เอกลกั ษณนาฏศิลปไทย ประวตั นิ าฏศลิ ปไ ทยนาฏศลิ ป เปนคำสมาส แยกเปน 2 คำ คอื “นาฏ” กบั คำวา “ศลิ ปะ” “นาฏ” หมายถึง การฟอ นรำ หรอื ความรูแบบแผนของการฟอนรำ นบั แตก ารฟอนรำพน้ื เมืองของชาวบาน เชน รำโทน รำวง ตลอดจนขนึ้ ไป ถงึ การฟอนท่ีเรยี กวา ระบำของนางรำ ระบำเดย่ี ว ระบำคู ระบำชมุ “ศลิ ปะ” ไดแ ก สิ่งท่ีมนุษยส รางขน้ึ สรา งอยางประณตี ดงี าม และสำเรจ็ สมบูรณ ศิลปะเกดิ ข้ึนดว ยทกั ษะ คอื ความชำนาญในการปฏิบัติ คำวา “นาฏศลิ ป” ตามพจนานกุ รมฉบบั ราชบัณฑติ ยสถาน พ.ศ. 2525 มีความหมายวาศลิ ปะแหงการละคร หรือการฟอ นรำ เปนศิลปะแหงการละคร ตวั อยางประทนิ พวงสำลี (2541, 1) กลาวไววานาฏศิลป หมายถึง การรองรำทำเพลง การใหค วามบันเทงิ ใจอนั รว มดวยความโนม เอียงของ อารมณ และความรูส ึก เกดิ มาจากกิริยาทา ทางซ่ึงแสดงออกในทางอารมณข องมนษุ ยปุถุชน อากปั กิริยาตา ง ๆ เหลานเ้ี ปนมูลเหตุใหป รมาจารยทางศิลปะนำมาปรับปรุงบัญญตั ิสดั สว นและกำหนดวิธีการขน้ึ จนกลายเปนทาฟอนรำ โดยวางแบบแผนลลี าทารำของมือ เทา ใหงดงาม รูจักวธิ ีเยอ้ื ง ยัก และกลอมตัว ใหส อดคลองสัมพันธก ันจนเกิดเปนทารำขึ้น และมีววิ ัฒนาการปรบั ปรงุ มาตามลำดบั จนดูประณีตงดงาม ออนชอยวิจิตรพสิ ดาร จนถงึ ขั้นเปนศลิ ปะได สวนสำคญั สว นใหญข องนาฏศิลป อยทู ่กี ารละครเปน เอก หากแตศลิ ปะประเภทน้ีจำตอ งอาศัยดนตรี และขบั รอ งเขา รวมดว ยเพ่ือเปนการสง เสรมิ ใหเกดิ คุณคา ในศลิ ปะยง่ิ ขึ้นตามสภาพหรือตามอารมณตางๆ กัน สดุ แตจะมุง หมาย นอกจากนย้ี งั ตองถอื เอาความหมาย การรองการบรรเลงเขา รว มดวย ฟอนรำ และดนตรี มคี ุณสมบัตติ ามคัมภีรนาฏะ กำหนดวา ตอ งประกอบดว ย ศิลปะ 3 ประการคอื การฟอ นรำ การดนตรี และการขบั รองรวมเขา กัน สง่ิ นี้เปน อปุ นิสยั ของคนแตดึกดำบรรพ นาฏศิลปไ ทยเกดิ ขึน้ จากสาเหตตุ ามแนวคดิ ตาง ๆ เชน รกั คอื หนาตากิริยาทแ่ี สดงออก ออ นโยน รจู กั เลาโลม เจา ชู โกรธหนาตาบงึ้ ตงึ กระทืบเทา ชห้ี นาดาวา ตาง ๆ เสยี ใจ หนาตากิรยิ าละหอยละเหีย่ ตัดพอตอวา รองไหเกดิ จากความรสู กึ กระทบกระเทอื นทางอารมณ เชน อารมณแหงความสุข ความทกุ ขแลว เเสดงออกเปน ทาทางแบบธรรมชาติและประดิษฐข ึ้นเปน ทา ทางแต ไดรบั การตกแตง และปรบั ปรุง ใหงดงามยิ่งขึ้น เชน โดยแทจ รงิ แลวการฟอ นรำกค็ ือ ศิลปะของการเคลือ่ นไหวอวัยวะตา ง ๆ ของมนุษย เชน แขนขา เอว ไหล หนา ตา ฯลฯ ดว ยเหตนุ ีธ้ รรมชาตทิ เ่ี ปน พนื้ ฐานเบือ้ งตน ของการฟอนรำจึงมาจากอริ ิยาบทตา ง ๆของมนษุ ย ไดแก ยนื เดิน น่งั นอน ฯลฯ ตามปกติการเดนิ ของคนเราจะกาวเทา พรอ มทง้ั แกวง แขนสลบั กันไปเชนเมอ่ื กา วเทา ซายก็จะแกวง แขนขวาออก และเมื่อกา วเทาขวากจ็ ะแกวง แขนซายออกสลับกนั เพื่อเปนหลกัในการทรงตวั การฟอนรำ เกิดจากลัทธิความเช่ือในการนับถอื ส่งิ ศักดส์ิ ิทธิ์ โดยแสดงความเคารพ บชู าดวยการเตน รำ ขบั รอง ฟอนรำใหเกดิ ความพึงพอใจ นอกจากน้ี นาฏศลิ ปไทย ไดร ับอิทธพิ ลแนวคิด จากตา งชาติเขามาผสมผสาน เชน วฒั นธรรมอินเดียเปนเร่ืองของเทพเจา และตำนานการฟอนรำ โดยผานสปู ระเทศไทยท้งั ทางตรงและทางออม คือ ผา นชนชาตชิ วาและเขมร กอ นท่ีจะนำมาปรับปรงุ ใหเปนรูปแบบตาม เอกลกั ษณของไทย เชน ตัวอยางของเทวรปู ศวิ ะปางนาฏราช ที่สรา งเปนทา การรา ยรำของพระอศิ วร ซึง่ มีท้งั หมด 108ทา โดยทรงฟอนรำคร้ังแรกในโลก ณ ตำบลจทิ รมั พรมั เมอื งมทั ราส อนิ เดยี ใต ปจจุบันอยใู นรฐั ทมิฬนาดู นบัเปน คัมภีรสำหรับการฟอ นรำ แตงโดยพระภรตมุนี เรยี กวา คมั ภีรภ รตนาฏยศาสตร ถือเปน อทิ ธิพลสำคัญ ตอแบบแผนการสืบสาน และถา ยทอดนาฏศิลปของไทยจนเกิดเปน เอกลักษณของตนท่ีมรี ูปแบบ แบบแผนการเรยี น การฝก หดั จารตี ขนบธรรมเนยี ม จนถึงปจ จุบนั ท่ีมาของนาฏศลิ ปไทย นาฏศลิ ปไ ทยมีกำเนดิ มาจาก1. การเลยี นแบบธรรมชาติ แบงเปน ๓ ขึ้น คือ ข้นั ตน เกิดแตวิสัยสตั ว เม่ือเวทนาเสวยอารมณ ไมว าจะเปน สขุเวทนาหรอื ทุกขเวทนาก็ตาม ถาอารมณแ รงกลาไมก ลนั้ ไวได ก็แสดงออกมาใหเห็นปรากฏ เชน เด็กทารกเม่ือพอใจ กห็ วั เราะตบมอื กระโดดโลดเตน เมือ่ ไมพ อใจก็รองไห ดนิ้ รน ข้นั ตอมา เม่ือคนรูความหมายของกิรยิ าทาทางมากข้นึ ก็ใชก ริ ิยาเหลานัน้ เปน ภาษาสอื่ ความหมาย ใหผอู ื่นรูค วามรสู ึกและความประสงค เชน ตองการแสดงความเสนห ากย็ ิ้มแยม กรุม กรม่ิ ชมอยชมา ยชายตา หรือโกรธเคอื งกท็ ำหนาตาถมึงทึง กระทืบ กระแทกตอมาอีกขน้ั หนงึ่ มผี ูฉลาดเลือกเอากิรยิ าทา ทาง ซงึ่ แสดงอารมณตางๆ นั้นมาเรียบเรยี งสอดคลอ ง ติดตอกันเปนขบวนฟอ นรำใหเห็นงาม จนเปนทต่ี องตาติดใจคน๒. การเซน สรวงบชู า มนษุ ยแตโ บราณมามคี วามเชอื่ ถือในสิ่งศักด์สิ ทิ ธิ์ จงึ มีการบชู า เซน สรวง เพ่ือขอใหสิ่งศกั ดสิ์ ทิ ธิ์ประทานพรใหตนสมปรารถนา หรอื ขอใหขจัดปดเปา ส่ิงท่ีตนไมป รารถนาใหสิ้นไป การบูชาเซนสรวงมกั ถวายสิ่งท่ตี นเห็นวา ดหี รือทีต่ นพอใจ เชน ขา วปลาอาหาร ขนมหวาน ผลไม ดอกไม จนถึง การขบั รอ ง ฟอ นรำ เพื่อใหส ิง่ ท่ีตนเคารพบชู าน้ันพอใจ ตอมามกี ารฟอนรำบำเรอกษตั ริยด ว ย ถอื วาเปน สมมตุ เิ ทพทีช่ ว ยบำบดัทุกขบำรุงสขุ ให มีการฟอนรำรบั ขวญั ขนุ ศกึ นกั รบผกู ลาหาญ ทมี่ ีชัยในการสงครามปราบขา ศึกศตั รู ตอมาการฟอนรำกค็ ลายความศกั ดิ์สิทธิล์ งมา กลายเปน การฟอนรำเพ่อื ความบนั เทงิ ของคนท่ัวไป๓. การรบั อารยธรรมของอนิ เดยี เมือ่ ไทยมาอยูใ นสุวรรณภูมใิ หมๆ น้นั มชี นชาติมอญ และชาติขอมเจริญรุงเรอื งอยูก อนแลว ชาติท้ังสองนัน้ ไดร บั อารยธรรมของอนิ เดยี ไวมากมายเปนเวลานาน เม่อื ไทยมาอยใู นระหวางชนชาตทิ งั้ สองนี้ ก็มกี ารตดิ ตอ กนั อยางใกลช ิด ไทยจงึ พลอยไดรับอารยธรรมอินเดยี ไวหลายดา น เชนภาษา ประเพณี ตลอดจนศิลปการละคร ไดแก ระบำ ละคร บรรดาผูเชี่ยวชาญทศ่ี ึกษาทางดา นนาฏศิลปไทยไดส นั นษิ ฐานวา อารยธรรมทางศิลปะดา นนาฎศลิ ปของอินเดยี นี้ไดเ ผยแพรเ ขา มาสปู ระเทศไทยต้ังแตส มัยกรุงศรีอยธุ ยา ตามประวตั กิ ารสรา งเทวาลยั ศวิ ะนาฎราชท่สี รางขึน้ ในป พ.ศ. 1800 ซงึ่ เปน ระยะทไ่ี ทยเรม่ิ กอต้งั กรงุ สุโขทยั ดงั น้ันทา รำไทยที่ดดั แปลงมาจาก อินเดยี ในครั้งแรกจึงเปนความคิดของนักปราชญใ นสมยั กรุงศรอี ยุธยาสรางเปน ทาการรา ยรำของพระอิศวร ซ่งึ มที ้งั หมด108 ทา หรอื 108 กรณะ โดยทรงฟอนรำครัง้ แรกในโลก ฌ ตำบลจิทรัมพรมั เมืองมัทราส อนิ เดยี ใต ปจจบุ นัอยใู นรฐั ทมิฬนาดูนบั เปน คัมภรี สำหรับการฟอนรำ แตง โดยพระภรตมนุ ีเรียกวาคมั ภรี ภรตนาฏยศาสตร คัมภีรภรตนาฏยศาสตรถือเปนอทิ ธิพลสำคญั ตอแบบแผนการสบื สานและถายทอดนาฏศิลปข องไทยจนเกดิ ขนึ้ เปนเอกลกั ษณของตนเองทมี่ ีรูปแบบ แบบแผนการเรยี น การฝก หดั จารีตขนบธรรมเนียมมาจนถึงปจจบุ ัน และมกี ารแกไข ปรับปรงุ หรือประดิษฐข ้ึนใหมในสมัยกรุงรตั นโกสินทร จนนำมาสกู าร ประดษิ ฐข ้นึ ใหมใ นสมยั กรงุ รัตนโกสนิ ทรจ นนำมาสกู ารประดษิ ฐทาทางการรายรำและละครไทยมาจนถึงปจจบุ ัน อยางไรกต็ าม ผเู ชย่ี วชาญท่ศี ึกษาทางดานนาฏศิลปไ ทยสนั นษิ ฐานวา อารยธรรมทางศิลปะดานนาฎศลิ ปข องอนิ เดยี น้เี ผยแพรเ ขา มาสูประเทศไทยตง้ั แตส มัยกรงุ ศรีอยุธยา โดยในสมัยอยุธยามีหลักฐาน ปรากฏในรัชสมัยของสมเดจ็ พระนารายณม หาราชวา มกี ารใหจ ัดแสดงโขน และการแสดงประเภทอืน่ ขึ้นในพระราชวงั หลวงของกรงุ ศรีอยุธยา ในลกั ษณะทีก่ ลา วไดว าเกอื บจะเหมือนกับรูปแบบของนาฏศลิ ปไ ทยท่ีปรากฏอยใู นประเทศไทยในปจจุบนั และท่แี พรหลายไปยงั ประเทศเพ่ือนบาน โดยในระหวา งทรี่ าชอาณาจักรอยุธยายังมสี มั พนั ธทางการทูตโดยตรงกับฝร่ังเศส ราชทตู ฝร่ังเศส ช่อื ซีมง เดอ ลาลแู บร ไดเขา มายงั ประเทศสยาม ในป ค.