นยบูชา, นับถือ ยุ ปูชเณ ณยปูเช-ชยบูชา ณฺวุ (อิตฺถี) อ อป-จายออปจายบูชา, นับถือ, เคารพ ณี ติ ยุ ยชอยชบูชา, บูชาเทพ, เซ่นสรวง [ต. ยิฏฺโฐ] ณ ยุ หุอหว ชุโห (เทฺวภาวะ)บูชา (หุหุ>ชุหุ>ชุโห) ยุ # สํ-กรโอสกฺกโรทำโดยดี, สักการะ [ตู. สกฺกจฺจ #อธิกิจฺจ] ครุ-กรโอครุกโรทำให้หนัก, เคารพ

เกิด อุบัติ

ชนยชายเกิด [ต. ชาโต ตู. ชนิตฺวา; ชเนตฺวา เหตุ. (ไม่วุทธิ)] กฺวิ อ ณฺวุ ตุ (แจกอย่าง ครุ) ติ วิ-ชนยวิชายคลอด (ลูก) [ต. วิชาโต กัต.(ซึ่ง)] สํ-ชนยสญฺชายเกิด, เกิดพร้อม, เกิดดี, เกิดเอง [ต. สญฺชาโต] สูอ ยสู สูยคลอด (ลูก), ให้เกิด, เกิด, ประสูติ [วัต. #ปสวติ ต. ปสูโต] อณฺฑออณฺฑออก (ไข่) อุ-ปทยอุปฺปชฺชเกิดขึ้น [วัต. อุปฺปาเทติ เหตุ. อัช. อุทปาทิ อุ-ทฺ-อ-ปท-ย-อี ต. อุปฺปนฺโน; อุปฺปาทิโต เหตุกัม. ตู. อุปฺปชฺช] ตุ ณ ติ ยุ อุป-ปทยอุปปชฺชเกิดขึ้น, ปรากฏขึ้น; เข้าถึง [วัต. อุปปชฺชเร (=อุปปชฺชนฺติ ใช้ในคาถา)] ยุ อุปปชฺชนํ นิ-วตฺตุอนิพฺพตฺตเกิด, บังเกิด [วัต. นิพฺพตฺตติ; นิพฺพตฺเตติ เหตุ. อัช. นิพฺพตฺติ ต. นิพฺพตฺโต ตู. นิพฺพตฺติตฺวา; นิพฺพตฺเตตฺวา เหตุ.] สํ-ภูอสมฺภวเกิด, ปรากฏ; มีอยู่, เป็นอยู่; เจริญ อ สมฺภโว ยุ สมฺภวนํ เกิด: ปฏิสนฺธึ คณฺหาติ ถือปฏิสนธิ

มี เป็น (กิริยา ‘มี’ ในภาษาบาลี เป็น อกัมมกิริยา)

ภูอภวมี, เป็น [อนีย. ภวนีโย ต. ภูโต; ภาวิโต เหตุกัม. ตู. ภวิตฺวา; ภาเวตฺวา เหตุ.] กฺวิ ณี ตุ # อ ณ ติ ยุ หุอโหมี, เป็น [อัช. อโหสิ อเหสุํ; ตู. หุตฺวา สมานกาล.] ป-หุอปโหเพียงพอ, มีพอ, มีมาก ‘มีทั่ว’; เจริญ [วัต. นปฺปโหติ (น-) ต. ปหุโต ปหูโต] อ ปหุโก (ก สกัตถะ) ยุ ปโหนโก (ก สกัตถะ) อสอ*มี, เป็น [วัต. อตฺถิ สนฺติ; อสิ อตฺถ; อมฺหิ อสฺมิ; อมฺห อสฺม ปัญ. อตฺถุ สนฺตุ; อาหิ อจฺฉ อตฺถ; อมฺหิ อมฺห หิย. อาสิตฺถ สัต. อสฺส อสฺสุ อสฺสุํ; อสฺส อสฺสถ; อสฺสํ อสฺสาม; สิยา สิยุํ; สิยํ อัช. อาสิ อาสี อาสุํ; อาสิ อาสี อาสิตฺถ; อาสึ อาสิมฺหา] วิทยวิชฺชมี [วัต. #สํวิชฺชติ]

