กระป กพวงมาล ยธรรมดาน ำม นร ว ม งกรทอง

เอกลกั ษณนาฏศิลปไทย ประวตั นิ าฏศลิ ปไ ทยนาฏศลิ ป เปนคำสมาส แยกเปน 2 คำ คอื “นาฏ” กบั คำวา “ศลิ ปะ” “นาฏ” หมายถึง การฟอ นรำ หรอื ความรูแบบแผนของการฟอนรำ นบั แตก ารฟอนรำพน้ื เมืองของชาวบาน เชน รำโทน รำวง ตลอดจนขนึ้ ไป ถงึ การฟอนท่ีเรยี กวา ระบำของนางรำ ระบำเดย่ี ว ระบำคู ระบำชมุ “ศลิ ปะ” ไดแ ก สิ่งท่ีมนุษยส รางขน้ึ สรา งอยางประณตี ดงี าม และสำเรจ็ สมบูรณ ศิลปะเกดิ ข้ึนดว ยทกั ษะ คอื ความชำนาญในการปฏิบัติ คำวา “นาฏศลิ ป” ตามพจนานกุ รมฉบบั ราชบัณฑติ ยสถาน พ.ศ. 2525 มีความหมายวาศลิ ปะแหงการละคร หรือการฟอ นรำ เปนศิลปะแหงการละคร ตวั อยางประทนิ พวงสำลี (2541, 1) กลาวไววานาฏศิลป หมายถึง การรองรำทำเพลง การใหค วามบันเทงิ ใจอนั รว มดวยความโนม เอียงของ อารมณ และความรูส ึก เกดิ มาจากกิริยาทา ทางซ่ึงแสดงออกในทางอารมณข องมนษุ ยปุถุชน อากปั กิริยาตา ง ๆ เหลานเ้ี ปนมูลเหตุใหป รมาจารยทางศิลปะนำมาปรับปรุงบัญญตั ิสดั สว นและกำหนดวิธีการขน้ึ จนกลายเปนทาฟอนรำ โดยวางแบบแผนลลี าทารำของมือ เทา ใหงดงาม รูจักวธิ ีเยอ้ื ง ยัก และกลอมตัว ใหส อดคลองสัมพันธก ันจนเกิดเปนทารำขึ้น และมีววิ ัฒนาการปรบั ปรงุ มาตามลำดบั จนดูประณีตงดงาม ออนชอยวิจิตรพสิ ดาร จนถงึ ขั้นเปนศลิ ปะได สวนสำคญั สว นใหญข องนาฏศิลป อยทู ่กี ารละครเปน เอก หากแตศลิ ปะประเภทน้ีจำตอ งอาศัยดนตรี และขบั รอ งเขา รวมดว ยเพ่ือเปนการสง เสรมิ ใหเกดิ คุณคา ในศลิ ปะยง่ิ ขึ้นตามสภาพหรือตามอารมณตางๆ กัน สดุ แตจะมุง หมาย นอกจากนย้ี งั ตองถอื เอาความหมาย การรองการบรรเลงเขา รว มดวย

ฟอนรำ และดนตรี มคี ุณสมบัตติ ามคัมภีรนาฏะ กำหนดวา ตอ งประกอบดว ย ศิลปะ 3 ประการคอื การฟอ นรำ การดนตรี และการขบั รองรวมเขา กัน สง่ิ นี้เปน อปุ นิสยั ของคนแตดึกดำบรรพ นาฏศิลปไ ทยเกดิ ขึน้ จากสาเหตตุ ามแนวคดิ ตาง ๆ เชน รกั คอื หนาตากิริยาทแ่ี สดงออก ออ นโยน รจู กั เลาโลม เจา ชู โกรธหนาตาบงึ้ ตงึ กระทืบเทา ชห้ี นาดาวา ตาง ๆ เสยี ใจ หนาตากิรยิ าละหอยละเหีย่ ตัดพอตอวา รองไหเกดิ จากความรสู กึ กระทบกระเทอื นทางอารมณ เชน อารมณแหงความสุข ความทกุ ขแลว เเสดงออกเปน ทาทางแบบธรรมชาติและประดิษฐข ึ้นเปน ทา ทางแต ไดรบั การตกแตง และปรบั ปรุง ใหงดงามยิ่งขึ้น เชน โดยแทจ รงิ แลวการฟอ นรำกค็ ือ ศิลปะของการเคลือ่ นไหวอวัยวะตา ง ๆ ของมนุษย เชน แขนขา เอว ไหล หนา ตา ฯลฯ ดว ยเหตนุ ีธ้ รรมชาตทิ เ่ี ปน พนื้ ฐานเบือ้ งตน ของการฟอนรำจึงมาจากอริ ิยาบทตา ง ๆของมนษุ ย ไดแก ยนื เดิน น่งั นอน ฯลฯ ตามปกติการเดนิ ของคนเราจะกาวเทา พรอ มทง้ั แกวง แขนสลบั กันไปเชนเมอ่ื กา วเทา ซายก็จะแกวง แขนขวาออก และเมื่อกา วเทาขวากจ็ ะแกวง แขนซายออกสลับกนั เพื่อเปนหลกัในการทรงตวั การฟอนรำ เกิดจากลัทธิความเช่ือในการนับถอื ส่งิ ศักดส์ิ ิทธิ์ โดยแสดงความเคารพ บชู าดวยการเตน รำ ขบั รอง ฟอนรำใหเกดิ ความพึงพอใจ นอกจากน้ี นาฏศลิ ปไทย ไดร ับอิทธพิ ลแนวคิด จากตา งชาติเขามาผสมผสาน เชน วฒั นธรรมอินเดียเปนเร่ืองของเทพเจา และตำนานการฟอนรำ โดยผานสปู ระเทศไทยท้งั ทางตรงและทางออม คือ ผา นชนชาตชิ วาและเขมร กอ นท่ีจะนำมาปรับปรงุ ใหเปนรูปแบบตาม เอกลกั ษณของไทย เชน ตัวอยางของเทวรปู ศวิ ะปางนาฏราช ที่สรา งเปนทา การรา ยรำของพระอศิ วร ซึง่ มีท้งั หมด 108ทา โดยทรงฟอนรำคร้ังแรกในโลก ณ ตำบลจทิ รมั พรมั เมอื งมทั ราส อนิ เดยี ใต ปจจุบันอยใู นรฐั ทมิฬนาดู นบัเปน คัมภีรสำหรับการฟอ นรำ แตงโดยพระภรตมุนี เรยี กวา คมั ภีรภ รตนาฏยศาสตร ถือเปน อทิ ธิพลสำคัญ ตอแบบแผนการสืบสาน และถา ยทอดนาฏศิลปของไทยจนเกิดเปน เอกลักษณของตนท่ีมรี ูปแบบ แบบแผนการเรยี น การฝก หดั จารตี ขนบธรรมเนยี ม จนถึงปจ จุบนั ท่ีมาของนาฏศลิ ปไทย

นาฏศลิ ปไ ทยมีกำเนดิ มาจาก1. การเลยี นแบบธรรมชาติ แบงเปน ๓ ขึ้น คือ ข้นั ตน เกิดแตวิสัยสตั ว เม่ือเวทนาเสวยอารมณ ไมว าจะเปน สขุเวทนาหรอื ทุกขเวทนาก็ตาม ถาอารมณแ รงกลาไมก ลนั้ ไวได ก็แสดงออกมาใหเห็นปรากฏ เชน เด็กทารกเม่ือพอใจ กห็ วั เราะตบมอื กระโดดโลดเตน เมือ่ ไมพ อใจก็รองไห ดนิ้ รน ข้นั ตอมา เม่ือคนรูความหมายของกิรยิ าทาทางมากข้นึ ก็ใชก ริ ิยาเหลานัน้ เปน ภาษาสอื่ ความหมาย ใหผอู ื่นรูค วามรสู ึกและความประสงค เชน ตองการแสดงความเสนห ากย็ ิ้มแยม กรุม กรม่ิ ชมอยชมา ยชายตา หรือโกรธเคอื งกท็ ำหนาตาถมึงทึง กระทืบ กระแทกตอมาอีกขน้ั หนงึ่ มผี ูฉลาดเลือกเอากิรยิ าทา ทาง ซงึ่ แสดงอารมณตางๆ นั้นมาเรียบเรยี งสอดคลอ ง ติดตอกันเปนขบวนฟอ นรำใหเห็นงาม จนเปนทต่ี องตาติดใจคน๒. การเซน สรวงบชู า มนษุ ยแตโ บราณมามคี วามเชอื่ ถือในสิ่งศักด์สิ ทิ ธิ์ จงึ มีการบชู