ศ. 1687 และพำนกั อยูในกรุงศรอี ยธุ ยาเปนเวลา 3 เดอื น เพ่ือใหจดบันทึกทุกอยางเก่ียวกบัประเทศสยาม ตงั้ แตการปกครอง ภาษา ตลอดจนวัฒนธรรมประเพณี โดย ลาลแู บร ไดม ีโอกาสไดสังเกตการแสดงนาฏศลิ ปป ระเภทตางๆในราชสำนักไทย และจดบันทึกในสมยั อยุธยา สนั นษิ ฐานวา นาฏศิลปไ ทยมกี ารแสดงละครชาตรี ละครนอก ละครใน แตเ ดมิ ท่ีเลน เปน ละครเร จะแสดงตามพืน้ ที่วางโดยไมต อ งมีโรงละคร เรยี กวา ละครชาตรี ตอ มาไดมีการววิ ัฒนาการ เปน ละครรำเรียกวา ละครใน ละครนอก โดยปรบั ปรุงรูปแบบ ใหมีการแตง การท่ีประณตี งดงามมากขึ้น มดี นตรีและบทรองและมกี ารสรางโรงแสดง โดยละครในแสดงในพระราชวงั จะใชผหู ญิงลวน หามไมใหช าวบา นเลน เรือ่ งทน่ี ยิ มมาแสดงมี 3 เร่ืองคอื อเิ หนา รามเกยี รต์ิ อุณรุท สว นละครนอก ชาวบานจะแสดง ใชผูชายลวนดำเนินเร่อื งอยา งรวดเร็ว นาฏศลิ ปไทยเปนศิลปวฒั นธรรมท่ีแสดงถึงความเปนไทย ที่มีมาต้งั แตช า นาน และไดร ับอิทธพิ ลแบบแผนตามแนวคิดจากตางชาติเขา มาผสมผสานดว ย ถือเปน อิทธพิ ลสำคัญตอแบบแผนการสบื สานและ ถา ยทอดนาฏศลิ ปของไทยจนเกิดขึ้นเปน เอกลักษณของตนเองทมี่ รี ูปแบบ แบบแผนการเรียน การฝกหัด จารีตขนบธรรมเนยี มมาจนถึงปจ จุบัน และนำมาปรบั ปรงุ เปน เอกลกั ษณประจำชาติไทย การแสดงนาฏศิลปไ ทยเปนการแสดงท่มี คี วามวิจติ รงดงาม ท้งั เส้อื ผา การแตง กายลลี าทารำดนตรีประกอบและบทรอง นอกจากนก้ี ารแสดงนาฏศลิ ปไทย ยงั เกิดจากการละเลนพน้ื บา นวถิ ีชวี ิตของชาวไทยในแตละภูมิภาค เชน ในภาคเหนือ จะมีการรายรำอยา งออนชอ ย งดงาม เรียกวา ฟอน เชน ฟอนเลบ็ ฟอ นเทียน เปนตน ในภาคตะวันออกเฉยี งเหนอื จะมีการรายรำท่ีมีจังหวะสนกุ สนาน คร้ึนเครง เรียกวา เซิ้ง เชน เซิง้ แหยไ ขมดแดง เซง้ิ กระต๊บิ เซ้ิงบั้งไฟ เปนตน นาฏศลิ ปไ ดหมายรวมไปถึงการรอ งรำทำเพลง ดังน้นั องคป ระกอบของนาฏศลิ ปกจ็ ะประกอบไปดวยการขบั รอง การบรรเลงดนตรี และการฟอนรำ ทงั้ นเ้ี พราะ การแสดงออกของนาฏศลิ ปไทยจะตองอาศยั บทรอง ทำเพลงประกอบการแสดง การศกึ ษานาฏศลิ ป เปน การศกึ ษาวัฒนธรรมแขนงหน่งึ นาฏศิลปเปน สวนหน่ึงของศลิ ปะสาขาวิจิตรศิลป อนั ประกอบดวย จติ รกรรม สถาปตยกรรม วรรณคดี ดนตรี และนาฏศิลป นาฏศิลป นอกจากจะแสดงความเปนอารยะของประเทศแลว ยังเปน เสมือนแหลง รวมศลิ ปะและการแสดงหลายรูปแบบเขา ดว ยกัน โดยมีมนุษยเปนศนู ยกลาง ในการท่จี ะสรางสรรค อนุรักษ และถา ยทอดสบืตอ ไป นาฏศิลปไ ทยเปนศิลปะการแสดงประจำชาติ เปน สมบัตขิ องชาติทมี่ ีคุณคา สงู เปน ทรัพยสนิ ทางปญ ญาทีบ่ รรพบุรษุ ไดสรา งสรรคไวแ ละไดรบั การถา ยทอดสืบตอกันมาอยา งตอเนื่อง ทง้ั ยังเปน แบบแผนทยี่ ึดถือปฏิบัติแสดงถงึ ความเปนเอกลกั ษณของชาติ สบื ทอดต้ังแตอดีตจนถึงปจจบุ ัน การแสดงนาฏศิลปเปนการแสดงท่ีใชทารำประกอบ เพ่ือสื่อใหผ ูชมเขา ใจเรื่องราวของการแสดง ใหไดร บั ความเพลดิ เพลินมคี วามสุขท่ีไดช มไดฟ ง เปนการแสดงท่ีมคี วามวจิ ิตรงดงามมลี ีลาออนชอยตามแบบอยางไทย ทำใหเ ปนที่ชื่นชอบของผูชม ความประณีตงดงามในศลิ ปวัฒนธรรมแขนงนี้ คนไทยทุกคนควรจะตระหนกั เห็นคณุ คา รว มกนั อนรุ กั ษ สบื ทอดสืบสานและรวมสงเสริม เพื่อใหศิลปะการแสดงนาฏศิลปไ ทยคงอยูคชู าตไิ ทยตลอดไป ประเภทของนาฏศลิ ปไ ทย นาฎศลิ ปของไทย แบงออกตามลักษณะของรูปแบบการแสดงเปน ประเภทใหญ ๆ 4 ประเภท คอื 1. โขน เปนการแสดงนาฎศลิ ปช นั้ สูงของไทยท่ีมีเอกลักษณ คอื ผูแสดงจะตอ งสวมหัวท่เี รียกวา หัวโขนและใชลีลาทา ทางการแสดงดวยการเตน ไปตามบทพากย การเจรจาของผูพากยและ ตามทำนองเพลงหนา พาทยท่บี รรเลงดวยวงปพ าทย เร่อื งท่ีนยิ มนำมาแสดง คอื พระราชนพิ นธบทละครเรอื่ งรามเกียรติ์ ในพระบาทสมเดจ็ พระพุทธเลิศหลา นภาลัย รชั กาลที่ 2 โดยเคร่อื งแตงกายของโขนจะเปนการแตง กายเลียนแบบเคร่อื งทรงของพระมหากษตั ริยท เ่ี ปนเครอ่ื งตน เรยี กวา การแตง กายแบบ “ยืนเคร่ือง” มีจารีตขน้ั ตอนการแสดงทเ่ี ปน แบบแผน นยิ มจดั แสดงเฉพาะพิธีสำคญั ไดแก งานพระราชพิธีตา ง ๆ เชน มหรสพสมโภช เนื่องในงานพระราชพธิ บี รมราชาภิเษก พุทธศกั ราช 2562 ทผ่ี า นมาสามารถจำแนกประเภทไดดังนี้1.1 โขนกลางแปลง คือ การแสดงโขนบนพื้นดนิ ไมม ีการสรา งโรง ผูแสดงเลน กลางสนาม คลายเชน ชกั นาคดึกดำบรรพทบ่ี ันทึกไวใ นกฎมณเฑียรบาล การเลน ชกั นาคดึกดำบรรพ เปน การเลน ตำนานกวนเกษียรสมุทร ของพราหมณ เลนในพธิ ีอินทราภิเษก โขนกลางแปลงสวนใหญเ ลน เกี่ยวกบั การยกทพั และการรบระหวางฝายพระรามและฝา ยทศกัณฐ ดนตรที ใี่ ชประกอบเปน วงปพาทยอยา งนอย 2 วง บรรเลงเพลงหนาพาทยบททเ่ี ลน สวนมาก มีแคคำพากยและบทเจรจา ปจจุบนั หาดูไดยาก กรมศลิ ปากร เคยจดั แสดง โขนกลางแปลงณ พระราชอทุ ยาน รัชกาลท่ี ๒ จงั หวดั สมุทรสงคราม ในโอกาสพิเศษ วนั พระราชสมภพ พระบาทสมเดจ็ พระพุทธเลิศหลานภาลยั1.2โขนโรงนอกหรือโขนนัง่ ราว คอื การแสดงโชนท่ีแสดงบนโรงมหี ลงั คา มรี าวพาดตามสวนยาวของโรงสำหรบั ใหต วั ละครน่ังแทนเตียงซึง่ เพิง่ มีภายหลัง ตวั ละครท่ีจะน่งั ราวไดจะตองเปน ตวั สงู ศกั ดิ์ เชน พระรามพระลักษณ สคุ รีพ ทศกณั ฐ ตัวละครฝายหญงิ จะมเี ตยี งใหนง่ั ตางหาก ดนตรปี ระกอบเหมือนโขนกลางแปลงและมีเพียงคำพากยและบทเจรจาเชนเดยี วกัน1.3 โขนหนา จอ มีการปลอ ยตวั โขนออกมาเลน สลบั กบั การเชิดหนังใหญ เรยี กกันวา “หนังตดิ หัวโขน”ตอมาเมอื่ คนไมนยิ มดหู นังใหญจะดูโขนมากกวาจังปลอยโขนออกมาเลน หนาจอหนงั ตัง้ แตเ ยน็ จนเลกิ จอที่ขึงอยูยังคงขงึ ไวเปนพธิ ี 1.4 โขนโรงใน คอื โขนท่นี ำเอาศิลปะของละครในมาผสม มีการเตน บทพากย บทเจรจาและเพลงหนาพาทยแ บบโขนทม่ี ีท่ีมาแตเดิม แตเพ่ิมเพลงรองและมีระบำรำฟอนแบบละครในโขนโรงในเวลาแสดงจะมเี ตยี งใหตัวละครนัง่ โดยวางอยู 2 ขางหนั หนา1.5 โขนฉาก เร่มิ มีขึ้นในสมยั รชั กาลที่ 5 โดยมผี ูคดิ สรางฉากประกอบการแสดงโขนบทเวทขี นึ้มกี ารเปล่ยี นฉากตามทองเรื่อง แสดงเหมอื นโขนโรงในทุกอยางจงึ มีชือ่ เรยี กศิลปะการแสดงโขนชนดิ น้ีวา“โขนฉาก” 2.ละคร เปนศิลปะการรา ยรำท่เี ลนเปนเรอื่ งราว มีพัฒนาการมาจากการเลา นิทาน ละครมเี อกลักษณในการแสดงและการดำเนินเรื่องดว ยกระบวนลีลาทารำ เขา บทรอง ทำนองเพลงและเพลงหนา พาทยท บ่ี รรเลงดว ยวงปพ าทย มีแบบแผนการเลนทเี่ ปน ทั้งของชาวบานและของราชสำนักท่ีเรยี กวา ละครโนราชาตรี ละครนอกละครใน รวมถงึ ลิเกดวยเชน กนั โดยละครชาตรี เปน ละครท่ีเกา แกที่สดุ ในประเทศไทยเรอ่ื งท่ีนยิ มนำมา แสดงคือ พระสธุ น มโนราห สงั ขท อง คาวี อเิ หนา อุณรทุ เปน ตน นอกจากนีย้ ังมลี ะคร ที่ปรับปรงุ ขึ้นใหมอกี หลายชนดิ เชน ละครดกึ ดำบรรพ ละครพันทาง ละครเสภา ละครสงั คตี ละครรอ ง ละครพุด ละครเพลงละครหลวงวจิ ติ รวาทการ ละครพนั ทาง ละครเสภา ละครสงั คตี ละครรอง ละครพูด ละครเพลง ลเิ ก การแตงกายของละครจะเลยี นแบบเคร่ืองทรงของพระมหากษัตรยิ เรยี กวา การแตงการแบบยืนเครอื่ ง นยิ มเลน ในงานพธิ ีสำคัญและงานพระราชพิธีของพระมหากษัตรยิ เชน ละครนอกเร่ืองสังขทอง ในงานพระราชทานเพลงิ พระศพสมเด็จสมเด็จพระเจาภคนิ ีเธอ เจา ฟา เพชรรตั นราชสดุ า สิรโิ สภาพณั ณวดี ในพ.ศ.25543. รำ หมายถงึ ศลิ ปะแหงการรายรำทมี่ ีผูแสดง ต้ังแต 1-2 คน เชน การรำเด่ยี ว การรำคู การรำอาวุธเปนตน มลี ักษณะการแตงการตามรปู แบบของการแสดง ไมเลน เปนเรอื่ งราวอาจมีบทขับรองประกอบการรำเขากบั ทำนองเพลงดนตรี มีกระบวนทา รำ โดยเฉพาะการรำคูจะตางกับระบำ เน่ืองจากทา รำจะมีความเชอื่ มโยงสอดคลองตอเนอ่ื งกัน เชน รำเพลงชา เพลงเรว็ รำแมบ ท รำเมขลา –รามสูร รำหนุมานจับนางเบญจกาย รำพระรามตามกวาง รำพระลอตามไก รำรจนาเสี่ยงพวงมาลัย 4. ระบำ หมายถึง ศลิ ปะแหงการรา ยรำท่ีมผี ูเลน ตั้งแต 2 คนขึน้ ไป มลี ักษณะการแตงการคลายคลึงกนักระบวนทา รายรำคลา คลงึ กนั ไมเ ลนเปนเรือ่ งราว อาจมบี ทขบั รอ งประกอบการรำเขา ทำนองเพลงดนตรี แบงออกเปน 2 ประเภท คอื1.ระบำแบบดั้งเดิมหรือระบำมาตรฐาน ไดแ ก ระบำที่ฝก หัดกนั เพื่อใหเปน แบบมาตรฐานที่มีมาแตค รง้ั โบราณเชน ระบำสบ่ี ท หรอื บางคร้ังเรียกวา \"ระบำใหญ\" ตอมามีผูประดิษฐร ะบำซึง่ เลยี นแบบระบำสบ่ี ทข้นึ อีกหลายชดุ และถือวาเปนระบำมาตรฐานทเ่ี ปลย่ี นแปลงไมได เชน ระบำยอ งหงดิ ระบำดาวดึงส ระบำกฤดาภนิ หิ ารระบำนันทอทุ ยานฯลฯ การแตงกายประเภทระบำมาตรฐาน สวนใหญจะแตง กายในลักษณะที่เรียกวา \"ยืนเคร่อื ง\"2.ระบำเบ็ดเตล็ด เปน ลกั ษณะระบำทป่ี รบั ปรงุ หรือประดิษฐข ึ้นใหม โดยคำนงึ ถงึ ความเหมาะสมของผูแ สดงและการนำไปใชในโอกาสตางๆ กัน 4. การแสดงพนื้ เมือง การแสดงพ้ืนเมือง หมายถงึ การแสดงท่เี กดิ ขึน้ ตามทองถ่ินและตามพืน้ ท่ตี างๆ ของแตละภมู ิภาคโดยอาจมีการพฒั นาดดั แปลงเร่ือยมาจากการละเลนพน้ื เมืองของทองถิน่ น้นั ๆ เปน การแสดงทแ่ี สดงออกถึงการสืบทอดทางศลิ ปะและวัฒนธรรมของแตละทองถนิ่ ที่สืบทอดกันตอ ๆ มาอยาง ชานาน ต้ังแตสมยั โบราณจนถงึปจ จุบัน การแสดงจะออกมาในรูปแบบใดนัน้ ขน้ึ อยกู ับสภาพทางภูมศิ าสตร ส่ิงแวดลอ ม อาชพี และความจำเปน ทางเศรษฐกจิ ตลอดจนอุปนิสยั ของประชาชนในทองถ่นิ จงึ ทำใหการแสดงพน้ื เมือง มลี ลี าทา ทางท่ีแตกตา งกันออกไป แตกม็ จี ดุ มุงหมาย อยางเดยี วกนั คือ เพอื่ ความสนกุ สนานรน่ื เริง และพักผอนหยอนใจ กลาวไดวาการแสดงพืน้ เมืองในแตละภาคจะมีลกั ษณะทค่ี ลายคลึงกันในเรื่องของมูลเหตแุ หงการแสดงซง่ึ แบง ออกไดด ังน้ี1.แสดงเพื่อเซนสรวงหรือบูชาเทพเจา เปน การแสดงเพือแสดงความเคารพตอสิ่งศักด์ิสทิ ธิ์ หรือเซนบวงสรวงดวงวญิ ญาณท่ลี ว งลับ2.แสดงเพ่ือความสนกุ สนานในเทศกาลตางๆ เปน การรำเพ่ือการรนื่ เรงิ ของกลมุ ชนตามหมูบา น ในโอกาสตางๆหรอื เพ่ือเกีย้ วพาราสีกนั ระหวาง ชาย – หญงิ3.แสดงเพื่อความเปนสิรมิ งคล เปน การรำเพ่ือแสดงความยนิ ดีในโอกาสตา งๆ หรอื ใชใ นโอกาสตอ นรับแขกผมู าเยือน 4.