เป็น ตาย แก่

ชีวอชีวเป็นอยู่, มีชีวิตอยู่ [ต. ชีวิตํ ชีวิต] ณี ข อา-สสออสฺสสหายใจ [วัต. #ปสฺสสติ] มรอมรตาย [วัต. มิยฺยติ มียติ (มร>มิยฺย มีย); มาเรติ เหตุ. ให้ตาย=ฆ่า มาน. มิยฺยมาโน มียมาโน ต. มโต; มาริโต มาราปิโต เหตุกัม.] ณฺวุ ณ ยุ จุอจวเคลื่อน, ตาย [ต. จุโต] ติ ยุ ชิรอชีรเก่า, แก่, คร่ำคร่า [ต. ชิณฺโณ] อ ตาย: กาลํ กโรติ, กาลกโต ทำกาละ, ชีวิตกฺขยํ ปาปุณาติ ถึงความสิ้นชีวิต

เกลี่ย โปรย หว่าน กระจาย

ผุนาผุนาฝัด, โปรย, โรย วปอวปหว่าน, ปลูก; ทอ; โกนศีรษะ [ต. วุตฺโต] ณฺวุ วาปโก ณฺย วปฺโป ณ วาโป ยุ วปนํ รุปเณ ณยโรเป-ปยหว่าน, ปลูก; ยก [ต. โรปิโต] ยุ โรปนํ กิรอกิรเรี่ยราย, เกลี่ย, โปรย, เกลื่อน [ต. กิณฺโณ #ปกิณฺโณ ตู. #วิกีริตฺวา สยาย(ผม)] สํ-กิรอสงฺกิรเรี่ยราย, เกลี่ย, ... ปะปน [ต. สงฺกิณฺโณ] สํ-ภิท ํอสมฺภินฺทเรี่ยราย, ปะปน, เกลื่อนกล่น [ต. สมฺภินฺโน] โอ-กิรอโอกิรโปรยลง, หว่าน, ทำให้เรี่ยราด วิ-ป-กิรอวิปฺปกิรเกลื่อนกล่น, กระจัดกระจาย [#ต. ปกิณฺโณ] สํ-สชฺชอสํสชฺชปะปน, เจือปน, เกี่ยวข้อง, คลุกคลี อ ณ

รด ราด เปียก แห้ง

วสฺสอวสฺส(ฝน) ตก, รด, โปรย อ ติ อติ-วสฺสออติวสฺสรั่ว สิจ ํอสิญฺจรด, ราด, เท, ไหลออก ... [ต. สิตฺโต] ป-ฆรอปฆร ปคฺฆรรด, ราด, เท, ไหลออก, พรม ... ยุ สนฺทูอสนฺทไหลออก [วัต. #วิสฺสนฺทติ, อภิสนฺทติ] อ สุอสวไหลไป; ให้เกิดขึ้น; เป็นใหญ่ อญฺชุออญฺชหยอด, ทา, เจิม; ปรากฏ; เจือปน; เว้น กิลิทยกิลิทฺย กิลิชฺชเปียก, ชื้น, ชุ่ม, ชุ่มชื้น [ต. กิลินฺโน] ติมอ เณ ณยเตม เตเม-มยเปียก, ชื้น, ชุ่ม, ชุ่มชื้น [ต. ตินฺโต] มิเลอมิลายเหี่ยวเฉา, อับแสง [ต. มิลาโต] สุสยสุสฺสแห้ง, เหี่ยว, ผอม, ซูบซีด [ต. สุกฺโก สุกฺโข] สุกฺขอสุกฺขแห้ง, ไม่สนใจ, ไม่ตั้งใจ [วัต. สุกฺขาเปติ เหตุ. ตาก(จีวร) ต. สุกฺโก สุกฺโข]