า เซน สรวง เพ่ือขอใหสิ่งศกั ดสิ์ ทิ ธิ์ประทานพรใหตนสมปรารถนา หรอื ขอใหขจัดปดเปา ส่ิงท่ีตนไมป รารถนาใหสิ้นไป การบูชาเซนสรวงมกั ถวายสิ่งท่ตี นเห็นวา ดหี รือทีต่ นพอใจ เชน ขา วปลาอาหาร ขนมหวาน ผลไม ดอกไม จนถึง การขบั รอ ง ฟอ นรำ เพื่อใหส ิง่ ท่ีตนเคารพบชู าน้ันพอใจ ตอมามกี ารฟอนรำบำเรอกษตั ริยด ว ย ถอื วาเปน สมมตุ เิ ทพทีช่ ว ยบำบดัทุกขบำรุงสขุ ให มีการฟอนรำรบั ขวญั ขนุ ศกึ นกั รบผกู ลาหาญ ทมี่ ีชัยในการสงครามปราบขา ศึกศตั รู ตอมาการฟอนรำกค็ ลายความศกั ดิ์สิทธิล์ งมา กลายเปน การฟอนรำเพ่อื ความบนั เทงิ ของคนท่ัวไป๓. การรบั อารยธรรมของอนิ เดยี เมือ่ ไทยมาอยูใ นสุวรรณภูมใิ หมๆ น้นั มชี นชาติมอญ และชาติขอมเจริญรุงเรอื งอยูก อนแลว ชาติท้ังสองนัน้ ไดร บั อารยธรรมของอนิ เดยี ไวมากมายเปนเวลานาน เม่อื ไทยมาอยใู นระหวางชนชาตทิ งั้ สองนี้ ก็มกี ารตดิ ตอ กนั อยางใกลช ิด ไทยจงึ พลอยไดรับอารยธรรมอินเดยี ไวหลายดา น เชนภาษา ประเพณี ตลอดจนศิลปการละคร ไดแก ระบำ ละคร

บรรดาผูเชี่ยวชาญทศ่ี ึกษาทางดา นนาฏศิลปไทยไดส นั นษิ ฐานวา อารยธรรมทางศิลปะดา นนาฎศลิ ปของอินเดยี นี้ไดเ ผยแพรเ ขา มาสปู ระเทศไทยต้ังแตส มัยกรุงศรีอยธุ ยา ตามประวตั กิ ารสรา งเทวาลยั ศวิ ะนาฎราชท่สี รางขึน้ ในป พ.ศ. 1800 ซงึ่ เปน ระยะทไ่ี ทยเรม่ิ กอต้งั กรงุ สุโขทยั ดงั น้ันทา รำไทยที่ดดั แปลงมาจาก อินเดยี ในครั้งแรกจึงเปนความคิดของนักปราชญใ นสมยั กรุงศรอี ยุธยาสรางเปน ทาการรา ยรำของพระอิศวร ซ่งึ มที ้งั หมด108 ทา หรอื 108 กรณะ โดยทรงฟอนรำครัง้ แรกในโลก ฌ ตำบลจิทรัมพรมั เมืองมัทราส อนิ เดยี ใต ปจจบุ นัอยใู นรฐั ทมิฬนาดูนบั เปน คัมภรี สำหรับการฟอนรำ แตง โดยพระภรตมนุ ีเรียกวาคมั ภรี ภรตนาฏยศาสตร คัมภีรภรตนาฏยศาสตรถือเปนอทิ ธิพลสำคญั ตอแบบแผนการสบื สานและถายทอดนาฏศิลปข องไทยจนเกดิ ขนึ้ เปนเอกลกั ษณของตนเองทมี่ ีรูปแบบ แบบแผนการเรยี น การฝก หดั จารีตขนบธรรมเนียมมาจนถึงปจจบุ ัน และมกี ารแกไข ปรับปรงุ หรือประดิษฐข ้ึนใหมในสมัยกรุงรตั นโกสินทร จนนำมาสกู าร ประดษิ ฐข ้นึ ใหมใ นสมยั กรงุ รัตนโกสนิ ทรจ นนำมาสกู ารประดษิ ฐทาทางการรายรำและละครไทยมาจนถึงปจจบุ ัน อยางไรกต็ าม ผเู ชย่ี วชาญท่ศี ึกษาทางดานนาฏศิลปไ ทยสนั นษิ ฐานวา อารยธรรมทางศิลปะดานนาฎศลิ ปข องอนิ เดยี น้เี ผยแพรเ ขา มาสูประเทศไทยตง้ั แตส มัยกรงุ ศรีอยุธยา โดยในสมัยอยุธยามีหลักฐาน