แสดงเพื่อส่อื ถึงเอกลักษณข องทองถ่นิ อนั เกี่ยวกบั การประกอบอาชพี และวัฒนธรรมประเพณีเพ่ือสรางช่อื เสยี งใหเ ปนทรี่ ูจัก การแสดงพ้ืนเมือง เปน การแสดงเพ่ือกอใหเกิดความสนกุ สนานเพลิดเพลนิ และความบนั เทิงในรปู แบบตางๆ ซงึ่ จะมีลักษณะแตกตางกันตามสภาพภูมปิ ระเทศ สังคม วัฒนธรรม แตล ะทองถ่ิน การแสดงพนื้ เมือง เปน มรดกทางวัฒนธรรมอันล้ำคา ท่ีบรรพบุรษุ ไทยไดส งั่ สม สรา งสรรค และสบื ทอดไวเปน เอกลักษณประจำชาติ เพอ่ื ใหรุนลูกรุนหลานไดเรียนรแู ละรกั ในคุณคาในศลิ ปะไทยในแขนงน้ี เกิดความภาคภมู ใิ จในความเปนไทย และพรอมท่ีจะชว ยสบื ทอด จรรโลง และธำรงไวเ ปน สมบัตขิ องชาตสิ ืบไปประเภทของการแสดงพื้นบา น1.การแสดงในเชิงรองและขบั ลำ การรอ งและขบั ลำ เปน การใชภาษาเชิงปฏิภาณไหวพรบิ อยางฉบั ไว แมบ างสวนบางตอนจะใชบ ทที่ทองไวแ ลวกต็ าม แตอาจนำเอามาปรงุ ถอยคำใหมได นบั เปนการแสดงท่เี นนเฉพาะการขับรอง อาศยั ถอยคำทำนอง และสำเนยี งตลอดจนภาษาถ่ิน2.การแสดงในเชิงเร่ืองราว การแสดงในเชงิ เร่ืองราวรวมท้ังการแสดงขบั รอ งขบั ลำที่ขยายออกไปเปน เร่ืองราว จนถึงการแสดงแบบละคร ซ่ึงมีการแสดง เชน ฟอนรำ ออกทาทาง และจัดตัวแสดงอยางละคร มีดนตรปี ระกอบบาง ลักษณะการแสดงอาจจะใชเรอื่ งราวจากนิทาน นยิ ายหรอื วรรณกรรมตอนใดตอนหนึง่ เชน ตัวอยา ง ดงั น้ี3..การแสดงในเชงิ ขบวนแห การแสดงในเชงิ จัดขบวน มขี ึ้นเพอื่ แสดงความครึกครนื้ สนกุ สนานในการเดนิ ทางเคลือ่ นทจ่ี ากทห่ี น่งึ ไปอกี ท่หี นึ่ง จัดเปนขบวนแหซึ่งมีการรอ งรำทำเพลงและฟอนรำเขา ขบวนไปดวยกัน ดังนนั้ การแบงประเภทของการแสดงพื้นเมืองของไทย โดยทั่วไปจะแบงตามสว นภูมิภาค ดังน้ี4.1 การแสดงพ้นี เมืองภาคเหนือ หรือทีน่ ิยมเรียกกนั ทว่ั ไปวา “ฟอ น” การฟอนเปน วฒั นธรรมท่ีเปน ลักษณะศิลปะท่มี ีการผสมผสานกันระหวางชนพ้ืนเมอื งชาติตางๆ ของชาวลานนา และกลุมชนเผาทาง ภาคเหนือทอ่ี ยูแถบหางไกล ไมวาจะเปนชาวไต ชาวลอ้ื ไทยลานนา ไทยใหญ ชาวเงีย้ ว รวมถงึ พวกพมา ท่เี คยเขา มาปกครองลานนาไทย ดวยเชนกันแบงออกเปน ฟอนทสี่ ืบสานมาจากการนบั ถือผี ฟอ นแบบเมอื งฟอนแบบมาน ฟอนแบบเง้ยี วหรอื แบบไทยใหญและฟอนท่ีประดษิ ฐขึน้ ในคมุ หลวง นีส้ บื เนอื่ งมาจากการท่ีพระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลา เจาอยูหัวทรงมีพระชายา พระนามวาเจา ดารารศั มี พระราชธดิ าของพระเจา อินทวิชยานนท และเจาแมทพิ เกสร เจาเมอื งเชยี งใหมทำใหอิทธิพลการแสดงของภาคเหนอื ในสมยั พระราชชายาเจาดารารัศมมี ลี ักษณะของภาคกลางปะปนอยบู า งลกั ษณะของการฟอนมกี ารรกั ษาเอกลกั ษณท าง การแสดงของภาคเหนอื ไว คือ มลี ลี าทารำท่ีแชม ชา นุม นวลออนชอ ย งดงาม มีการแตงกายตามวฒั นธรรม ทองถิน่ ท่สี วยงาม ประกอบกบั การบรรเลงที่มจี งั หวะออ นชอยนมุ นวล ออนหวาน ขบั รอ งดว ยวงดนตรีพืน้ บา น เชน วงสะลอ ซอ ซงึ วงปเู จ วงกลองแอว เปนตน ทกุ การแสดงมคี วามหมายแฝงในการแสดงทงั้ หมด เชน ฟอนผีมดผีเม็ง ฟอนผีบานผเี มอื ง ฟอนวี ฟอนเลบ็ ฟอนสาวไหม ฟอนเจงิ ฟอนดาบ ฟอ นมา นมยุ เชยี งตา ฟอนโต ฟอนกำเปอหรือกำเบอ ฟอนผาง ตบมะผาบ ฟอนชม-เดอื น ระบำชาวเขา ฟอ นผีฟา ฟอ นมาลัย ฟอ นแพ ฟอ นตุง ฟอ นแงน ฟอนกา ยลาย ฟอ นไต ฟอนลองนา นฟอนหริภุญชยั ฟอนมา นมงคล ฟอ นที ฟอนไต ฟอนเง้ยี ว กงิ่ กะหรา ง (กนิ ราหรือฟอนนางนก) ฟอนปนฝา ยฟอ นหางนกยงู ฟอนนอยใจยา ฟอนลาวแพน ฟอนมา นมงคล ฟอ มเง้ยี ว ฟอนขนั ดอก ระบำเกบ็ ใบชา มองเซงิตกี ลองสะบดั ชยั รวมถึงระบำซอหรือฟอ นมเู ซอ ซง้ึ เปน การแสดงทีพ่ ระราชชายา เจา ดารารัศมที รงเตรยี มการแสดงเพอื่ รอรบั เสด็จพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยหู ัว รชั กาลที่ 7 เปนตน 4.2 การแสดงพ้ืนเมืองภาคกลางเปนศลิ ปะการรา ยรำและการละเลนของชนชาวพื้นบานภาคกลางซงึ่ สว นใหญมีอาชีพเกย่ี วกับเกษตรศิลปะการแสดงของภาคกลางนัน้ จึงมีความสอดคลอ งกบั วถิ ีชีวติ และเพ่อื ความบนั เทงิ สนกุ สนาน เปนการพกั ผอนหยอนใจจากการทำงาน หรอื เมอ่ื เสร็จจากเทศการฤดูการเก็บเกี่ยว เชน การเลนเพลงเกี่ยวขาวเตนกำรำเคียว รำโทนหรือรำวง รำเถดิ เทอง รำกลองยาว เปน ตน มกี ารแตงกายตามวัฒนธรรมของทองถิ่น เชนโจงกระเบนและเสอ้ื แขนกระบอก ซ่งึ เปน ชดุ ท่เี ปน เอกลกั ษณของภาคกลาง และใชเคร่ืองดนตรพี น้ื บา น เชนกลองยาว กลองโทน ฉงิ่ ฉาบ กรบั และโหมง ภาคกลางเปน ทีร่ วมของศลิ ปวัฒนธรรม การแสดงจึงมีการถายทอดสบื ตอ กนั และพัฒนาดดั แปลงข้ึนเรอ่ื ยๆ จนบางอยางกลายเปนการแสดงนาฏศิลปแ บบฉบับไปกม็ ี เชน รำวง เปน ตน และเน่ืองจากเปนทรี่ วมของศลิ ปะน้เี อง ทำใหคนภาคกลางรับการแสดงของทองถ่ินใกลเ คยี งเขาไวหมด แลว ปรงุ แตง ตามเอกลกั ษณของภาคกลางคือ การรายรำทใ่ี ชมอื แขน และลำตวั เชน การจบี มอื มว นมอื ต้ังวง การออนเอยี งและยกั ตัวสงั เกตไดจาก รำลาวกระทบไม ท่ดี ดั แปลงมาจาก เตน สาก การเตน เขา ไมข องอสี านในการเตน สากกเ็ ปนการเตน กระโดดตามลลี าอสี าน แตก ารรำลาวกระทบไมท กี่ รมศิลปากรปรับปรุงขนึ้ ใหมนน้ั นุม นวลออ นหวาน กรีดกรายรายรำ แมการเขา ไมกน็ มุ นวลมาก 4.3 การแสดงพื้นเมืองภาคอสี าน เปนศลิ ปะการรำและการเลน ของชาวพน้ื บา นภาคอีสาน หรอื ภาคตะวันออกเฉยี งเหนือของไทยลักษณะพน้ื ท่ีโดยทั่วไปของภาคอีสานเปน ทีร่ าบสงู มแี หลง น้ำจากแมนำ้ โขง แบง ตามลักษณะของสภาพความเปนอยู ภาษาและขนบธรรมเนียมประเพณีท่ีแตกตางกนั ประชาชนมีความเชอ่ื ในทางไสยศาสตรม พี ิธีกรรมบูชาภูติผีและสิง่ ศกั ด์ิสทิ ธ์ิ การแสดงจึงเกี่ยวของกับชีวิตประจำวนั และสะทอนใหเ หน็ ถึงการประกอบอาชีพและความเปน อยูไดเปนอยา งดี ศิลปะการแสดงภาคอสี าน จะมีลักษณะคลายภาคเหนือ ในการรวมกลุมของชนชาติตา งๆ เชนพวกไทยลาว ภไู ทย ไทยพวน แสก โซ แตละกลมุ มลี กั ษณะแตกตางตามเช้ือชาติ เผา พนั ธุ แตยงั มีลกั ษณะคลายคลงึ กนั เปน การแสดงที่เกิดขนึ้ เพื่อพิธีกรรมทางศาสนา และความสนกุ สนานรื่นเรงิ ในเทศกาลตา งๆ การรา ยรำจะมลี กั ษณะเฉพาะของการเคลอ่ื นไหวอวัยวะสวนตา งๆ ของรางกาย เชน กา วเทา การวาดแขน การยกเทา การสา ยมอื การสา ยสะโพก ที่เกิดขน้ึ จากทาทางอันเปน ธรรมชาติที่ปรากฏอยใู นชีวติ ประจำวนัแลวนำมาประดิษฐห รอื ปรงุ แตงใหส วยงามตามแบบทองถิ่นอสี านเชนทำทา ทางลกั ษณะเเอน ตวั แลวโยกตวั ไปมา เวลากา วตามจังหวะกม็ กี ารกระแทกกระทน้ั ตวั ดีดขา ขยบั เอว ขยับไหล เนน ความสนกุ สนาน แบง ไดเปน 2กลุม วัฒนธรรมใหญ ๆ คอื กลุมอีสานเหนอื มีวัฒนธรรมไทยลาวซึ่งมักเรยี กการละเลนวา “เซ้งิ ฟอนและหมอลำ”เชน เซงิ้ บงั ไฟ เซ้งิ สวิง ฟอนภไู ท ลำกลอนเก้ียว ลำเตย เซง้ิ กระตบิ้ ขา ว เซง้ิ แมน างดง เซง้ิ นางแมวเซงิ้ แหยไขม ดแดง เซ้ิงโปงลาง เซง้ิ กระโป ฟอนกลองยาว ฟอนแพรวากาฬสินธุ เซ้ิงผโี ขน เซ้งิ แคน เซง้ิ ผาหม่ีซงึ่ ใชเ คร่อื งดนตรีพนื้ บานประกอบ ไดแ ก แคน พิณ ซอ กลองยาว อสี าน ฉิง่ ฉาบ ฆอง และกรับ ภายหลังเพิม่ เติมโปงลางและโหวดเขา มาดวย สว นกลุมอสี านใตไดร บั อทิ ธิพลไทยเขมร มีการละเลนทเ่ี รยี กวาเรอื ม หรอื เร็อม เชน เรอื มลูดอนั เร หรอื รำกระทบสาก รำกระเน็บติงต็อง หรือระบำตก๊ั แตน ตำขาว รำอาไยหรอื รำตดั หรือเพลงอีแซวแบบภาคกลาง วงดนตรี ทใี่ ชบรรเลง คอื วงมโหรีอสี านใต มีเครอ่ื งดนตรี คอื ซอดว งซอดว ง ซอครวั เอก กลองกนั ตรมึ พิณ ระนาด เอกไม ปส ไล กลองรำมะนาและเคร่ืองประกอบจงั หวะการแตงกายประกอบการแสดง เปน ไปตาม วัฒนธรรมของพ้ืนบาน ลักษณะทารำและทวงทำนองดนตรีในการแสดงคอ นขางกระชบั รวดเร็ว และสนุกสนาน4.4 การแสดงพน้ื เมืองภาคใต เปน ศิลปะการรำและการละเลนของชาวพื้นบานภาคใต การแสดงภาคใต โดยท่ัวไปภาคใตม อี าณาเขตติดกบั ทะเลฝง ตะวันตกและตะวันออก ทางดานใตต ดิ กบั มลายู ทำใหรับวฒั นธรรมของมลายูมาบา ง สง ผลทำใหวัฒนธรรมตา งๆมคี วามผสมผสานกนั ประชากรจงึ มีชวี ติ ความเปนอยู ขนบธรรมเนยี มประเพณีและบุคลิกบางอยางที่คลา ยคลงึ กนั คอื พูดเรว็ อุปนิสัยวอ งไว ตัดสินใจ รวดเร็ว เด็ดขาด มีอุปนิสยั รักพวกพอง รักถิน่ ท่ีอยูอาศัย และศลิ ปวัฒนธรรมของตนเอง จงึ มีความพยายามท่ีจะชวยกนั อนรุ ักษไ วจ นสืบมาจนถงึ ทุกวนั นี้ ดังน้ันการแสดงของภาคใตมีลีลาทา รำคลา ยกับการเคลือ่ นไหวของรา งกายมากกวาการฟอนรำ ซ่งึ จะออกมาในลักษณะกระตนุ อารมณใหมชี วี ิตชวี าและสนุกสนาน จังหวะเพลงเปน จงั หวะที่เรง เรา กระฉบั กระเฉง สนุกสนานการแสดงพน้ื เมืองภาคใตมที ้งั แบบพืน้ เมอื งเดมิ และแบบประยกุ ตที่ไดแ นวความคดิ มาแลว พฒั นาขึน้ เปนรปู แบบใหม หรือรบั มาบางสว นแลวแตง เตมิ เขาไป อาจแบง ตามกลุมวัฒนธรรมได 2 กลุมคือ วฒั นธรรมไทย- พทุ ธ ไดแ ก การแสดงโนรา หนงั ตะลุง เพลงบอก เพลงนา และวฒั นธรรมไทยมสุ ลิม ไดแ ก รองเงง็ ซำแปงมะโยง (การแสดงละคร) ลเิ กฮลู ู (คลายลิเกภาคกลาง) ระบำตารีกปี