ห้าม ปิด กั้น บัง เปิด นุ่งห่ม

วรอ เณ ณยวร วาเร-รย วเร-รยปิด, กั้น [วัต. #อาวรติ] ณฺย วิ-วรอ เณ ณยวิวร วิวเร-รยเปิด [วัต. วิวราเปติ เหตุ. (ไม่วุทธิ)] ต. วิวโฏ] นิ-วรเณ ณยนิวาเร-รยห้าม, กั้น ยุ นิวรณํ นิวารณํ # ปริ-วรเณ ณยปริวาเร-รยกั้นรอบ, แวดล้อม [ต. ปริวุโต] ณ รุธ ํอ เอรุนฺธ รุนฺธิ รุนฺธี รุนฺเธ รุนฺโธปิด, กั้น, ห้าม [ต. รุทฺโธ] ถกอ เณ ณยถก ถเก-กยปิด, กั้น, กระทบกระทั่ง ฉทเณ ณยฉาเท-ทยมุง, บัง, ปิด กั้น, ปิดบัง [ต. ฉนฺโน #วัต. ปฏิจฺฉาเทติ] อา-ฉทเณ ณยอจฺฉาเท-ทยนุ่งห่ม, ปกปิด นิ-วสเณ ณยนิวาเส-สยนุ่งห่ม [ต. นิวตฺโถ] ณ ปริ-ธาอปริธา ปริทหนุ่งห่ม ป-อา-รฺ-อุปอปารุปห่ม ยุ ปิ-ธาอปิธา ปิทหปกปิด, ห่อหุ้ม, ปิด, กั้น [วัต. ปิทหาเปติ เหตุ. (ไม่วุทธิ) ต. ปิทหิโต ปิหิโต ตู. ปิธาย] อปิ-ธาออปิธา อปิทหปกปิด, ห่อหุ้ม, ปิด, กั้น [ต. อปิทหิโต อปิหิโต] กุชฺชอกุชฺชคว่ำ, คว่ำลง, คว่ำหน้า, ก้มหน้า [วัต. #นิกฺกุชฺชติ] อุ-กุชฺชออุกฺกุชฺชหงาย, หงายขึ้น

สำรวม ระวัง

สํ-วรอ เณ ณยสํวร สํวเร-รยสำรวม, ระวัง, ปิด, กั้น อ ยุ สํ-ยมุอสํยม สํยจฺฉสำรวม, ข่มอินทรีย์ [ต. สํยโต] อ ขมฺภ (ขภิ)อขมฺภข่มไว้, ปิดกั้น, ขัดขวาง; ค้ำจุน [ตู. #วิกฺขมฺเภตฺวา] ณ #วิกฺขมฺโภ ขมฺโภ ไม้ค้ำ, ผู้ค้ำจุน ยุ #วิกฺขมฺภนํ

ผูก ร้อย ติด เย็บ

พนฺธอพนฺธผูก, พัน, มัด, รัด [ต. พนฺโธ พทฺโธ] สิณุสิโณผูก, พัน, รัด สํ-นหยสนฺนยฺหผูก, สวม (เกราะ) [ต. สนฺนทฺโธ ตู. สนฺนยฺห] ยุ # เวฐอ เณ ณยเวฐ เวเฐ-ฐยผูก, พัน, รัด [ตู. เวเฐตฺวา วัต. #นิพฺเพฐติ] วุณาวุณาร้อย ลคอลค ลคฺคติด, ข้อง, เกี่ยวข้อง, แขวน, คล้อง [ต. ลคฺโค]

ลมฺพ (ลพิ)

อลมฺพเหนี่ยว, แขวน, ห้อย, คล้อง [วัต. #วิลมฺพติ ยึดเหนี่ยว, ห้อย ... อวลมฺพติ พึ่งพา, ห้อย ...] สชยสชฺชติด, ข้อง, ไม่คล่อง [ต. สฏฺโฐ] ณ สิวยสิพฺพเย็บ

ประดับ ตกแต่ง

ปิลนฺธ (ปิลธิ)

อปิลนฺธประดับ, ตกแต่ง

มณฺฑ (มฑิ)

อ เอมณฺฑ มณฺเฑประดับ, ตกแต่ง ยุ มณฺฑนํ ภูสอ เณ ณยภูส ภูเส-สยประดับ, ตกแต่ง ยุ #

ปล่อย พ้น

มุจ ํอมุญฺจปล่อย, แก้, ถอด สกมฺม. [อัช. โมจยิ ยอาคม ภวิส. โมกฺขติ ต. มุตฺโต #โอมุกฺโก] มุจยมุจฺจหลุด, พ้น อกมฺม. [ภวิส. โมกฺขติ ต. มุตฺโต] อ ติ ตุํ โมเจตุํ 'ให้พ้น' =ปล่อย, เปลื้อง

อยู่ อาศัย

วิ-หรอวิหรอยู่, อาศัย [อัช. วิหาสิ] ณี ณ วสอวสอยู่, อาศัย [ภวิส. วจฺฉติ ตัพ. วตฺถพฺพํ ต. วุตฺโถ; วาสิโต เหตุกัม.] ณี อธิ-วสอ อยู่ทับ, อยู่อาศัย, สิง, สิงสถิต [วัต. อธิวาเสติ เหตุ. รับ (คำ/นิมนต์), อดกลั้น ต. อธิวตฺโถ อธิวุตฺโถ กัต. กัม. เหตุกัม.] ปฏิ-วสอปฏิวสอยู่, อาศัย อา-วสออาวสอาศัยอยู่, อยู่ครอง ณ # ถ อาวสโถ อธิ-อา-วสออชฺฌาวสอยู่ครอบครอง

ฉาบ ทา เปื้อน ย้อม

ลิป ํอลิมฺปฉาบ, ทา, ลูบไล้ มกฺขอ เณ ณยมกฺข มกฺเข-ขยทา, ลูบไล้, ลบหลู่ รญฺช รนฺชอ ยรช รญฺช รชฺชย้อม, กำหนัด [ต. รตฺโต] ยุ

เผา ไหม้ ต้ม หุง สุก

ปจอปจหุง, ต้ม, ปรุง (อาหาร), เผา, ไหม้ สกมฺม. [วัต. ปจฺจติ กัม.; ปจาเปติ เหตุ. (ไม่วุทธิ) มาน. ปจฺจมาโน กัม. ต. ปกฺโก] อ ณ ปจยปจฺจสุก ไหม้ อกมฺม. [ต. ปกฺโก] ณ ตปอ ย เณ ณยตป ตปฺป ตปฺเป-ปยร้อน, เร่าร้อน, เผา; อิ่ม, เอิบอิ่ม [ต. ตตฺโต] ณี อาตาปี อ อาตโป ณ ตปอตปสะดุ้ง, กลัว; เป็นใหญ่ [วัต. #อุตฺตปติ โอตฺตปฺปติ] อ โอตฺตปฺปํ ฌปอ เณ ณยฌป ฌาเป-ปยเผา, ไหม้ [วัต. ฌาเปติ กัต. เหตุกัต. ต. ฌตฺโต ฌาโม; ฌาปิโต เหตุกัม. ตู. ฌาเปตฺวา กัต. เหตุกัต.] เฌอเฌ ฌาย (เอ>อาย) เผา, ไหม้, เร่าร้อน, สว่าง; เพ่ง, คิด [ต. ฌาโม (เอ>อา) ตู. ฌายิตฺวา] ทห ฑหอทห ฑหไหม้, (อันไฟ) เผา [วัต. ทยฺหติ มาน. ฑยฺหมาโน กัม. ต. ทฑฺโฒ] ณฺวุ ณ ยุ # ป-กุถอปกฺกุฏฺฐเดือด, เดือดพล่าน [ต. ปกฺกุฏฺฐิโต] วาสเณ ณยวาเส-สยอบ, รม (ทำให้มีกลิ่นหอม) ณ วาโส

ชำระ กวาด ล้าง อาบ

สํ-มชฺชอสมฺมชฺชปัด, กวาด, ขัด, ถู, นวด ปริ-มชฺชอปริมชฺชปัด, กวาด, ขัด, ถู, นวด, ลูบ, คลำ โธวอโธวล้าง ป-ขลเณ ณยปกฺขาเล-ลยล้าง, บ้วน(ปาก), ชำระ ปุญฺฉอปุญฺฉ ปุญฺชเช็ด, ถู, ชำระ, กวาด สุธยสุชฺฌหมดจด, บริสุทธิ์, สะอาด [วัต. โสเธติ โสธยติ เหตุ. ‘ให้หมดจด’ โสธาเปติ โสธาปยติ เหตุ. ‘ให้ชำระ’ ต. สุทฺโธ; โสธิโต เหตุกัมม. ‘ให้หมดจด’] ติ # สุจอ เอสุจ สุเจสะอาด, หมดจด; แสดง, ไป, เป็นไป ณ ยุ ปุอ นาปว ปุนาชำระ, สะอาด, หมดจด ณฺวุ นฺหา นหายนฺหาย นหายอาบ [วัต. นฺหาเปติ เหตุ. (ไม่วุทธิ)] ยุ ฆํสอฆํสสี, ถู, บด