ปรากฏในรัชสมัยของสมเดจ็ พระนารายณม หาราชวา มกี ารใหจ ัดแสดงโขน และการแสดงประเภทอืน่ ขึ้นในพระราชวงั หลวงของกรงุ ศรีอยุธยา ในลกั ษณะทีก่ ลา วไดว าเกอื บจะเหมือนกับรูปแบบของนาฏศลิ ปไ ทยท่ีปรากฏอยใู นประเทศไทยในปจจุบนั และท่แี พรหลายไปยงั ประเทศเพ่ือนบาน โดยในระหวา งทรี่ าชอาณาจักรอยุธยายังมสี มั พนั ธทางการทูตโดยตรงกับฝร่ังเศส ราชทตู ฝร่ังเศส ช่อื ซีมง เดอ ลาลแู บร ไดเขา มายงั ประเทศสยาม ในป ค.ศ. 1687 และพำนกั อยูในกรุงศรอี ยธุ ยาเปนเวลา 3 เดอื น เพ่ือใหจดบันทึกทุกอยางเก่ียวกบัประเทศสยาม ตงั้ แตการปกครอง ภาษา ตลอดจนวัฒนธรรมประเพณี โดย ลาลแู บร ไดม ีโอกาสไดสังเกตการแสดงนาฏศลิ ปป ระเภทตางๆในราชสำนักไทย และจดบันทึกในสมยั อยุธยา สนั นษิ ฐานวา นาฏศิลปไ ทยมกี ารแสดงละครชาตรี ละครนอก ละครใน แตเ ดมิ ท่ีเลน เปน ละครเร จะแสดงตามพืน้ ที่วางโดยไมต อ งมีโรงละคร เรยี กวา ละครชาตรี ตอ มาไดมีการววิ ัฒนาการ เปน ละครรำเรียกวา ละครใน ละครนอก โดยปรบั ปรุงรูปแบบ ใหมีการแตง การท่ีประณตี งดงามมากขึ้น มดี นตรีและบทรองและมกี ารสรางโรงแสดง โดยละครในแสดงในพระราชวงั จะใชผหู ญิงลวน หามไมใหช าวบา นเลน เรือ่ งทน่ี ยิ มมาแสดงมี 3 เร่ืองคอื อเิ หนา รามเกยี รต์ิ อุณรุท สว นละครนอก ชาวบานจะแสดง ใชผูชายลวนดำเนินเร่อื งอยา งรวดเร็ว นาฏศลิ ปไทยเปนศิลปวฒั นธรรมท่ีแสดงถึงความเปนไทย ที่มีมาต้งั แตช า นาน และไดร ับอิทธพิ ลแบบแผนตามแนวคิดจากตางชาติเขา มาผสมผสานดว ย ถือเปน อิทธพิ ลสำคัญตอแบบแผนการสบื สานและ

ถา ยทอดนาฏศลิ ปของไทยจนเกิดขึ้นเปน เอกลักษณของตนเองทมี่ รี ูปแบบ แบบแผนการเรียน การฝกหัด จารีตขนบธรรมเนยี มมาจนถึงปจ จุบัน และนำมาปรบั ปรงุ เปน เอกลกั ษณประจำชาติไทย การแสดงนาฏศิลปไ ทยเปนการแสดงท่มี คี วามวิจติ รงดงาม ท้งั เส้อื ผา การแตง กายลลี าทารำดนตรีประกอบและบทรอง นอกจากนก้ี ารแสดงนาฏศลิ ปไทย ยงั เกิดจากการละเลนพน้ื บา นวถิ ีชวี ิตของชาวไทยในแตละภูมิภาค เชน ในภาคเหนือ จะมีการรายรำอยา งออนชอ ย งดงาม เรียกวา ฟอน เชน ฟอนเลบ็ ฟอ นเทียน เปนตน ในภาคตะวันออกเฉยี งเหนอื จะมีการรายรำท่ีมีจังหวะสนกุ สนาน คร้ึนเครง เรียกวา เซิ้ง เชน เซิง้ แหยไ ขมดแดง เซง้ิ กระต๊บิ เซ้ิงบั้งไฟ เปนตน นาฏศลิ ปไ ดหมายรวมไปถึงการรอ งรำทำเพลง ดังน้นั องคป ระกอบของนาฏศลิ ปกจ็ ะประกอบไปดวยการขบั รอง การบรรเลงดนตรี และการฟอนรำ ทงั้ นเ้ี พราะ การแสดงออกของนาฏศลิ ปไทยจะตองอาศยั บทรอง ทำเพลงประกอบการแสดง การศกึ ษานาฏศลิ ป เปน การศกึ ษาวัฒนธรรมแขนงหน่งึ นาฏศิลปเปน สวนหน่ึงของศลิ ปะสาขาวิจิตรศิลป อนั ประกอบดวย จติ รกรรม สถาปตยกรรม วรรณคดี ดนตรี และนาฏศิลป นาฏศิลป นอกจากจะแสดงความเปนอารยะของประเทศแลว ยังเปน เสมือนแหลง รวมศลิ ปะและการแสดงหลายรูปแบบเขา ดว ยกัน โดยมีมนุษยเปนศนู ยกลาง ในการท่จี ะสรางสรรค อนุรักษ และถา ยทอดสบืตอ ไป นาฏศิลปไ ทยเปนศิลปะการแสดงประจำชาติ เปน สมบัตขิ องชาติทมี่ ีคุณคา สงู เปน ทรัพยสนิ ทางปญ ญาทีบ่ รรพบุรษุ ไดสรา งสรรคไวแ ละไดรบั การถา ยทอดสืบตอกันมาอยา งตอเนื่อง ทง้ั ยังเปน แบบแผนทยี่ ึดถือปฏิบัติแสดงถงึ ความเปนเอกลกั ษณของชาติ สบื ทอดต้ังแตอดีตจนถึงปจจบุ ัน การแสดงนาฏศิลปเปนการแสดงท่ีใชทารำประกอบ เพ่ือสื่อใหผ ูชมเขา ใจเรื่องราวของการแสดง ใหไดร บั ความเพลดิ เพลินมคี วามสุขท่ีไดช มไดฟ ง เปนการแสดงท่ีมคี วามวจิ ิตรงดงามมลี ีลาออนชอยตามแบบอยางไทย ทำใหเ ปนที่ชื่นชอบของผูชม ความประณีตงดงามในศลิ ปวัฒนธรรมแขนงนี้ คนไทยทุกคนควรจะตระหนกั เห็นคณุ คา รว มกนั อนรุ กั ษ สบื ทอดสืบสานและรวมสงเสริม เพื่อใหศิลปะการแสดงนาฏศิลปไ ทยคงอยูคชู าตไิ ทยตลอดไป

ประเภทของนาฏศลิ ปไ ทย นาฎศลิ ปของไทย แบงออกตามลักษณะของรูปแบบการแสดงเปน ประเภทใหญ ๆ 4 ประเภท คอื 1. โขน เปนการแสดงนาฎศลิ ปช นั้ สูงของไทยท่ีมีเอกลักษณ คอื ผูแสดงจะตอ งสวมหัวท่เี รียกวา หัวโขนและใชลีลาทา ทางการแสดงดวยการเตน ไปตามบทพากย การเจรจาของผูพากยและ ตามทำนองเพลงหนา พาทยท่บี รรเลงดวยวงปพ าทย เร่อื งท่ีนยิ มนำมาแสดง คอื พระราชนพิ นธบทละครเรอื่ งรามเกียรติ์ ในพระบาทสมเดจ็ พระพุทธเลิศหลา นภาลัย รชั กาลที่ 2 โดยเคร่อื งแตงกายของโขนจะเปนการแตง กายเลียนแบบเคร่อื งทรงของพระมหากษตั ริยท เ่ี ปนเครอ่ื งตน เรยี กวา การแตง กายแบบ “ยืนเคร่ือง” มีจารีตขน้ั ตอนการแสดงทเ่ี ปน แบบแผน นยิ มจดั แสดงเฉพาะพิธีสำคญั ไดแก งานพระราชพิธีตา ง ๆ เชน มหรสพสมโภช เนื่องในงานพระราชพธิ บี รมราชาภิเษก พุทธศกั ราช 2562 ทผ่ี า นมาสามารถจำแนกประเภทไดดังนี้1.1 โขนกลางแปลง คือ การแสดงโขนบนพื้นดนิ ไมม ีการสรา งโรง ผูแสดงเลน กลางสนาม คลายเชน ชกั นาคดึกดำบรรพทบ่ี ันทึกไวใ นกฎมณเฑียรบาล การเลน ชกั นาคดึกดำบรรพ เปน การเลน ตำนานกวนเกษียรสมุทร