ส และซลิ ะ มเี คร่ืองดนตรปี ระกอบที่สำคญัเชน กลองโนรา กลองโพน กลองปด โทน ทบั กรบั พวง โหมง ปกาหลอ ปไหน รำมะนา ไวโอลนิ อคั คอรเ ดยี นภายหลงั ไดมีระบำท่ี ปรบั ปรุงจากกจิ กรรมในวถิ ชี ีวิต ศลิ ปะตางๆ เขน ระบำรอนแร ระบำยานลิเพาปาเตตะ ระบำซำเปง ระบำชนไก ระบำจินตปาตี ระบำบูชาพระธาตุ ระบำเปยวหรอื ระบำหมวก ระบำนกกรงหัวจุก ระบำบาตคิ ระบำตารีมาลากสั ระบำกรีดยาง ระบำปาเตะ ระบำทอผา เกาะยอ ระบำชักพระ ระบำสานจูด เพลงบอก ลเิ กปา ระบำกาหยู เปนตน ดนตรแี ละเพลงประกอบการแสดงนาฏศลิ ป ดนตรี เพลง และการขบั รอ งเพลงไทยสำหรบั ประกอบการแสดง สามารถแบงออกเปน 2 กลุม คอืดนตรที ี่ใชป ระกอบการแสดงนาฏศลิ ปไทย และเพลงสำหรับประกอบการแสดงนาฏศิลปไทยดนตรีประกอบการแสดงโขน – ละคร วงดนตรีที่ใชประกอบการแสดงโขนและละครของไทยคือ วงปพ าทย ซง่ึ มขี นาดของวงเปนแบบ วงประเภทใดน้ันขึ้นอยูกบั ลักษณะของการแสดงน้นั ๆ ดวย เชน การแสดงโขนนั่งราวใชวงปพ าทยเ คร่อื งหา การแสดงละครในอาจใชว งปพาทยเครื่องคู หรอื การแสดงดึกดำบรรพต อ งใชวงปพ าทยดึกดำบรรพเ ปน ตนคำวา “ปพาทย” (หรือ “พิณพาทย” ) หมายถึง เคร่ืองประโคมอยางหนัก อันมีเคร่ืองตีและเครอ่ื งเปค ือ ป-ฆอง-กลอง เปนหลัก (ไมมเี คร่อื งสาย) ทีเ่ รียกวาปพ าทยเ พราะใชปเ ปนตวั นำวง ดนตรีประกอบการแสดงรำและระบำมาตรฐาน การแสดงรำและระบำที่เปนชุดการแสดงทเี่ รยี กวา รำมาตรฐานและระบำมาตรฐานน้ัน เครอื่ งดนตรที ีใชประกอบการแสดงอาจมีการนำเครอ่ื งดนตรบี างชนิดเขามาประกอบ การแสดง จะใชวงปพาทยบ รรเลง เชนระบำกฤดาภนิ ิหาร อาจนำเครือ่ งดนตรขี ิมหรือซอดว ง มาลอ กลองตอก และกลองแดว มาบรรเลงในชวงทา ยของการรำทีเ่ ปน เพลงเชดิ จีนก็ไดดนตรีประกอบการแสดงพน้ื เมอื งดนตรีที่ใชประกอบการแสดงพน้ื เมืองภาคตา ง ๆ ของไทยจะเปน วงดนตรีพื้นบาน ซงึ่ นบั เปนเอกลกั ษณที่มีคณุ คา ของแตละภมู ภิ าค มลี กั ษณะดังน้ี1.เปน ดนตรีของชาวบา น สว นมากเกิดข้นึ และพัฒนาในสังคมเกษตรกรรม มีลักษณะท่ีไมม ีระบบกฎเกณฑชัดเจนตายตวั ประกอบกบั ใชวิธีถายทอดดว นปากและการจดจำ จึงเปน เหตุใหไมมใี ครเอาใจใสศกึ ษาหรือจดบนั ทกึ ไวเปนหลักฐานดงั เชน ดนตรีสากล2.เปน ดนตรีท่มี ีเอกลักษณเฉพาะถ่นิ แตล ะทอ งถน่ิ จะมดี นตรีทม่ี สี ำเนียง ทำนอง และจงั หวะลีลาของตนเองดนตรีพน้ื บานสวนใหญมีทำนองทีป่ ระดิษฐด ัดแปลงมาจากทำนองของเสยี งธรรมชาติ ตัวอยา งเชน ซอของดนตรีภาคเหนอื คือ เพลงจะปุ มีทำนองออนหวานตามสำเนยี งพดู ของคนไทยชาวเมืองจะปใุ นแควนสิบสองปนนาหรอื ซอลองนาน ของจังหวัดนานมที ำนองเหมอื นกระแสนำ้ ไหลแบง ออกเปน 4 ภูมิภาค ไดแ ก ดนตรีพนื้ บานภาคเหนือ หรอื ดนตรีพน้ื เมอื งลานนา หรอื การบรรเลงเครอ่ื งดนตรแี ละการขบั ขานในลา นนานั้นมีบทบาททง้ั ในการประกอบ พธิ ีกรรม ประกอบการแสดง และประกอบในกิจกรรมสันทนาการ ซ่ึงอาจแยกกลา วไดด ังนี้ 1. ในการประกอบพิธีกรรม ในแงพธิ ีกรรมในลานนาแลว มีพธิ ีเพยี งสองแนวคือ แนวพุทธกบั แนวผี คอืพิธกี รรมเชิงพุทธศาสนาและพิธีกรรมเกี่ยวกับผี ซ่ึงท้งั สองแนวดังกลา วดนตรีมีบทบาทเปน เพียงสว นประกอบเชน ในงานฉลองรืน่ เริงหรือในงานศพซงึ่ มีพิธีทางพทุ ธศาสนาน้นั พบวา ดนตรเี ปน เพียงสว นท่ชี ว ยใหง านคกึ คักหนกั แนนข้นึ ซง่ึ หากจะไมมดี นตรใี นกิจกรรมน้ันๆ แลว กจิ กรรมดังกลาวกย็ งั สามารถดำเนินตอ ไปได ในกจิ กรรมเกยี่ วกบั ผีนน้ั ในการบชู าผหี รอื แกบ นน้ันไมจำเปน วา จะตอ งมดี นตรีประกอบก็ได แตในการฟอนผีน้ันที่ตอ งมดี นตรเี ขามาเกย่ี วขอ งก็เพราะมกี ารฟอ นรำอนั เปน สว นประกอบในพธิ เี ลี้ยงผีเทา น้นั 2. ในการประกอบการแสดง ดนตรีจะมีบทบาทสำคัญตอการแสดงหลายอยาง ท่ีเปนทัง้ การแสดงเพ่ือประกอบในงานประเพณหี รือเพือ่ ความบันเทงิ ดังจะเห็นไดวา การฟอนรำหรอื การขบั ซอหรอื ขบั ขานนน้ั จะตองมีดนตรีประกอบเสมอ มเี ครอื่ งดนตรี เชน พณิ เปย ะ ซึง สะลอ ปแ น ปกลาง ปก อย ปต ดั ปเ ล็ก ปาดไม (ระนาดไม) ปา ดเหล็ก(ระนาดเหลก็ ) ปา ดฆอง (ฆองวงใหญ) ฆอ งหุย ฆองเหมง กลองหลวง กลองแอว กลองปเู จ กลองปจู า กลองสะบดั ไชย กลองมองเซงิ กลองเตงทิง้ กลองมา น และกลองตะโลดโปด เม่อื นำมารวมเปนวง จะไดวงตา ง ๆ คือวงสะลอ ซอ ซึง วงปจู า วงกลองแอว วงกลองมาน วงปจ มุ วงเตง ถิง้ วงกลองปจู าและวงกลองสะบัดไชย เพลงทใ่ี ชใ นการแสดงตา งๆไดแ ก เพลงแหยง หลวง(ฟอ นเล็บ) เพลงลาวเสย่ี งเทยี น(ฟอนเทยี น) เพลงปราสาทไหวและสาวสมเด็จ(ฟอนสาวไหม) ทำนองซอยแ๊ิ ละซอจอยเชียงแสน(ระบำซอ) เพลงลาวจอ ย ตอยตลง่ิ และลาวกระแซลอ งนาน เพลงสาวไหม เพลงแมหมายกอม เพลงตีมตมุ เปนตน ดนตรพี น้ื เมืองภาคอีสาน ดนตรพี ้ืนบา นอสี าน เปน ศลิ ปวฒั นธรรมแขนงหนึง่ กำเนดิ จากกลมุ ชนตา ง ๆ ในอดตี ไดส รา งสมสืบทอดตดิ ตอ กนั มา เปน เวลานานจนกลายเปน เอกลกั ษณเ ฉพาะกลมุ ชนซึง่ มอี ยูใ นแถบภาคตะวันออกเฉยี งเหนือ หรือภาคอีสานของประเทศไทย ในสมยั โบราณอาจกลา วไดวา ภาคอสี านเปน ท่ีอยูอาศยั ของกลมุ ชนชาวพืน้ เมอื งหลายกลุม ชน ท่ีไดอพยพปนเปกนั กบั ชาวพน้ื เมอื งเดมิ โดยการนำเอาศิลปวัฒนธรรมรวมทั้งการขับรอง ดนตรีและการละเลน ตา ง ๆ ผสมผสานกันมาต้งั แตส มยั ลา นนาและลา นชาง โดยยดึ เอาแนวลำแมน ้ำโขงเปนเสน ทางคมนาคมทางน้ำ อันสำคญั จากทางเหนือลงสูทางใต ด้งั นั้นบรเิ วณทีร่ าบลุมสองฝงแมน ำ้ โขง จึงเปนแหลง อารยธรรมดง้ั เดิมของชาวพื้นเมอื งในสมัยนน้ั แตมเี ทือกเาสงู เปนแนวขอบกนั ระหวางอาณาจักรลา นนา ลา นชา งกับอาณาจักรสยาม (ประเทศไทย) จึงทำใหไ มสามารถตดิ ตอกันไดส ะดวก ศลิ ปวัฒนธรรม ประพณี ดนตรี และการละเลน ตา ง ๆ ของอาณาจักรสยามในภาคกลางกับภาคอีสานที่อยูในอาณาจกั รลา นนา ลา นชาง จึงมคี วามแตกตางกนั จากสาเหตุพื้นท่ีภูมปิ ระเทศทม่ี เี ทือกเขาขวางก้ัน เปนแนวระหวา งภาคกลางกับภาคอสี าน สวนภาคอสี านซึ่งมหี ลายกลุมชน ศิลปวัฒมนธรรม มีความแตกตางกัน กลุมชนทมี่ อี ิทธิพลเหนอื กวายอ มนำเาวัฒนธรรมทม่ี ีอยูแลว มาผสมผสานกับวัฬนธรรมของตนเอง เชน ภาษาพื้นเมอื งของภาคอีสานมีความแตกตางกับของขอมหรือเขมร ไดถา ยทอดหลงเหลือไวในดินแดนแถบอสี านตอนลา ง ทม่ี ีพรมแดนติดตอกับประเทศกัมพชู า ในดา นของดนตรี การขบั รองท่ีแตกตางไปจากภาคกลางจงึ อาจกลาวไดว า วฒั นธรรมดนตรแี ละการละเลน ในภาคอาีสนมี 2 ลักษณะคือ การละเลน ดนตรพี ้ืนบานแบบไทยลาว และการละเลนดนตรพี น้ื บานแบบไทยเขมร ซ่งึดนตรีของ ดนตรีทางภาคอสี าน เนอ่ื งจากทางภาคอีสานมีอากาศทีร่ อนและแหงแลง เมอื่ ถึงเวลาหนาฝนชาวอีสานตองรีบทำมาหากนิ เพื่อเล้ยี งปากเลี้ยงทอง จนไมม ีเวลาที่จะสนกุ สนาน มากนกั เคร่ืองดนตรีจงึ ไมส วยงามประดิษฐข้นึ อยางงาย ๆ และใชวัสดอุ ุปกรณทห่ี าไดในทองถิ่น การบรรเลงก็รวดเร็วคึกคกั กระชับและสนกุ สนาน แสดงถงึ ความเรง รบี มกี ารประสานเสียงระหวา งผขู ับรองและการบรรเลงดนตรที ี่สนกุ สนาน มีเครอ่ื งดนตรีสำคญั ไดแ ก พิณ อาจเรียกตางกันไปตามทอ งถิ่น เชน ซุง หมากจบั ป หมากตับแตงและหมากตดโตง ซอ โปงลาง แคน โหวด กลองยาวอสี าน กลองกันตรึม ซอกนั ตรึม ซอดว ง ซอตรัวเอก ปออ ปราเตรยี งปส ไล เมือ่ นำมาประสมวงแลวจะได วงดนตรพี นื้ เมอื ง คอื วงโปงลาง วงแคน วงมโหรีอีสานใต วงทุมโหมง และวงเจรยี งเมริน เชนเพลงลายโปงลาง(เซง้ิ โปงลาง) ลายลำภูไท(เซง้ิ ภไู ท) ดนตรีพ้ืนเมอื งภาคกลาง ภาคกลางเปน ดินแดนท่ีมีพนื้ ท่กี วา งใหญ พน้ื ทสี่ วนใหญเ ปน ท่ีราบลมุ มีแมน ้ำลำคลองเปนจำนวนมากจงึ เปน พ้นื ทตี่ ัง้ ถิน่ ฐานของผูคนมากมายหลายกลมุ ประกอบดวยเปนเขตที่อยใู กลเ มืองหลวง เขตความเจรญิ ทางเทคโนโลยี และวิทยาการที่กา วหนา เปนอยางมาก จึงทำใหดนตรีแบบแผน มีอิทธิพลตอดนตรพี นื้ บานดวยภาคกลางเปน ภาคท่ีมคี วามอุดมสมบรู ณ ประชากรสว นใหญประกอบอาชีพดา นกสกิ รรม และเกษตรกรรม ทำใหเปน ภาคทีม่ ีความสมบูรณ ประชาชนมีความเปนอยูส ุขสบาย การแสดงหรอื การละเลน ทีเ่ กิดขึ้นจงึ เปนไปในลกั ษณะทส่ี นกุ สนาน หรือเปนการรอ งเกยี้ วพาราสีกัน ชาวภาคกลางก็ใหความสำคญั กบั เพลงพ้ืนบาน และมกั จะรองเพลงในหมูคณะเพื่อใหเ กิดความสามคั คใี นการทำงานรว มกนั องคป ระกอบของดนตรีพน้ื บานภาคกลางจะประกอบไปดว ยเคร่ืองดนตรี วงดนตรี ทำนองเพลงท่ีปรากฏลีลา ทำนอง และจงั หวะ วฒั นธรรม ดนตรีพืน้ บา นภาคกลางถือวามีความสมั พนั ธกบั ดนตรแี บบแผน เคร่ืองดนตรีพืน้ บานภาคกลาง เปนเครอ่ื งดนตรีไทยแบบแผน โดยนิยมเลน ในงาน หรอื พธิ ีกรรมตา งๆ ของชาวบา น เปน เครอ่ื งดนตรีประเภทเดยี วกบั วงดนตรีหลกัของไทยคอื วงปพ าทยและเครอื่ งสาย ประกอบดวยเคร่อื งดนตรปี ระเภท ดีด สี ตี เปา โดยเคร่อื งดีดไดแก จะเขและจองหนอง เคร่ืองสีไดแ ก ซอดว งและซออู เครอื่ งตไี ดแ ก ระนาดเอก ระนาดทุม ระนาดทอง ระนาดทุมเลก็ฆอง