เชื่อถือ เลื่อมใส ผ่องใส เศร้าหมอง ขุ่นมัว

สํ-ธาอสนฺธา สทฺทหเลื่อมใส, เชื่อถือ; เชื่อมต่อ อิ ป-สทอปสีทไม่มีมลทิน, หมดจด, ผ่องใส [วัต. ปสาเทติ เหตุ. ต. ปสนฺโน] ป-สทเณ ณยปสาเท-ทยยินดี, เลื่อมใส [วัต. ปสาเท-ทยติ กัต. เหตุกัต.] ณ โอ-กปฺปอโอกปฺปจัดแจง; ทำให้สำเร็จ; ไว้ใจ, เชื่อถือ ยุ โอ(กฺ)กปฺปนา เทอทยรักษา, ป้องกัน; หลับ; ชำระ; ดูหมิ่น [วัต. #นิทฺทายติ โวทายติ ตู. #ปริโยทาเปตฺวา] อ ทยา # ยุ # กิลิสยกิลิสฺสเศร้าหมอง, เบียดเบียน, แผดเผา [ต. กิลิฏฺโฐ] ลุนฺถ (ลุถิ)อลุนฺถเศร้าหมอง, ขุ่นมัว, เบียดเบียน, เดือดร้อน

รักษา คุ้มครอง เลี้ยง

รกฺขอรกฺขรักษา ณี ณฺวุ # ตุ ข ยุ ปาลเณ ณยปาเล-ลยรักษา ณฺวุ ตุ ณ กิตฉติกิจฺฉ (เทฺวภาวะ)รักษาโรค, เยียวยา; รู้; ปรารถนา; อยู่; สงสัย (กิต>กิตฺ>กิกิตฺ>ติกิตฺ>ติกิจฺ (แปลงเพราะ ฉ ปัจ.)) อ # คุปอโคปคุ้มครอง, ปกครอง, รักษา [ต. คุตฺโต] ณฺวุ ณ ติ ภรอภรเลี้ยงดู; นำไป [ต. ภโต-โฏ ภจฺโจ] ตุ ข ณฺย อ ติ ยุ ปุสอ ย นา เณ ณยปุส ปุสฺส ปุสฺนา โปเส-สยเลี้ยงดู ณฺวุ ชคฺคอชคฺคประคอง, ประคับประคอง, ปฏิบัติ, ซ่อมแซม [#วัต. ปฏิชคฺคติ] ณฺวุ

ชนะ แพ้

ชิอเช ชยชนะ [ตวันตุ. ชิตวา ตาวี. #วิชิตาวี ต. ชิโต ตู. ชิตฺวา] กฺวิ ตุ อ ยุ ชินาชินาชนะ [อัช. อชินิ #ปฏิชินาติ ตู. ชินิตฺวา เชตฺวา] ปรา-ชิอปราเช ปราชยแพ้ [ต. ปราชิโต] อ ยุธอ ยโยธ ยุชฺฌรบ, สู้ [ต. ยุทฺโธ #ปยุทฺโธ] ตุ

เล่น

กีฬอกีฬเล่น ณฺวุ ทิวยทิพฺพเล่น อ กุมารอ เณ ณยกุมาร กุมาเร-รยเล่น อ

แสวงหา

คเวสอ เณ ณยคเวส คเวเส-สยแสวงหา, ค้นหา ณี อิสอเอสแสวงหา, ค้นหา [#วัต. ปริเยสติ ปริ-ยฺ-อิส] ยุ

อาจ สามารถ กล้า กลัว

สกฺกโอสกฺโก (ซ้อน กฺ)อาจ [ณฺย. สกฺกา] สกฺกอุณาสกฺกุณา (ซ้อน กฺ)อาจ [สัต. สกฺกุเณยฺย อัช. อสกฺขิ (ก>ข; ซ้อน กฺ) ภวิส. สกฺขิสฺสติ กาล. อสกฺขิสฺส ตู. สกฺกุณิตฺวา] วิ-สหอวิสหอาจ, กล้าหาญ, ปฏิญญา [#วัต. อุสฺสหติ] ภีอภายกลัว [ต. ภีโต ตู. ภายิตฺวา] ณ รุ

ภึส

อภึสกลัว [วัต. ภึสาเปติ เหตุ.] ยุ ภมฺภอภมฺภกลัว, หวั่นไหว, หวาดเสียว วิชีอ ยวิช เวช วิชฺชกลัว, หวั่นไหว, หวาดเสียว [วัต. #สํเวชติ สํวิชฺชติ อุพฺพิชฺชติ] อุ-สงฺก (สกิ)ออุสฺสงฺกกลัว, หวาดกลัว [วัต. #ปริสงฺกติ] ตสยตสฺสกลัว, หวาดกลัว, สะดุ้งกลัว ณ

ซื้อ ขาย ตีราคา

กีนากีนา กีณาซื้อ [วัต. กินาติ กีณติ] ณฺวุ วิ-กีนาวิกฺกีนา วิกฺกีณาขาย อคฺฆออคฺฆมีค่า, มีราคา [วัต. #อคฺฆาเปติ เหตุ. ตีราคา]