ของพราหมณ เลนในพธิ ีอินทราภิเษก โขนกลางแปลงสวนใหญเ ลน เกี่ยวกบั การยกทพั และการรบระหวางฝายพระรามและฝา ยทศกัณฐ ดนตรที ใี่ ชประกอบเปน วงปพาทยอยา งนอย 2 วง บรรเลงเพลงหนาพาทยบททเ่ี ลน สวนมาก มีแคคำพากยและบทเจรจา ปจจุบนั หาดูไดยาก กรมศลิ ปากร เคยจดั แสดง โขนกลางแปลงณ พระราชอทุ ยาน รัชกาลท่ี ๒ จงั หวดั สมุทรสงคราม ในโอกาสพิเศษ วนั พระราชสมภพ พระบาทสมเดจ็ พระพุทธเลิศหลานภาลยั1.2โขนโรงนอกหรือโขนนัง่ ราว คอื การแสดงโชนท่ีแสดงบนโรงมหี ลงั คา มรี าวพาดตามสวนยาวของโรงสำหรบั ใหต วั ละครน่ังแทนเตียงซึง่ เพิง่ มีภายหลัง ตวั ละครท่ีจะน่งั ราวไดจะตองเปน ตวั สงู ศกั ดิ์ เชน พระรามพระลักษณ สคุ รีพ ทศกณั ฐ ตัวละครฝายหญงิ จะมเี ตยี งใหนง่ั ตางหาก ดนตรปี ระกอบเหมือนโขนกลางแปลงและมีเพียงคำพากยและบทเจรจาเชนเดยี วกัน1.3 โขนหนา จอ มีการปลอ ยตวั โขนออกมาเลน สลบั กบั การเชิดหนังใหญ เรยี กกันวา “หนังตดิ หัวโขน”ตอมาเมอื่ คนไมนยิ มดหู นังใหญจะดูโขนมากกวาจังปลอยโขนออกมาเลน หนาจอหนงั ตัง้ แตเ ยน็ จนเลกิ จอที่ขึงอยูยังคงขงึ ไวเปนพธิ ี

1.4 โขนโรงใน คอื โขนท่นี ำเอาศิลปะของละครในมาผสม มีการเตน บทพากย บทเจรจาและเพลงหนาพาทยแ บบโขนทม่ี ีท่ีมาแตเดิม แตเพ่ิมเพลงรองและมีระบำรำฟอนแบบละครในโขนโรงในเวลาแสดงจะมเี ตยี งใหตัวละครนัง่ โดยวางอยู 2 ขางหนั หนา1.5 โขนฉาก เร่มิ มีขึ้นในสมยั รชั กาลที่ 5 โดยมผี ูคดิ สรางฉากประกอบการแสดงโขนบทเวทขี นึ้มกี ารเปล่ยี นฉากตามทองเรื่อง แสดงเหมอื นโขนโรงในทุกอยางจงึ มีชือ่ เรยี กศิลปะการแสดงโขนชนดิ น้ีวา“โขนฉาก” 2.ละคร เปนศิลปะการรา ยรำท่เี ลนเปนเรอื่ งราว มีพัฒนาการมาจากการเลา นิทาน ละครมเี อกลักษณในการแสดงและการดำเนินเรื่องดว ยกระบวนลีลาทารำ เขา บทรอง ทำนองเพลงและเพลงหนา พาทยท บ่ี รรเลงดว ยวงปพ าทย มีแบบแผนการเลนทเี่ ปน ทั้งของชาวบานและของราชสำนักท่ีเรยี กวา ละครโนราชาตรี ละครนอกละครใน รวมถงึ ลิเกดวยเชน กนั โดยละครชาตรี เปน ละครท่ีเกา แกที่สดุ ในประเทศไทยเรอ่ื งท่ีนยิ มนำมา