โหมง ฉิ่ง ฉาบและกรบั เครือ่ งเปา ไดแ ก ขลุยและป ซงึ่ ลกั ษณะในการนำมาใชอ ำนาจนำมาเปนบางสว นหรือบางประเภท เชน กลองตะโพนและเคร่ืองประกอบจังหวะนำมาใชในการเลนเพลงอีแซ เพลงเก่ียวขาว กลองรำมะนาใชเลน เพลงลำตดั กลองยาวใชเลนรำเถิดเทิง กลองโทนใชเ ลนรำวงและรำโทน สว นเคร่ืองเดนิ ทำนองก็นิยมใชร ะนาด ซอหรือป เชน เพลงระบำชาวนา(เตนกำรำเคยี ว) เปนตน เพลงพื้นเมืองบางอยา งไดวิวฒั นาการมาเปน การแสดงท่ีมศี ลิ ปะ มรี ะเบยี บแบบแผน เชน เพลงทรงเคร่อื ง คอื เพลงฉอย ที่แสดงเปน เรอ่ื ง ไดแก เรื่องขุนชางขนุ แผน หรอื เรอื่ งที่แตงข้ึนมาใหม ลกั ษณะเดนของดนตรีพน้ื บานภาคกลาง คือ วงปพาทยของภาคกลางจะมกี ารพฒั นาในลักษณะผสมผสานกับดนตรหี ลวง โดยมีการพัฒนาจากดนตรีปและกลองเปน หลักมาเปน ระนาดและฆองวงพรอมทั้งเพิ่มเคร่อื งดนตรี มากขนึ้ จนเปนวงดนตรที ่ีมขี นาดใหญ รวมทัง้ ยงั มีการขบั รอ งทค่ี ลา ยคลึงกับปพ าทยข องหลวงซงึ่ เปน ผลมาจากการถายโยงทางวฒั นธรรมระหวางวฒั นธรรมราษฎรแ ละหลวง ดนตรีพืน้ เมอื งภาคใต มลี กั ษณะเรยี บงาย มกี ารประดิษฐเ ครื่องดนตรจี ากวัสดุใกลตัวซง่ึ สันนษิ ฐานวาดรตรพี ้นื บานดงั้ เดมิ ของภาคใตนา จะมาจากพวกเงาะซาไก ท่ีใชไ มไผลำขนาด ตา ง ๆ กันตัดออกมาเปน ทอนสนั้ บางยาวบา ง แลัวตัดปากกของกระบอกไมไผใ หต รงหรือเฉียงพรอ มกบั หุมดว ยใบไมหรอื กาบของตน พืช ใชต ีประกอบการขบั รองและเตน รำ จากนั้นก็ไดม ีการพัฒนาเปนเครื่องดนตรีแตร กรบั กลองชนดิ ตาง ๆ เชน รำมะนา ทีไ่ ดรบั อิทธิพลมาจากชาวมลายู กลองชาตรีหรอื กลองตุก ท่ีใชบรรเลงประกอบการแสดงมโนรา ซง่ึ ไดร ับอทิ ธพิ ลมาจากอนิ เดยีตลอดจนเคร่ืองเปาเชน ปน อกและเคร่อื งสี เชน ซอดวง ซออู รวมทงั้ ความเจรญิ ทางศิลปะการแสดงและดนตรีของเมอื งนครศรธี รรมราช จนไดช อ่ื วา ละคอน ในสมัยกรงุ ธนบุรนี ัน้ ลวนไดร ับอทิ ธิพลมาจากภาคกลางนอกจากนยี้ ังมีการบรรเลงดนตรีพ้ืนบา นภาคใต ประกอบการละเลนแสดงตางๆ เชน ดนตรโี นรา ดนตรหี นงัตะลุง ท่มี ีเครือ่ งดนตรหี ลกั คือ กลอง โหมง ฉงิ่ และเคร่อื งดนตรีประกอบผสมอื่น ๆ ดนตรลี เิ กปาทใี่ ชเคร่ืองดนตรรี ำมะนา โหมง ฉ่ิง กรบั ป และดนตรีรองเง็ง ท่ีไดร บั แบบอยางมาจากการเตน รำของชาวสเปนหรอืโปรตเุ กสมาต้งั แตสมยั อยุธยา โดยมกี ารบรรเลงดนตรที ่ปี ระกอบดวย ไวโอลิน รำมะนา ฆอง หรอื บางคณะก็เพิ่มกีตา รเ ขา ไปดวย ซึ่งดนตรีรองเงง็ น้เี ปนที่นยิ มในหมูชาวไทยมุสลิมตามจังหวัดชายแดน ไทย- มาเลเซยีดังนั้นลกั ษณะเดน ของดนตรีพ้ืนบา นภาคใตจะไดร ับอิทธิพลมาจากดนิ แดนใกลเ คยี งหลายเช้อื ชาติ จนเกิดการผสมผสานเปนเอกลกั ษณเฉพาะทแี่ ตกตางจากภาคอน่ื ๆ โดยเฉพาะในเร่ืองการเนน จงั หวะและลีลาท่เี รง เราหนกั แนน และคึกคัก มีเคร่อื งดนตรที ่สี ำคัญ ไดแก กลองโนรา กลองชาตรีหรอื กลองตุก กลองโพน กลองปดโทน กลองทับ รำมะนา โหมง ฆองคู ปกาหลอ ปไหน กรับพวงภาคใต แกระ และนำเคร่อื งดนตรีสากลเขามาผสม ไดแก ไวโอลนิ กีตาร เบนโจ อัคคอรเดียน ลกู แซ็ก สวนการประสมวงนน้ั เปนการประสมวงตามประเภทของการแสดงแตละชนดิ เชน เพลงตะลุมโปง เพลงสรอยสน เพลงดอกดิน(ลิเกปา) เพลงลาฆูดวู อ(รองเงง็ )เพลงมะอนี งั ลามา เพลงลานัง เพลงปูโจะปชัง เปนตน เพลงไทยประกอบการแสดงโขน ละคร รำ และระบำมาตรฐานเพลงไทยที่ใชบรรเลงและขับรองประกอบการแสดงนาฏศิลปไ ทย โขน ละคร รำและระบำมาตรฐานน้นั แบงไดเปน 2 ประเภทดังนี้เพลงหนาพาทย โดยหลกั ใหญๆ เพลงหนาพาทยแบงออกเปน สองอยางดว ยกนั คอื เพลงหนาพาทยใชบ รรเลงอยางหนึ่งและเพลงหนา พาทยใ ชป ระกอบกริ ิยาอาการของตวั โขน ละครามบทอกี อยางหนง่ึ ปพาทยที่ไมไดป ระกอบการแสดงอสิ ระในการบรรเลง ไมกำหนดเวลาทีแ่ นนอนอยูทผี่ บู รรเลงเปนสว นใหญ ปพ าทยท ่ีประกอบการแสดงนั้นผบู รรเลงจะตอ งยดึ ผูแสดงเปนสว นใหญ จะตองใชจ งั หวะที่แนนอน ทว งทำนองเพลงตองใหสอดคลองกับผูแสดงจงึ จะเกดิ ความสมดุลกนั และเกดิ สนุ ทรียร สมากข้ึน โดยสามารถแบง ตามการนำไปใชป ระกอบการแสดงของตัวละคร ดงั นี้๑. เพลงหนาพาทยป ระกอบกิริยาไปมา ไดแ ก เพลง เสมอ ใชประกอบกริ ิยาการเดนิ ทางระยะใกลๆ ไปชาๆ ไมร ีบรอน เพลงเชดิ ใชป ระกอบกรยิ าการเดนิ ทางระยะไกลไปมาอยางรบี รอ น เพลงโคมเวยี น ใชป ระกอบกริ ิยาการเดินทางในอา การของเทวดาและนางฟา เพลงแผละ ใชระกอบกิริยาไปมาของสตั วป ก เชน นก ครุฑ เปน ตน เพลงชุบ ใชป ระกอบกิริยาไปมาของตวั ละครต่ำศักด์ิ เชน นางกำนลั๒. เพลงหนาพาทยประกอบการยกทพั ไดแก เพลงกราวนอก สำหรับการยกทัพของ มนุษย, ลิง เพลงกราวใน สำหรบั การยกทพั ของยักษ ๓. เพลงหนา พาทยประกอบความสนกุ สนานราเริง ไดแก เพลงกราวรำ สำหรับกิริยาเยาะเยย เพลงสนี วน, เพลงชา , เพลงเรว็ สำหรับแสดงความร่ืนเรงิ เพลงฉยุ ฉาย, เพลงแมศรี สำหรับแสดงความภาคภูมิใจในความงาม๔. เพลงหนาพาทยป ระกอบการแสดงอทิ ธฤิ ทธป์ิ าฏิหารย ไดแก เพลงตระนิมติ สำหรบั การแปลงกาย, ชบุ คนตายใหฟน เพลงคกุ พาทย สำหรับการแสดงอทิ ธิฤทธ์ปิ าฏิหารยห รอื เหตกุ ารณอ ันนา สะพรึงกลวั เพลงรัว ใชท่ัวไปในการสำแดงเดชหรอื แสดงปรากฏการณโ ดยฉบั พลัน๕. เพลงหนาพาทยประกอบการตอสแู ละติดตาม ไดแ ก เพลงเชดิ นอก สำหรบั การตอสูหรือการไลตดิ ตามของตัวละครที่ไมใชมนษุ ย เชน หนุมานไลจับนาง สุพรรณมัจฉา, หนุมานไลจ บั นางเบญกาย เพลงเชิดฉาน สำหรบั ตวั ละครทเี่ ปนมนุษยไลตามสัตว เชน พ ระรามตามกวาง เพลงเชดิ กลอง สำหรับการตอสู การรกุ ไลฆ าฟนโดยท่วั ไป เพลงเชดิ ฉ่งิ ใชป ระกอบการรำกอ นท่จี ะใชอาวธุ สำคัญหรอื กอ นกระทำกิจสำคัญ๖. เพลงหนา พาทยป ระกอบการแสดงอารมณทว่ั ไป ไดแ ก เพลงกลอ ม สำหรบั การขบั กลอมเพื่อการนอนหลบั เพลงโลม สำหรับการเขา พระเขานาง การเลาโลมดวยความรัก เพลงโอด สำหรับการรองไห เพลงทยอย สำหรบั อารมณเสียใจ เศรา ใจในขณะทเี่ คล่ือนท่ีไปดว ย เชน เดินพลางรองไหพลาง๗. เพลงหนาพาทยเบด็ เตล็ด ไดแ ก เพลงตระนอน แสดงการนอน เพลงลงสรง สำหรบั การอาบน้ำ เพลง เซนเหลา สำหรบั การกิน การดม่ื สุราเพลงขับรองรบั สง คือเพลงที่เขยี นขึ้นมาโดยมีเนื้อรองมจี ดุ ประสงคท่ที จะใหมที ้งั การขบั รองและการบรรเลงดนตรีประกอบเขาดว ยกันเปนเพลงไทยที่นำมาบรรจุไวในบทโขน – ละคร มี 3 ลกั ษณะ ดงั นี้1.รอ งรับ เม่อื รองจบแลวดนตรจี ะรบั เรยี กกันในหมูน ักดนตรีวา รอ งสง2.รองเคลา คือรองประกอบดนตรี โดยทำเปน ทำนองคนละแนว3.รอ งคลอ คอื รองประกอบดนตรี โดยดำเนนิ ทำนองแนวเดยี วกัน เพลงขับรอ งนี้อาจนำมาจากเพลงตบั เถา หรือเพลงเกรด็ เพ่ือบรรเลงขับรอ งประกอบการรำบทหรอื ใชบทของตัวโขน ละครหรอื เปนบทขบั รอ งในเพลงสำหรับการรำแลระบำ เชน เพลงชา ป เพลงขึน้ พลบั พลา เพลงนกกระจอกทอง เพลงลมพดั ชายเขา เพลงเวสสกุ รรม เพลงแขกตะเข่ิง เพลงแขกเจาเซ็น เพลงประกอบการขับเสภา(รอ งสง เสภา) เปน ตน เพลงไทยประกอบการแสดงพืน้ เมือง เพลงไทยทใี่ ชประกอบการแสดงนาฏศลิ ปพนื้ เมอื ง เปน บทเพลงพน้ื บา นทใี่ ชบรรเลงและขับรอ งประกอบการแสดงนาฏศลิ ปพ้ืนเมือง โดยแบงออกตามภูมภิ าคไดด ังน้ี1) เพลงบรรเลงและขับรองประกอบนาฏศลิ ปพ ืน้ เมอื งภาคเหนอื เพลงบรรเลงประกอบการฟอนเล็บ ไดแ กเพลงแหยง หลวง ฟอนเทียน ไดแก เพลงลาวเส่ยี งเทยี น ฟอ นสาวไหม ไดแ ก เพลงปราสาทไหวและเพลงลาวสมเด็จ ระบำซอ ไดแ ก ทำนองซอย๊แิ ละซอจอยเชยี งแสน บรรเลงเพลงลาวจอย ตอยตลิ่งและลาวกระแซ เปนตน2) เพลงบรรเลงและขับรองประกอบนาฏศิลปพ้นื เมืองภาคกลาง เพลงบรรเลงประกอบการเลนเตนกำรำเคยี วไดแก เพลงระบำชาวนา เปน ตน3) เพลงบรรเลงและขบั รอ งประกอบนาฏศิลปพ นื้ เมืองภาคอีสาน เพลงประกอบการแสดงเซิ้ง โปงลาง บรรเลงเพลงลายโปงลาง เซ้งิ ภูไท บรรเลงลายลำภูไท เปนตน4) เพลงบรรเลงและขบั รองประกอบนาฏศลิ ปพ้นื เมอื งภาคใต เพลงบรรเลงประกอบการแสดงลเิ กปา นิยมใชเพลงตะลุมโปง เพลงสรอ ยสน เพลงดอกดนิ การแสดงชุดรองเง็ง บรรเลงเพลงลาฆดู ูวอ เพลงมะอนี ังลามาเพลงลานงั เพลงปูโจะปชัง เปนตน การแตง กายนาฏศลิ ปไ ทย การแสดงนาฏศลิ ปไ ทย โดยเฉพาะการแสดงโขนนัน้ ไดจำแนกผูแ สดงออกเปน 4 ประเภท ตามลักษณะของบทบาทและการฝกหดั คอื ตวั พระ ตวั นาง ตวั ยกั ษ และตัวลิง ซึ่งในแตล ะตวั น้นั นอกจากบคุ ลิกลกั ษณะทถ่ี ายทอดออกมาใหผ ชู มทราบจากการแสดงแลว เครอ่ื งแตงกายของผแู สดง ก็ยงั เปนสญั ลักษณท ส่ี ำคญั อยางหนึ่งทบ่ี ง บอกว ผูแสดงคนนน้ั รบั บทบาทแสดงเปนตัวละครใด ในการแสดงนาฏศลิ ปจะตองมกี ารสรา งสรรคก ารแตงกายใหม คี วามงดงามเหมาะสมกบั ผูแสดง มีการประดบั ประดา ตกแตงลวดลายของเส้ือผา เคร่ืองแตง กายใหม คี วามงดงามวิจติ รตระการตาเพราะการแตง กายในการแสดงยังเปนสง่ิ ที่บง บอกยศฐานะบรรดาศักดิ์ของตวั ละครดว ย เคร่ืองแตง กายนาฏศลิ ปไ ทยมีความงดงามและมกี รรมวธิ ีการประดิษฐทวี่ ิจิตรบรรจงเปนอยา