ไหว สั่น

จลอจล จญฺจล (เทฺวภาวะ)ไหว, หวั่นไหว, สั่น (จล>จลฺ>จจลฺ>จํจลฺ>จญฺจลฺ) จุปอจุป โจปไหว, หวั่นไหว, สั่น , โงก (ง่วง) [อันต. จปลายนฺโต จุป-ลฺ-อาย อุ>อ] ยุ โจปนํ อล จปโล อุ>อ ‘คนกลับกลอก’ อิญฺชออิญฺชไหว, หวั่นไหว, งอ, คู้เข้า [วัต. #สมิญฺชติ, สมฺมิญฺชติ] อีรออีรไหว, หวั่นไหว กมฺปอกมฺปไหว, หวั่นไหว ณฺวุ # อ ยุ วิธอ เณ ณยเวธ เวเธ-ธยไหว, หวั่นไหว; เบียดเบียน กุปยกุปฺปกำเริบ, สะเทือน, โกรธ, พินาศ [ต. กุปิโต] ณ ขุภอ เอ ย นาโขภ โขเภ ขุพฺภ ขุภนาหวั่นไหวอย่างรุนแรง [ตู. โขเภตฺวา วัต. #สํขุพฺภติ สงฺขุพฺภติ สํโขภติ สงฺโขภติ]

เป็นไป

วตฺตุอวตฺตเป็นไป, เป็นอยู่, เลี้ยงชีวิต; หมุนไป; เลี้ยงดู, รับใช้; ห้าม ติ # อติ-วตฺตุออติวตฺตเป็นไปล่วง, ล่วงไป, (น้ำ) ล้น [ต. #วีติวตฺโต วิ-อติ-] วฏฺฏอวฏฺฏหมุน, กลิ้ง; ควร อกมฺม. [วัต. วฏฺฏติ (หิน)กลิ้ง วฏฺเฏติ ให้(หิน)กลิ้ง วฏฺฏาเปติ (ใช้คน)ให้(หิน)กลิ้ง เหตุ. ต. วฏฺฏิตํ (หิน)ถูกให้กลิ้ง เหตุกัม.] ภมอภมหัน, หมุน [ต. ภนฺโต]

กำหนด ระบุ

องฺก

(อกิ)

อ เณ ณยองฺก องฺเก-กยกำหนด, หมาย, เป็นเครื่องหมาย ลกฺขเณ ณยลกฺเข-ขยกำหนด [วัต. #สลฺลกฺเขติ] วิ-อว-ฐป ถปเณ ณยววฏฺฐเป-ปย ววตฺถเป-ปยกำหนด, หมาย, ตั้งลงไว้ [ววฏฺฐเป ววตฺถเป ววฏฺฐาเป ววตฺถาเป เหตุ. (ไม่วุทธิ)] ปริ-อิอ กำหนด [ตู. ปริจฺจ (ตฺวา>(ร)จฺจ)] นิ-ยมุอนิยม นิยจฺฉตัดสิน, วินิจฉัย, กำหนด; ประพฤติ [ต. นิยโต] อ # สํ-ธาอ หมายเอา [ตู. สนฺธาย ใช้เป็นกิริยาวิเสสนะ]

สงบ สงัด หลีกเร้น

สมุอ ยสม สมฺมสงบ, ระงับ, ทำความเพียร [ต. สนฺโต วัต. #วูปสเมติ วิ-อุป-สม เหตุ.] ติ ยุ วิ-สมุอวิสฺสมสงบ, พัก, พักผ่อน ปฏิ-ป-สมฺภอปฏิปสฺสมฺภ ปฏิปฺปสฺสมฺภสงบ, ระงับ วิ-วิจอ ยวิวิจ วิวิจฺจสงัด, โดดเดี่ยว, ปลีกออก [ต. วิวิตฺโต ตู. วิวิจฺจ] ณ ป-อมอ สงัด [ต. ปนฺโต] ลีย นาลีย ลีนาแอบ, ซ่อน, หลีกเร้น; ติดอยู่; รวมกัน [ต. ลีโน วัต. #นิลีนาติ สลฺลีนาติ ปฏิสลฺลีนาติ นิลียติ ต. สลฺลีโน ตู. ลียิตฺวา] อ