งย่ิงโดยเฉพาะการแสดงโขนที่มีการแตง กายท่งี ดงาม มศี ีรษะโขนทตี่ กแตงลวดลายประดษิ ฐข ้ึนอยางวิจติ ร ซึ่งศีรษะโขนกจ็ ะแตกตา งกนั ไปตามลกั ษณะของตัวละครทำใหผูชมเขาใจการแสดงไดมากขน้ึ ทั้งน้ีเพราะท่ีมาของเคร่ืองแตงกายนาฏศลิ ปไทยนั้น จำลองแบบมาจากเคร่ืองทรงของพระมหากษัตรยิ (เคร่อื งตน ) แลว นำมาพัฒนาใหเ หมาะสมตอการแสดง ซึง่ จำแนกออกเปน 4 ฝาย ดงั น้ี-เคร่ืองแตงตวั พระ เคร่อื งแตงกายของผูแสดงหรอื ผรู ำท่ีแสดงเปนผชู าย-เครือ่ งแตงตัวนาง เคร่ืองแตงกายของผูแ สดงหรอื ผรู ำท่แี สดงเปน หญงิ-เครอื่ งแตงตัวยกั ษ เคร่ืองแตงกายของผูแสดงเปน ตวั ยกั ษ เปนเครอ่ื งยักษ-เครอื่ งแตงตวั ลงิ เคร่อื งแตง กายของผูแ สดงเปน ตวั ลิง สำหรบั เครอ่ื งแตงตัวพระและตวั นางดงั กลาวนี้ จะใชแ ตงกายสำหรับผรู ำในระบำมาตรฐาน เชนระบำส่บี ท ระบำดาวดึงส ระบำพรหมมาสตร รำบำยองหงิด และระบำกฤดาภินหิ าร เปน ตนและยังใชแ ตง กายสำหรับตัวละครในการแสดงละครนอกและละครในดวย สวนในระบำเบ็ดเตล็ด เชน ระบำนพรตั น ระบำตรีลลี า ระบำไตรภาคี ระบำไกรลาสสำเริงระบำโบราณคดีชดุ ตางๆ หรอื ระบำสตั วต า งๆ จะใชเ ครอื่ งแตง กายใหถ กู ตองตรงตามรปู แบบของระบำน้ันๆ เชนระบำโบราณคดี เชน ระบำศรีวชิ ัย ระบำสุโขทยั ก็ตองแตง กายใหถ ูกตองตรงตามหลักฐานที่ปรากฏในรูปปนหรอื ภาพจำหลกั ตามโบราณสถานในยุคสมยั นน้ั เปน ตน นอกจากน้ี ยังมีการแสดงท่เี ปน นาฏศิลปพ ืน้ เมืองของทอ งถ่ินตา งๆ เชน ฟอนสาวไหม ฟอนแพรวากาฬสนิ ธุ เซง้ิ แหยไ ขมดแดง ระบำรอนแร โนรา ซงึ่ จำเปน ตอ งแตงกายใหสวยงามถูกตองตามวัฒนธรรมของ ทองถิน่ ดวย ซง่ึ มักจะเลอื กใชวสั ดอุ งิ หลักความสมจรงิ และใหภาพความเปนชนพนื้ เมือง ดวยการใชผา ทอพื้นเมือง ผา ยก ที่มเี สนไหมด้ินเงนิ -ทอง ประยุกตเ ขากบั ผา รวมสมยัและมีการปกเล่ือม ประดับตกแตงลายตา งๆ ในสวนของสสี นั ทนี่ ยิ มใชจะเปนสีตัดกัน แบบไทย เชน เหลอื ง-นำ้เงิน แดง-น้ำเงิน มวง-เหลือง รวมถงึ กลุมสที ่เี ปนพ้นื ถน่ิ ตามชาตพิ นั ธุ เชน แดง น้ำเงิน ขาว ดำ เปนตน เชนฟอนแพรวากาฬสนิ ธุ เปนการรำเพ่อื ใหเหน็ ถึงความงดงามของผาไหมแพรวา โดยเครือ่ งแตงกายจะตองแสดงถึงความสวยงามของผาไหมแพรวา โดยพนั อกดว ยสไบไหมแพรวา พบั ขนึ้ เปนสายพาดไหลด า นขวา แลวพบั เปนแขนตกุ ตาท่ีไหลซา ย เครอื่ งแตง ตวั พระ1. กำไลเทา2. สนบั เพลา3. ผา นงุ ในวรรณคดี เรยี กวา ภษู า หรือพระภูษา4. หอ ยขา ง หรอื เจียระบาด หรอื ชายแครง5. เสอ้ื ในวรรณคดีเรียกวา ฉลององค6. รัดสะเอว หรือรดั องค7. หอ ยหนา หรือชายไหว8. สวุ รรณกระถอบ9. เขม็ ขดั หรือปน เหนง10. กรองคอ หรือ นวมคอ11. ตาบหนา หรอื ตาบทบั12.อนิ ทรธนู 13. พาหรุ ัด14.สังวาล15. ตาบทศิ16. ชฎา17. ดอกไมเ พชร(ซาย)18. จอนหู ในวรรณคดีเรยี กวา กรรเจียก หรือกรรเจียกจร19.ดอกไมทดั (ขวา)20. อุบะ หรอื พวงดอกไม( ขวา)21. ธำมรงค22. แหวนรอบ23.ปะวะหลำ่24. กำไลแผง ในวรรณคดเี รยี กวา ทองกรเครอ่ื งแตงตัวนาง 1. กำไลเทา2. เสอ้ื ในนาง3. ผานงุ ในวรรณคดีเรยี กวา ภูษา หรอื พระภูษา4. เข็มขดั5. สะอิ้ง6. ผาหมนาง7. นวมนาง ในวรรณคดเี รียกวากรองศอ หรอื สรอ ยนวม8. จน้ี าง หรอื ตาบทับในวรรณคดเี รยี กวา ทับทรวง9. พาหรุ ัด10. แหวนรอบ11. ปะวะหล่ำ12. กำไลตะขาบ13. กำไลสวม ในวรรณคดเี รียกวา ทองกร14. ธำมรงค15. มงกฎุ16. จอนหู ในวรรณคดเี รยี กวา กรรเจียก17. ดอกไมท ดั (ซา ย)18. อุบะ หรอื พวงดอกไม (ซาย)เครอ่ื งแตงตัวยักษยักษ (ทศกัณฐ) คอื เคร่ืองแตง กายของผแู สดงเปน ตัวยกั ษ ประกอบดว ย 1. กำไลเทา2. สนบั เพลา3. ผา นงุ ในวรรณคดี เรียกวา ภูษา หรือพระภูษา4.ดาบทิศ5. เส้อื ในวรรณคดเี รียกวา ฉลององค6. เจียระบาดหรือชายแครง7. หอ ยหนา หรอื ชายไหว8.ธำมรงค9. เข็มขัด หรอื ปนเหนง10. กรองคอ หรือ นวมคอในวรรณคดเี รยี กวา กรองศอ 11. ตาบหนา หรือ ตาบทบัในวรรณคดเี รียกวา ทับทรวง12.อนิ ทรธนู13.ปะวะหลำ่14.สังวาล15.แหวนรอบ16. กำไลแผง ในวรรณคดเี รยี กวา ทองกร17. คันศร18.รัดอกหรือรดั พระอรุ ะ19.ผา ปดกน (อยูดา นหลงั )20.พวงประคำคอ21.หวั โขน(หัวทศกัณฐ)เครอ่ื งแตง ตัวลิงลงิ (หนมุ าน) คือ เครอ่ื งแตง กายของผแู สดงท่ีแสดงเปนตวั ลิง ประกอบดว ย 1. กำไลเทา2. สนบั เพลา3. ผา นงุ ในวรรณคดี เรียกวา ภษู า หรอื พระภษู า4.ดาบทิศ5. เสื้อ6. เจยี ระบาดหรือชายแครง7. หอยหนา หรอื ชายไหว8.ตรเี พชร9. เขม็ ขัด หรอื ปนเหนง10. กรองคอ หรอื นวมคอในวรรณคดเี รยี กวา กรองศอ11. ตาบหนา หรือ ตาบทบัในวรรณคดีเรยี กวา ทับทรวง12.พาหุรดั13.ปะวะหล่ำ14.สงั วาล15.แหวนรอบ16.กำไลแผง ในวรรณคดเี รยี กวา ทองกร17.หางลงิ18.หัวโขน(หวั หนุมาน)19.ผา ปด กน (อยูดานหลัง)20.รดั สะเอว นาฏศลิ ปก ับบทบาททางสังคมนาฏศลิ ปเปนศิลปะแขนงหนง่ึ ทสี่ รา งสรรคสนุ ทรยี ะดานจติ ใจและอารมณใ หกบั คนในสังคมและมอี ิทธิพลตอการดำเนินชวี ติ ของมนุษยท ีส่ ามารถสะทอนวิถชี ีวติ และกิจกรรมของคนในสังคม ทัง้ ท่ีเปน กจิ กรรมสวนตวั และกจิกรรมสวนรวมดังพจิ ารณาไดจ ากบทบาทของนาฏศลิ ปท ่มี ผี ลตอการดำเนินชีวิตของมนษุ ยทางดา นตา ง ๆ เชนบทบาทในพิธกี รรมรัฐพิธีและราชพิธี การแสดงนาฏศิลปใ นพิธีกรรมตา ง ๆสามารถแสดงถงึ ความเช่อื ในพลังเหนอื ธรรมชาติของภตู ผีปศาจและส่งิ ศกั ดิ์สิทธิท์ ั้งหลาย เชนการฟอนรำในพธิ ีรำผฟี าเพื่อรักษาโรค หรือสะเดาะเคราะหของภาคอสี าน การฟอนผีมดผเี มง็ ในภาคเหนือทจ่ี ะมผี ูห ญิงมาเขาทรง เปนตนนาฏศลิ ปไทยในสงั คมปจ จบุ ันเมือ่ กลาวถึงคำวา นาฏศิลปไทย ทกุ ทานคงนึกถึงภาพ คนแตงกายแบบละคร สวมชฎา มงกฎุทำทารา ยรำตามทำนองเพลง และมองวา ส่ิงเหลาน้ีเปนสิ่งทีโ่ บราณ ครำ่ ครึ ไมเขา กับสงั คมยคุ สมยั ปจจุบันที่ทุกสิง่ ทุกอยางตองรวดเร็ว ฉับไว และดูเปน สากล แตค งไมมใี ครทราบวาส่งิ ทที่ านมองเห็นวา ลาหลงั นน้ัเปนเคร่ืองยืนยนั ถงึ อดีต ความเปน มาและวัฒนธรรมที่ส่ังสม อันมคี ุณคา ย่ิงของชาติไทย คำวา นาฏศิลป ตามความหมายของพจนานุกรมราชบัณฑิตยสถาน ฉบับเฉลิมพระเกยี รติ พ.ศ. 2530ไดใหค วามหมายไวด งั นี้นาฏ – น. นางละคร นางฟอนรำ ไทยใชห มายถงึ หญงิ สาวสวย เชน นางนาฏนาฏกรรม - น. การละคร ฟอนรำนาฏศลิ ป - น. ศลิ ปะแหง การละครหรือการฟอนรำนอกเหนือจากน้ี ยงั มีทานผูร ูไ ดใ หค วามหมายของคำวา นาฏศลิ ป ในแงม ุมตางๆ ไวด ังน้ีสมเดจ็ พระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดำรงราชานภุ าพฯทรงอธิบายถึงกำเนิดและวิวัฒนาการของนาฏศลิ ปท ี่ผูกพนั กับมนุษย ดังนี้ “ การฟอนรำ ยอ มเปน ประเพณีในเหลา มนุษยท ุกชาติทุกภาษา ไมเ ลือกวา จะอยู ณ ประเทศถิน่ สถานที่ใดในพภิ พน้ีคงมวี ิธีการฟอนรำตามวิสยั ชาติของตนดว ยกันทง้ั นน้ั อยา วา แตม นุษยเลย ถึงแมสตั วเดรัจฉานก็มีวธิ ฟี อนรำดังเชน สุนขั กาไก เปน ตน เวลาใดท่ีสบอารมณม ันเขามนั กเ็ ตน โลดกรดี กรายทำกริ ยิ าทา ทางไดต างๆ ฯลฯ “อาจารยธ นติ อยโู พธ์ิ ไดใหความหมายของนาฏศลิ ป ไวด ังนี้ “ คำวา นาฏยะ หรอื นาฏะความจริงมคี วามหมายรวมเอาศลิ ปะ 3 อยางไวดวยกนั คือ การฟอนรำหนง่ึ การบรรเลงดนตรีหน่ึงและการขบั รองหน่ึง หรอื พูดอยางงายๆ คำวา นาฏยะ มคี วามหมายรวมท้งั การฟอนรำขบั รองและประโคมดนตรดี วยไมใ ชม แี ตค วามหมายเฉพาะศลิ ปะแหง การฟอนรำอยา งเดยี วดงั่ ท่ีทา นเขาใจกันสรุปความไดวา นาฏศลิ ป เปนศิลปะท่ีมนษุ ยแสดงออกเมื่อเกิดอารมณข้นึมวี วิ ฒั นาการมาพรอมความเจรญิ ของมนษุ ย มีการจัดระเบยี บแบบแผนใหเ กดิ ความงดงาม ประกอบไปดว ยการรอง การรำ และการบรรเลงดนตรี การแสดงนาฏศิลปของไทย ปรากฏในรูปแบบของการละคร ฟอน รำระบำ เตน การแสดงพ้นื เมืองภาคตางๆ ซ่ึงมีการขับรองและการบรรเลงดนตรีรวมอยูดวยถือกำเนดิ ขน้ึ มาจากธรรมชาติ ความเช่ือ ศาสนา ความเปน อยู วิถีชีวิตผนวกกับไดรับอารยธรรมจากประเทศอินเดยี ทม่ี คี วามเจรญิ กา วหนา ทางศลิ ปวทิ ยาการทางดานตา งๆตอ มาไดม ีการพัฒนา ปรับปรงุ เปล่ียนแปลง จนกลายมาเปนนาฏศิลปไทยทมี่ ีแบบแผนอยางเชนในปจ จุบนันาฏศิลปไทยในอดตี มีบทบาทสำคัญ เพราะเก่ียวของกบั วิถีชีวติ ของคนไทยตง้ั แตเ กิดจนตายบทบาทในงานสำคัญของหลวงพิธกี รรมตางๆของชาวบาน รวมถงึ การสรา งความบนั เทงิ ใหก ับผคู นในสังคมเชนการแสดงลิเก ละคร โขน เพลงพน้ื เมอื งตา งๆ เม่ือสังคมยุคปจ จุบนั ไดม กี ารเปลี่ยนแปลงอยางรวดเรว็นาฏศิลปไ ทยจำเปน ตองปรบั เปลีย่ นบทบาทของตัวเองจากท่ตี อบสนองความตองการของมนุษยอยางในอดตีมาเปน บทบาททางดา นตางๆท่สี ามารถจำแนกบทบาทใหเ หน็ ได ดงั นี้ 1. บทบาทในพิธีกรรมรัฐพธิ แี ละราชพธิ ี นาฏศลิ ปเปน ศลิ ปะแขนงหน่ึงท่ีสรางสรรคสุนทรยี ะดา นจิตใจและอารามณใ หกบั คนในสังคมและมีอทิ ธพิ ลตอ การดำเนินชีวติ ของมนุษยท ี่สามารถสะทอนถาพวิถชี วี ติ และกิจกรรมของคนในสงั คม ท้งั ทเ่ี ปนกจิ กรรมสว นตวั และกิจกรรมสวนรวม ดงั พจิ ารณาไดจากบทบาทของนาฏศิลปท มี่ ผี ลตอการดำเนนิ ชีวติ ของมนษุ ยทางดา นตา ง ๆ การแสดงนาฏศิลปใ นพธิ กี รรมตาง ๆ สามารถแสดงถงึ ความเช่อืในพลังเหนือธรรมชาติของภูติฝปศาจและสิ่งศักดิส์ ิทธ์ิท้ังหลาย เชน การฟอ นรำในพธิ ีลำผฟี า เพอ่ื รกั ษาโรคหรอื สะเดาะเคราะหข องภาคอีสาน การฟอนผมี ดผีเม็งในภาคเหนือ ที่จะมีผหู ญงิ มาเขา ทรงและฟอนรำรว มกนัเปน หมูเพื่อการสะเดาะเคราะหหรอื รกั ษาโรค การแสดงแกบนในลักษณะละครแกบ น ลเิ กแกบน รำแกบ นเปนตน และยังมีการฟอนรำบูชาสง่ิ ศกั ดสิ์ ิทธิ์ และบชู าครบู าอาจารยต า ง ๆ เชน การรำเปนพุทธบูชา การรำไหวค รมู วยไทย การรำอายุธบนหลังชา ง การำถวายมือในพิธไี หวค รนู าฏศลิ ป เปน ตน2. บทบาทในการสรา งสรรค มนษุ ยมีการพบปะสงั สรรคกันในโอกาสตา งๆ ท้งั ในหมูเครือญาติ เพื่อนฝงูและคนในสงั คม หรือทอ งถิน่ เดยี วกนั เชน ในงานวันเกิด งานแตงงาน งานเฉลมิ พระชนมพรรรษา งานประเพณีและงานเทศกาลตาง ๆ เปนตน ดงั เห็นไดจ ากงานบุญประเพณีสงกรานต หรอื งานเฉลมิ ฉลองตา ง ๆจะมีการแสดงนาฏศิลปต าง ๆ เชน การฟอ นรำ โขน ลิเก เปนตน ซง่ึ เปนโอกาสใหผูคนในทอ งถนิ่ทง้ั หญิงและชายไดพบปะสงั สรรคและ สนกุ สนานกับการแสดงตาง ๆรว มกัน เชน รำวงในงานวดั รำหนา นาคตอนแหนาค 3. บทบาทในการสื่อสารนาฏศลิ ปเปน กระบวนการหนง่ึ ทางการส่อื สารท่ที ำใหม นุษยสามารถเขา ใจกันไดโ ดยใชภาษาทาทางหรอื ทารำที่มคี วามหมายจากการเคลื่อนไหวรางกายประกอบการพูดหรอื การเลา เร่ืองตา ง ๆหรอื ภาษาทาทางในละครใบที่สามารถสือ่ ความหมายใหผูชมเขาใจไดโ ดยการแสดงออกทางสีหนา อารมณและดนตรีประกอบที่ชวยกระตนุ อารมณใหเขาใจยง่ิ ขนึ้ ซ่ึงทา ทางหรือทา รำตา ง ๆ นี้ อาจกำหนดขึ้น จากการเลยี นแบบลกั ษณะธรรมชาติ เชน กิรยิ าทาทางของมนษุ ย อยางเดิน นงั่ นอน กิน หรอื สัตว และทาทางที่มนษุ ยกำหนดข้ึนจากขอมลู ทางวัฒนธรรม เชน เทวรปู ภาพ จำหลกั ตามสถานที่ตา งๆ เปนตน4.บทบาทในทางการศกึ ษา นาฏศิลปเปน การศึกษาทางดานศิลปะแขนงหนง่ึ ที่พฒั นาควบคมู ากับความเจรญิ ของมนษุ ย โดยเฉพาะความเจรญิ ทางดา นศลิ ปะวฒั นธรรมท่ีมกี ารสรางสรรคและทำนบุ ำรงุ ศลิ ปะใหร ุง เรือง การแสดงออกทางดานศลิ ปะนัน้ ถือเปน ศาสตรแ ละศลิ ป ในอดีตการเรยี นของศาสตรแ ขนงนม้ี ักอยูใ นแวดวงท่ีจำกัดเฉพาะกลมุ เทา นนั้ แตป จ จบุ นั มีการเปดกวางมากข้นึมีการจัดต้งั สถานศึกษาสำหรบั การสอนนาฏศลิ ปขึน้ หลายแหง ทั้งของรฐั ทีส่ อนทางดานนาฏศิลปมีหนาท่ที ำนบุ ำรุงรกั ษาศลิ ปะโดยตรง สถานศกึ ษาของเอกชนท่ีสอนนาฏศลิ ปใหแกก ุลบุตรกุลธดิ าเพ่ือสงเสริมความสามารถและบุคลกิ ภาพรวมถงึ สงเสริมลักษณะนิสยัเชน วทิ ยาลัยนาฏศิลปของกรมศิลปากรที่เนน การเรียนการสอนดา นนาฏศลิ ปใหกับนักเรียนนักศกึ ษาของไทย และโรงเรยี นสอนการแสดงหรอื การรำนาฏศิลปขององคกรเอกชนตางๆ ท่จี ดั การเรียนขึ้นเปนระยะส้นั ๆใหก บั เยาวชนไทยหรือผสู นใจท่วั ไป เพ่อื เปนการเสริมสรางบุคลกิ ภาพ ความกลาแสดงออก และคุณภาพชวี ติของผูศึกษารวมทงั้ ยงั เปน การสรา งนาฏยศลิ ปนใหม ีความเชี่ยวชาญ และสามารถใชน าฏศิลปเ ปน อาชพี เล้ยี งตนเองได5.บทบาทในการอนุรักษ และเผยแพรเอกลักษณข องชาติ ปจจุบนั วฒั นธรรมตา งชาติมีบทบาทอยา งมากในสงั คมไทย และเปนไปไดวาอนาคตประเทศไทยอาจถกู กลนื ทางวัฒนธรรมได เพ่ือใหค วามเปน ไทยคงอยูส่งิ ทีจ่ ะชว ยไดน ั่นคอื เอกลักษณข องชาตใิ นดานตางๆ โดยใชว ิธกี ารเผยแพร อนรุ กั ษ และสรางสรรคศ ลิ ปะการแสดง นอกจากนี้ยังเปนการประชาสัมพนั ธและสรา งความเขาใจอนั ดกี ับประเทศตา งๆ เพิม่ ขน้ึ อกี ดวย นาฏศลิ ปน ้ันเปนการแสดงเอกลกั ษณ ประจำชาติอยา งหน่ึง เปน เครือ่ งหมายแสดงถึงศิลปวัฒนธรรมทม่ี ลี กั ษณะเฉพาะโดดเดน หรือแตกตางจากชนชาติอนื่ ๆ โดยเฉพาะนาฏศิลปไ ทยท่มี ีเอกลกั ษณ ดานทารำเครื่องแตงกาย และดนตรีไทยประกอบการแสดงซึ่งยงั มีความหลากหลายในแตล ะทองถิ่นของ ประเทศ ไดแกใน ภาคกลาง ภาคเหนือ ภาคตะวนั ออกเฉียงเหนือ และภาคใต กม็ กี ารแสดงนาฏศลิ ปทแ่ี ตกตา งกนั ออกไปโดยแตล ะทองถนิ่ ใดมกี ารเผยแพรงานนาฏศิลปของทองถิ่นออกไปใหก วางไกล ท้งั ในทองถนิ่ ใกลเคียงและในตางประเทศที่อยูหา งไกล เพอื่ สง เสรมิ การทอ งเท่ยี ว และการถา ยทอดศลิ ปวฒั นธรรมประจำชาติ เชนในงานเทศกาลศิลปวฒั นธรรมและมหกรรมนานาชาติ ตลอดจนใหการสนับสนุนการสรา งสรรคผ ลงานนาฏศิลปใหเ พ่มิ พูนและสืบทอดไปยังคนรุนตอ ๆ ไป ซง่ึ นับเปน ภารกจิ ของคนในทอ งถิ่นหรือประเทศชาติน้นั ๆ ท่ตี องมา รวมมือกัน โดยเร่มิ จากความรักความชน่ื ชมและภาคภมู ใิ จในงานนาฏศิลปไ ทยของเยาวชนไทย เชน ผลงานนาฏศลิ ปไทยของเยาวชนไทย ณ สหรฐั อเมรกิ าทีม่ าจดั แสดงนาฏศิลปท โ่ี รงละครแหงชาติ จะเหน็ ไดวานาฏศลิ ปไทยไดป รับตวั ใหดำรงอยูไดในสังคมไทย ชวยสรางอาชีพใหกับผูค น สรางเสริมความเขาใจอันดีระหวา งสงั คมหนึง่ กับอีกสงั คมหนึ่ง สงเสรมิ เอกลกั ษณของชาติใหช ดั เจน สงเสริมอตุ สาหกรรมการทอ งเทยี่ วนำรายไดเ ขาประเทศ และอืน่ ๆอีกมากมายท่ีสอดแทรกอยูในวิถีชีวติ ของผูคนในสงั คม จงึ เหน็ ไดว าส่งิ ทบี่ างทานอาจมองอยา งไมเขา ใจ ดวู า ไมเปนสากลหรอื เขากับยคุ สมยั แตส่ิงน้ีเปน สง่ิ สำคัญระดับชาติทช่ี วยใหช าตไิ ทยดำรงอยไู ด เปน ประเทศทม่ี ีเอกลักษณของตวั เองไมเ หมือนประเทศใด จงภูมใิ จและชวยกนั รกั ษาส่งิ นใี้ หค งอยูกบั ประเทศไทยตอไปตราบนานเทา นาน สมดัง ปรชั ญาท่สี มเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา ฯพระราชทาน ในโอกาสครบรอบ 60 ป วิทยาลยั นาฏศลิ ป วา ไวด งั นี้ “ สาธุ โข สปิ ปก นาม อป ยาทสิ กีทสิ “ “ ขึ้นช่อื วา ศลิ ปะ แมเชนใดเชน หน่ึงกย็ ังประโยชนใ หสำเร็จได ”6.บทบาทในการสงเสริมพลานามยั นาฏศิลปเ ปนการเคลื่อนไหวรางกายใหส วยงาม และมีความหมายตองใชการฝกหัดและฝกซอมใหจ ดจำทาทางตา งๆ ได จึงเปนการออกกำลงั กายอยา งหน่ึงท่มี กี ารใชก ำลังยกแขน ขา มือ หรือเคลอ่ื นไหวศรี ษะและใบหนา เพอื่ ใหเกิดทา ทางและความสนกุ สนานไปพรอม ๆ กัน เชน การรำกระบก่ี ระบอง เซ้งิ การรำดาบสองมือ การรำพลอง การำงาว ก็เปน การผสมผสานทาทางนาฏศลิ ปกบั ศิลปะการกีฬาแบบไทย ๆ นอกจากนใ้ี นปจ จุบนั ยังมีการเตน แอโรบิก หรอื การเตนออกกำลงั กายประกอบเพลง ซ่ึงเปนการนำนาฏศลิ ปมาประยุกตใ ชใ นการออกกำลงั กาย และความแข็งแรงใหก ับรา งกาย7. บทบาททางธุรกิจและอตุ สาหกรรมการทองเทีย่ ว ซ่ึงบทบาทนี้เห็นไดอยางชัดเจน ในการ แสดงตามงานเทศกาลทอ งเทีย่ วตางๆ ท่ภี าครฐั หรือเอกชนจดั ขน้ึ จะตองมนี าฏศลิ ปไทยเขา ไป เกี่ยวของอยเู สมอ ไมว าจะเปนรูปแบบมหรสพสมโภชหรอื การแสดงแสง เสียงสือ่ และผสม โดยศลิ ปะการแสดงเหลา นี้ถือเปน จุดขายทส่ี ำคัญนอกเหนือจากนี่ยงั มีโรงละครของเอกชนเปด ทำการแสดงเพอ่ื ใหช าวตางชาติหรือผูท่ีสนใจเขา ชมดำเนนิ การในรปู แบบธุรกจิ อยางชดั เจน การทอ งเท่ยี วมผี ลตอนาฏศิลปอยา งมาก ปจ จบุ นั มหี ลายประเทศแสวงหารายไดเ ขาประเทศโดยการพัฒนาการทองเทย่ี วใหชาวตางชาตินำเงนิ ตราเขามาใชจายในประเทศของตน ส่ิงหน่ึงท่ีเปน เคร่อื งดึงดูดใจนักทอ งเที่ยว คอื นาฏศิลปป ระจำชาตหิ รอื ประจำถ่นิ เพ่ือแสดงเอกลักษณของทอ งถน่ิ น้ันๆ การจดั นาฏศลิ ปใหนักทอ งเท่ียวดมู ักจดั แสดงกนั อยางผวิ เผนิ เพอ่ื ใหไดส ัมผัสกลน่ิ อาย ทางวฒั นธรรมดา นนีบ้ าง การจดั นาฏศลิ ปเพ่ือการทอ งเท่ยี วจงึ ตองปรับปรุงให เหมาะกับเวลาและรสนิยมของนกั ทองเท่ยี ว การทำเชนน้มี ผี ลกระทบท่ีอาจทำใหรปู แบบด้งั เดิมอนั สมบูรณด วยความงามและความหมายเส่ือมลงหรือหายไปหรือทำใหเกิดการสรางสรรคผลงานชิ้นใหมท ดแทนของเดมิ ที่หมดความนยิ มไป หรือศลิ ปนเบ่ือหนายทตี่ องแสดงชดุ เดิมซ้ำซากอยูเ ปนเวลานานและในกรณที ี่ในทอ งถ่ินของตนไมมีนาฏศิลปด ั้งเดมิ พอจะอวดนักทองเท่ยี วได ก็จำตองคดิ ประดิษฐขนึ้8.การครอบงำทางวฒั นธรรม การครอบงำวัฒนธรรมเปนการกระทำของประเทศท่ีมอี ำนาจ แตก็ไมไดห มายความวาตอ งเขา มายึดพืน้ ท่ีของประเทศอื่นๆ แตอาจหมายถึงการรบั เอาวัฒนธรรมอื่นเขาไปแทนวฒั นธรรมเดิมของประเทศนั้น อาทเิ ชน วัฒนธรรมของอินเดยี เน่ืองจากปจ จบุ นั ประเทศสวนใหญตางไดรบั อทิ ธพิ ลของอนิ เดยี ไมว า จะเปน ท้งั ทางตรงและทางออม วรรณคดี ดนตรี เคร่ืองแตงกาย และรวมไปถงึ นาฏศลิ ป แสดงใหเ หน็ ถึงอิทธพิ ลอินเดียไดอ ยางชัดเจน ทงั้ นร้ี วมไปถึงประเทศไทยดว ย นาฏศลิ ปไ ทยไดร บั อิทธพิ ลมาจากอนิ เดียโดยตรง ประเทศท่ีไดรบั มาแลวนน้ั กต็ องมกี ารพัฒนา และเปลย่ี นแปลงใหเ ขา กับวัฒนธรรมของตนเองกระบวนการครอบงำทางวฒั นธรรมเปน กระบวนการที่สลับซอนและยาวนาน อีกทง้ั เปนกระบวนการทเ่ี กิดขึ้นอยา งชา ๆในอดตี แตในปจจุบนั ไดทวคี วามรวดเรว็ ขึน้ ดว ยสอ่ื สมัยใหม 9.