สืบต่อ, พยายาม

ฆฏ ฆฏฺฏเณ ณยฆเฏ-ฏย ฆฏฺเฏ-ฏยสืบต่อ, พยายาม, หมั่น, อุตสาหะ อา-รภอ ยอารภ อารพฺภปรารภ, (กล่าวถึง, ตั้งต้น, ดำริ), ทำ, เริ่ม, ลงมือ, พยายาม [ต. อารทฺโธ #อจฺจารทฺโธ ตู. อารพฺภ อารทฺธ ตุํ. อารทฺธุํ] อุ-สหออุสฺสหพยายาม; อดทนยิ่งขึ้นไป ณ วายมอวายมพยายาม

ตนฺท (ตทิ)

อตนฺทเกียจคร้าน, ประมาท, ไม่เอื้อเฟื้อ, เบียดเบียน

อดทน

ขมอขมอดทน, อดโทษ, ควร, ชอบ [วัต. ขมาเปติ เหตุ. (ไม่วุทธิ) ต. ขมาปิโต เหตุกัม. (ไม่วุทธิ)] อ ติ สหอ ย เณ ณยสห สยฺห สเห-หยอดทน, อดกลั้น ยุ ติชขติติกฺข (เทฺวภาวะ)อดทน; ผูก, ร้อย (ติช>ติชฺ>ติติชฺ>ติติกฺ (แปลงเพราะ ข ปัจ.)) อ มริสเณ ณยมริเส-สยอดทน, อดกลั้น, บึกบึน, ทนทาน, มั่นคง

โกง หลอก ลวง

กุฏอกุฏคด, โค้ง, งอ, โกง, บิด, ตัด, เกี่ยว, ปัน วญฺจเณ ณยวญฺเจ-จยเกลี้ยกล่อม, หลอกลวง กุหเณ ณยกุเห-หยโกง, ล่อลวง, ให้พิศวง ณฺวุ สฐอสฐล่อลวง, ฉ้อโกง; ฆ่า; เศร้าหมอง

บวช สึก

ป-วชอปพฺพชไป, ออกไป, บวช, บรรพชา [อัช. #อนุปพฺพชิ บวชตาม; ปพฺพาเชสิ เหตุ.] ณฺย อุ-ป-วชออุปฺปพฺพชสึก [อัช. อุปฺปพฺพาเชสิ เหตุ.] อุป-สํ-ปทยอุปสมฺปชฺชเข้าถึง(พร้อม), อุปสมบท, บวช [วัต. อุปสมฺปาเทติ เหตุ. ต. อุปสมฺปนฺโน] อ อุปสมฺปทา วิ-ภมอวิพฺภมหันกลับ, หมุนกลับ, หมุนผิด, สึก, ลาสิกขา [ต. วิพฺภนฺโต]

จูบ กอด

จุมฺพอจุมฺพจูบ, จุมพิต [วัต. #ปริจุมฺพติ] อา-ลิงฺคออาลิงฺคกอด สชอสชกอด

ป่วย ไข้

กิลมอกิลมลำบาก, เหน็ดเหนื่อย, ชอกช้ำ, เจ็บไข้, ไม่สบาย [ต. กิลนฺโต] ถ กิลมถ คิเลอคิลยเจ็บไข้, ไม่สบาย [ต. คิลาโน]

ไอ จาม อาเจียน

ขิปอขิปไอ, จาม; ทิ้ง [วัต. ขิปาเปติ เหตุ. (ไม่วุทธิ)] ต. ขิตฺโต] กาสอกาสไอ, กระแอม วมุอวมอาเจียน; คายออก

ปูลาด ท่วม คลุม

ป-ญปเณ ณยปญฺญาเป-ญเปปูลาด, ตั้งไว้, แต่งตั้ง, ฝัง, เก็บ; บัญญัติ (วินัย) [ต. ปญฺญตฺโต] ติ ปญฺญตฺติ ถรอถรปูลาด อา-ถรออตฺถรปูลาด, กราน (กฐิน) [ต. อตฺถโต] โอ-ถรอโอตฺถรปูลาด, ปกคลุม, ปิดบัง, ท่วมทับ สํ-ถรอสนฺถรปู, ปูลาด อธิ-โอ-ถรออชฺโฌถร อชฺโฌตฺถรท่วมทับ, ครอบงำ, ปกคลุม

ประกอบ จัดแจง ตระเตรียม

สํ-วิ-ธา/ทหอสํวิทหจัดแจง, เตรียมการ, ประกอบ สชฺชอ เณ ณยสชฺช สชฺเช-ชยจัดแจง, เตรียมการ, ประกอบ; สร้าง, ทำ [ต. สฏฺโฐ] ปฏิ-ยตเณ ณยปฏิยาเท-ทย (ต>ท)ตกแต่ง, จัดแจง [ต. ปฏิยาทิโต ปฏิยตฺโต] ยุชอ เณ ณยโยช โยเช-ชยผูก, ประกอบ, รวบรวม [วัต. ยุชฺชติ กัม. วัต. #สํโยเชติ ต. ยุตฺโต #ปยุตฺโต สมฺปยุตฺโต] ณฺย ณ # ยุ ยุช ํอยุญฺชผูก, ประกอบ, รวบรวม; อุตสาหะ, พยายาม [#วัต. อนุยุญฺชติ ต. อนุยุตฺโต] สํ-อนุ-อา-คมอ มา(ตาม)พร้อม(กัน), ประกอบ [ต. สมนฺนาคโต อุ>โอ>วฺ>นฺ]

ถูกต้อง สมควร ขัดแย้ง

กปุอ เอกปฺป กปฺเปควร, สมควร, อาจ, สามารถ, อาจมี, อาจเป็น อรหอ เณ ณยอรห อรเห-หยสมควร, เหมาะสม; บูชา อ สํ-อิอสเมถึงพร้อม, พิจารณา; สม, เข้ากัน [ตู. สเมจฺจ] ยุชยยุชฺชตั้งใจ, ตั้งมั่น, มั่นคง; ควร, สมควร, ถูกต้อง, ใช้ได้ [ต. ยุตฺโต] ติ วิ-รุธยวิรุชฺฌคัดค้าน, ขัดแย้ง; ปรารถนา ปฏิ-กุสอปฏิกฺโกสคัดค้าน; ด่าตอบ ปฏิ-สิธุอปฏิเสธห้าม, ปฏิเสธ [#วัต. นิเสธติ] อ ปฏิ-ขิปอปฏิกฺขิปห้าม, ปฏิเสธ (คน, สิ่งของ) [ต. ปฏิกฺขิตฺโต] ปฏิ-วหอปฏิพาหห้าม, ค้าน, นำไปเฉพาะ, นำกลับ

อื่นๆ

ปูรอ เณ ณยปูร ปูเร-รยเต็ม [วัต. ปูเรติ เหตุ. ตู. ปูเรตฺวา เหตุ. ต. ปุณฺโณ; ปูริโต เหตุกัม.] ยุ ทุหอทุห โทหรีดน้ำนม; ให้เต็ม; ฆ่า; ทำลาย ธมอธมทำเป่าให้มีเสียง, เป่าให้ดัง; ก่อไฟ, เป่าไฟ

วลญฺช (วลชิ)

อวลญฺชบริโภค, ใช้สอย เสวอเสวเสพ, ใช้สอย, คบหา; ยินดี ณี ณฺวุ อ ยุ วิ-สสอวิสฺสสคุ้นเคย ณ อฏฺฏเณ ณยอฏฺเฏ-ฏยอึดอัด, บีบคั้น จุณฺณเณ ณยจุณฺเณ-ณยบด, ละเอียด, แหลก วีชเณ ณยวีเช-ชยพัด, โบก [มาน. พีชยมาโน] อติ-มานเณ ณยอติมาเน-นยเย่อหยิ่ง, จองหอง อ อติมาโน ความ~ ตัท. อี อติมานี ผู้มี~ นฏเณ ณยนฏ นเฏ-ฏยฟ้อนรำ [ต. นจฺโจ นฏฺโฏ] ณฺวุ นจฺจอนจฺจฟ้อนรำ วิ-ลสอวิลสสวยงาม, เยื้องกราย, กรีดกราย สุภอโสภงาม, สว่าง, รุ่งเรือง; เบียดเบียน ณ ยุ (อิตฺถี) ปุปฺผอปุปฺผบาน อ สํ-จิตเณ ณยเจเต-ตยซื้อขาย; อุตสาหะ, พยายาม; แกล้ง (ภาษาเก่า), จงใจ, เจตนา [ตู. สญฺจิจฺจ] ณฺวุ ยุ สิสยสิสฺสเหลือ [วัต. #อวสิสฺสติ ต. อวสิฏฺโฐ] อุ-หทออุหทถ่ายอุจจาระรด อุ-มิหออุมฺมิหถ่ายปัสสาวะรด