นโยบายของรัฐ การเมอื งและการปกครอง เดิมพระราชาเปนผนู ำปกครองในระบอบสมบรู ณาญาสทิ ธริ าชยดงั นั้นคำสง่ั ของพระราชาจึงเปน กฎหมายและนบั วา เปน นโยบายแหง รฐั เมื่อสังคมเติบโตขึน้ เปนรฐั มีผนู ำประเทศทำการปกครอง สงั คมเปล่ยี นรูปแบบการปกครองเปน ระบอบประชาธปิ ไตยบา งหรอื สงั คมนยิ มบา งดังนั้นนโยบายแหงรฐั กต็ กเปนหนา ท่ีของรัฐบาลหรอื ของพรรค ดงั นนั้ เม่อื รฐั บาลมีหนาทใ่ี นการปกครองประเทศ ก็จะทำใหมีนโยบายจดั การ การสง่ั การใหมีหนวยรับผิดชอบ จะเห็นไดจากสมัยรัชกาลท่ี 1 – 6 นาฏศลิ ป ไดเขา มามบี ทบาทมากทำใหมีผคู นเรม่ิ รจู กั และทรงพระราชทานบรรดาศักดแ์ิ กศิลปน จนมาถึงรชั กาลท่ี 7 ทรงโปรดดนตรแี ละนาฏศิลป แตด ว ยสภาพเศรษฐกจิทต่ี กตำ่ จึงทรงยบุ กรมมหรสพท่ีรับผิดชอบการแสดงของหลวงลงเปน กองมหรสพ จงึ ทำใหน าฏศิลปไ ดลดนอยถอยลง ภายหลงั การเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475 รัฐบาลไทยตงั้ กรมศลิ ปากรขน้ึ เพอื่ รบั ผดิ ชอบดูแลศิลปวัฒนธรรมของชาตแิ ทนราชสาสน และการจัดละครเวที เพื่อสรา งวัฒนธรรมใหมใ หแ กคนไทยจากนัน้ ก็มีนโยบายสงเสรมิ การทอ งเท่ยี ว จงึ ทำใหเกิดนาฏศิลปเ พื่อการทองเทยี่ วมากมาย และมีการเกดินาฏศลิ ปไ ปเผยแพรตา งประเทศอกี ดวย 10.เพ่อื ความอยรู อดของศลิ ปน ไมวา จะเปนคณะหมอลำ ลูกทุง เชน เสยี งอีสาน รวมถึงตลกจะสังเกตเหน็ การแสดงของชาวคณะวา จะมกี ารแสดง และการเตน ทีแ่ ปลกแตกตา งกนั ใหเ ราเห็นซง่ึ เปน ทา ทเ่ี ปน อีสานจรงิ ๆ แตเ พอ่ื ความอยรู อดของพวกเขาแลว จำเปนตอ งมกี ารพัฒนาและเปลย่ี นแปลงลกั ษณะทา เตน อยูเสมอ มีการประยกุ ตเพ่ือใหเ ขา กบั ยคุ สมัย11.สญั ชาติญาณของมนุษย มนษุ ยม กี ารออกทาทางและการเคล่ือนไหวไปตา ง ๆ นานาเมอื่ เกิดอาการทางรางกาย หรอื ทางจิตใจ แตก ารแสดงทา ทางเหลา นน้ั เกิดขนึ้ เองตามธรรมชาตหิ รือพฤตกิ รรมปกติของมนุษยห รอื ท่ีเรยี กกันในปจ จุบนั วา ภาษากาย หรอื ภาษาทา ทาง หรอื ภาษาภาพเมื่อเปรียบกบั ภาษาพดูสาเหตุท่ีมนษุ ยเขา ใจทาทาง และการเคลื่อนไหวทเ่ี กดิ ข้ึนหรือแสดงออกตามธรรมชาติของมวลมนุษยตอ มามนุษยม ีการพัฒนาดานดนตรี เชน การตเี กราะเคาะไมและการรองเพลงมนษุ ยเกดิ ความสนุกสนานไปกับดนตรจี งึ ขยับรา งกายตามไปดวยและจะยง่ิ ครกึ ครน้ื ขึ้นไปอกี เม่ือมีการประชันกนั ดว ยสัญชาติญาณแหงการแขง ขันวาใครจะทำไดดีกวากนั อันนำไปสูการมีผชู ำนาญทำหนาท่ีรักษาและสบื ทอดนาฏศิลปต อไปในภายหลงั 12.สภาพสังคม มนุษยอ ยูรวมกนั เปน หมเู หลา มนษุ ยแตเ ดิมดำรงชีวิตดวยการลา สัตว จึงอพยพสตั วที่ลาเปนอาหารไปตลอดเวลา เมือ่ ลาสตั วมาไดก ็พากนั ดีใจรอ งรำทำเพลง หรอื ผลู าไดเลาเร่ืองการลาสัตวประกอบทา ทางใหเ ดก็ ๆฟง ตอ มามนษุ ยร ูจกั ทำการเกษตรและเปลย่ี นวิถชี วี ิตมาเปนเกษตรกรรม ซ่ึงตองอาศยั นำ้ ฝนเปน ปจ จยั ในการทำการเพาะปลูก มนษุ ยจงึ ทำพิธีขอฝนใหม าตรงตามฤดูและมีปริมาณพอเหมาะแกก ารเพาะปลกู เชน พธิ ีแหนางแมว และพิธีเซิ้งบัง้ ไฟเพ่อื ขอฝนของไทย เปนตนคร้ันถงึ ฤดูเกบ็ เก่ียวชาวนากจ็ ะรอ งรำทำเพลงในระหวา งงานเพอื่ ใหเ พลิดเพลิน เชน เตน กำรำเคียว13.สภาพทางเศรษฐกจิ สภาพทางเศรษฐกจิ เปน สภาพความเปน อยขู องประชาชนในสงั คมหนึ่ง การทมี่ ฐี านะทางเศรษฐกิจดี หมายความวา ประชาชนในสังคมนน้ั มคี วามเปนอยทู ด่ี ี มีของกนิ ของใชซงึ่ เปน ปจจัยพ้นื ฐานเพียงพอแกค วามตอ งการ เมื่อประชาชนในสงั คมตา งมีเงนิ ตราสะสมไวมาก ก็ยอ มตองการซื้อหาสิ่งทต่ี นตอ งประสงคไดนอกเหนอื ไปจากปจ จยั พน้ื ฐาน นาฏศิลปจ ดั อยูในหมวดเครอื่ งอปุ โภคทใ่ี หความบนั เทงิ และเปน สง่ิ ทีป่ ระชาชนทัว่ ไปจะสนบั สนุนก็ตอ เมอ่ื ตนเองมีฐานะดแี ลว และเปนสงิ่ ที่ถูกกระทบกระเทือนกอนกจิ การอ่นื ๆ เมื่อสภาพเศรษฐกจิ ตกต่ำลง เพราะประชาชนจะตดั กิจกรรมดานนาฏศิลปออกไปกอนเพราะมีความจำเปนตอการดำรงชพี นอยกวาส่ิงอืน่ ๆในสงั คม 14.การคมนาคม มนษุ ยมีการคมนาคมหรือการติดตอไปมาหาสูก นั มาแตโบราณกาล การเดินทางในอดตีลำบากยงุ ยากและอันตรายมาก ตอ งเผชญิ ภยันตรายจากโรคภัยไขเจ็บ สตั วปา และโจรผูรา ย ดงั น้ันดานสังคมของแตละชมุ ชนจงึ ตองอยูอ ยางโดดเดย่ี วและมีการพฒั นาการของตนเองอยา งเดน ชัด ครั้นชมุ ชนมีประชากรเพิ่มขนึ้ มขี องกนิ ของใชเ หลือพอนำไปขาย มกี ารแตงงานดานชมุ ชน ความตอ งการดังกลา วทำใหเกิดการคมนาคมเกิดเสน ทางมากมาย ปจจบุ นั การคมนาคมเจรญิ ข้ึน มีถนน มีคลองขุด มที างรถไฟมีสนามบิน และมยี านพาหนะเพื่อเดินทางและขนสง มากมายและรวดเร็ว การคมนาคมทำใหผูคนไปมาคาขาย ธุดงคแสวงหาวิเวก เผยแพรศาสนาแสวงโชค สงขาวสารการศกึ-ษา ฯลฯ คนเหลา น้ันนำศลิ ปะและวัฒนธรรมของเขาติดตัวไปดวย และไปเผยแพรกระจายมากบางนอยบางอยูใ นถนิ่ ตางๆท่เี ขาเหลา นัน้ ไปถึง จะเห็นไดจากการท่กี รุงเทพมหานครเปนศูนยกลางการเดนิ ทางโดยทางอากาศแหงหนึ่งของเอเชีย ทำใหบ รรดานาฏศลิ ปนตางๆ ท่ีเดนิ ทางไปมาระหวางยโุ รป อเมริกา ญป่ี นุและออสเตรีย มักนิยมพกั และแสดง ณ กรงุ เทพฯ จึงทำใหนาฏศิลปนไทยไดม ีโอกาสรว มแสดงและพัฒนาตนเอง ในทางกลบั กันคณะนาฏศลิ ปข องไทยเปนจำนวนมากก็ไดเ ดนิ ทางไปแสดง ณ ตางประเทศทกุ ปการคมนาคมจงึ เปน ปจจัยทส่ี ำคัญมากทที่ ำใหนาฏศิลปสามารถเล่อื นไหลไปมาระหวา งชุมชนจนถงึ ภมู ภิ าคทห่ี างไกล ทำใหเกดิ การพฒั นาทางนาฏศิลปเ ปนอันมาก 15.การส่อื สาร การส่ือสารทำใหม กี ารบันทึกและการถา ยทอดอยา งเปน ระบบ ซึง่ นาฏศลิ ปไมไ ดร บั การบันทึกและถายทอดในระบบสื่อสารดังกลา วนมี้ าแตอดีตกาล อาทิ มีการทำบทประพันธรอยกรอง เพ่ือการฝกหดั และแสดงนาฏศลิ ป ในขัน้ เดมิ เปนวรรณคดมี ุขปาฐะหรอื ปากเปลา ตอ มาเม่ืออุปกรณเขยี นไดพ ัฒนาขน้ึ วรรณคดีเหลานั้นจึงมผี ูบนั ทึกไวม ากมายในกระดูกสตั ว เปลือกไม หิน และกระดาษ สำหรบั นาฏศิลปและภาพเขียนดูจะมีคณุ คา ในการศึกษาทางนาฏประวัติมาก เพราะไดเ ห็นทา ทางและเครื่องแตงกายในยคุ นั้นไดดพี อสมควร การสอื่ สารดานเอกสารในยุคทพ่ี ิมพทนั สมัยขนึ้ ทำใหมกี ารตพี ิมพส าระทางนาฏศิลป ทำใหอ งคค วามรูดานนาฏศลิ ปแ พรห ลายและไดรบั การแปลเปน หลายๆภาษา ซึ่งนำไปสูการเกดิ นักวชิ าการและนักวจิ ัยทจ่ี ะทำการคน ควา หาความรทู ี่ลุม ลึกตอไป ทำใหเ กดิ การเคลื่อนไหวในกจิ การดานนาฏศิลปอยูเสมอ ประชาชนและผสู นใจจงึ ติดตามไดต ลอดเวลา และนำมาซึ่งการเขา รวมกิจกรรมส่อื ภาพยนตรและส่ืออิเลก็ ทรอนิกส เชน วิทยุ โทรทัศน แถบเสยี ง แถบภาพ หรือ วดี ิทศั นคอมพวิ เตอร คอมแพ็กดสิ ก ซดี ีรอม และระบบอินเตอรเ น็ตในปจจุบนั ทำใหน าฏศลิ ปท สี่ งผานสื่อเหลานี้ทำใหช มในแดนไกลไดร ูจักช่นื ชอบ และสามารถบันทึก เพื่อการศึกษารายละเอียดซ้ำได อทิ ธิพลที่สำคัญอันเกดิ จากการสือ่ สารโดยเฉพาะกลุมน้ี คือ การไดเห็นการเคล่อื นไหว ดนตรีการแตง กาย ทาทางการฟอนรำ ทำใหเ กดิ การจดจำและเลยี นแบบ หรือบนั ดาลใจในศิลปนเกิดแนวคิดในการสรา งสรรคงานใหมๆ ขึ้น หรอื เกดิ การลอกเลียนแบบทพ่ี บเหน็ อีกตอหน่งึ นั่นคอื สื่อเหลา น้ีทำใหเกิดการเล่ือนไหลทางนาฏศิลปอ ยางรวดเรว็ สำหรบั กรณีวดี ทิ ัศนจ ะพบวาใหป ระโยชนอ ยางยิง่ ตอการพัฒนาเปนส่อื การสอนนาฏศลิ ปทสี่ ำคัญย่ิงในปจ จบุ ัน 16.สงคราม สงครามมีมาคูกบั ประวตั ศิ าสตรของมนุษย สงครามใหญๆทำใหผแู พส ูญเสียศิลปวัฒนธรรมของตนไปหมดส้นิ กม็ ีอยมู าก และผชู นะก็อาจสืบทอดศลิ ปวัฒนธรรมของผแู พตอไปในทิศทางและคตนิ ิยมของตน ตังอยางเชน โรมนั เมื่อชนะกรกี ก็นำศิลปะวิทยาการของกรกี ไปเปน ของตน แตค ร้นั เวลาผา นไปหลายชั่วคน ภาษาและศิลปะกเ็ ส่อื มไปในท่สี ดุ การสงครามหากมองไปอกี มุมหนงึ่ อาจเปน สภาพการณท ี่ทำใหนาฏศลิ ปบ างรปู แบบมบี ทบาทข้นึ เชนในประเทศทางเอเชยี อาทิ ประเทศไทยตั้งแตอดตี กาลมีการใชนาฏศิลปเปนพ้ืนฐานในการตอสูป องกนั ตวัและในการฝกอาวธุ เชน การรำมวย การรำกระบ่ีกระบอง การรำดาบ โดยเฉพาะอยางยงิ่ ไดม ีการบนั ทึกกำหนดไววา สงครามแมจ ะทำใหนาฏศิลปบ างอยางซบเซาลง แตก็ทำใหการรำอาวุธแพรหลาย17.การยายถน่ิ ฐาน การทีม่ นุษยยายถ่ินฐานไปอยูในท่ีใหมทีด่ กี วาน้ันเปน เร่ืองปกติ และมนุษยก็ทำศิลปะและวัฒนธรรมตดิ ตามตนและหมขู องตนไปดว ยเสมอ เพราะส่ิงเหลานเี้ ปนเคร่อื งแสดงภูมิปญญา แสดงเอกลกั ษณของเผาพันธทุ ่ตี นภาคภูมใิ จ และเปน สัญชาติญาณแหงความอยรู อดอยางหน่ึง การยา ยถ่ินฐานทีอ่ ยอู ยางถาวรซ่งึ ทำใหวฒั นธรรมท่ตี ิดตวั คนอพยพมาตกอยูในถิน่ ใหมแ ละพัฒนาตอ ไป ในทางกลบั กนั อาจมีผทู รงคุณวุฒหิ รอื ครบู าอาจารยทางนาฏศิลปตางชาตไิ ดเ ดนิ ทางมาพักอาศยั อยาง ถาวรในอกี ประเทศหน่งึ ในการนีค้ รูผูนน้ั เพยี งคนเดยี วก็สามารถแพรกระจาย ความรูทางนาฏศลิ ปข อง ตนใหกระจายออกไปอยางกวา งขวางและสามารถหยั่งรากลึกลงไปในสงั คมที่ตนมาอยใู หม |