แสดงคือ พระสธุ น มโนราห สงั ขท อง คาวี อเิ หนา อุณรทุ เปน ตน นอกจากนีย้ ังมลี ะคร ที่ปรับปรงุ ขึ้นใหมอกี หลายชนดิ เชน ละครดกึ ดำบรรพ ละครพันทาง ละครเสภา ละครสงั คตี ละครรอ ง ละครพุด ละครเพลงละครหลวงวจิ ติ รวาทการ ละครพนั ทาง ละครเสภา ละครสงั คตี ละครรอง ละครพูด ละครเพลง ลเิ ก การแตงกายของละครจะเลยี นแบบเคร่ืองทรงของพระมหากษัตรยิ  เรยี กวา การแตงการแบบยืนเครอื่ ง นยิ มเลน ในงานพธิ ีสำคัญและงานพระราชพิธีของพระมหากษัตรยิ  เชน ละครนอกเร่ืองสังขทอง ในงานพระราชทานเพลงิ พระศพสมเด็จสมเด็จพระเจาภคนิ ีเธอ เจา ฟา เพชรรตั นราชสดุ า สิรโิ สภาพณั ณวดี ในพ.ศ.25543. รำ หมายถงึ ศลิ ปะแหงการรายรำทมี่ ีผูแสดง ต้ังแต 1-2 คน เชน การรำเด่ยี ว การรำคู การรำอาวุธเปนตน มลี ักษณะการแตงการตามรปู แบบของการแสดง ไมเลน เปนเรอื่ งราวอาจมีบทขับรองประกอบการรำเขากบั ทำนองเพลงดนตรี มีกระบวนทา รำ โดยเฉพาะการรำคูจะตางกับระบำ เน่ืองจากทา รำจะมีความเชอื่ มโยงสอดคลองตอเนอ่ื งกัน เชน รำเพลงชา เพลงเรว็ รำแมบ ท รำเมขลา –รามสูร รำหนุมานจับนางเบญจกาย รำพระรามตามกวาง รำพระลอตามไก รำรจนาเสี่ยงพวงมาลัย

4. ระบำ หมายถึง ศลิ ปะแหงการรา ยรำท่ีมผี ูเลน ตั้งแต 2 คนขึน้ ไป มลี ักษณะการแตงการคลายคลึงกนักระบวนทา รายรำคลา คลงึ กนั ไมเ ลนเปนเรือ่ งราว อาจมบี ทขบั รอ งประกอบการรำเขา ทำนองเพลงดนตรี แบงออกเปน 2 ประเภท คอื1.ระบำแบบดั้งเดิมหรือระบำมาตรฐาน ไดแ ก ระบำที่ฝก หัดกนั เพื่อใหเปน แบบมาตรฐานที่มีมาแตค รง้ั โบราณเชน ระบำสบ่ี ท หรอื บางคร้ังเรียกวา \"ระบำใหญ\" ตอมามีผูประดิษฐร ะบำซึง่ เลยี นแบบระบำสบ่ี ทข้นึ อีกหลายชดุ และถือวาเปนระบำมาตรฐานทเ่ี ปลย่ี นแปลงไมได เชน ระบำยอ งหงดิ ระบำดาวดึงส ระบำกฤดาภนิ หิ ารระบำนันทอทุ ยานฯลฯ การแตงกายประเภทระบำมาตรฐาน สวนใหญจะแตง กายในลักษณะที่เรียกวา \"ยืนเคร่อื ง\"2.ระบำเบ็ดเตล็ด เปน ลกั ษณะระบำทป่ี รบั ปรงุ หรือประดิษฐข ึ้นใหม โดยคำนงึ ถงึ ความเหมาะสมของผูแ สดงและการนำไปใชในโอกาสตางๆ กัน

4. การแสดงพนื้ เมือง การแสดงพ้ืนเมือง หมายถงึ การแสดงท่เี กดิ ขึน้ ตามทองถ่ินและตามพืน้ ท่ตี างๆ ของแตละภมู ิภาคโดยอาจมีการพฒั นาดดั แปลงเร่ือยมาจากการละเลนพน้ื เมืองของทองถิน่ น้นั ๆ เปน การแสดงทแ่ี สดงออกถึงการสืบทอดทางศลิ ปะและวัฒนธรรมของแตละทองถนิ่ ที่สืบทอดกันตอ ๆ มาอยาง ชานาน ต้ังแตสมยั โบราณจนถงึปจ จุบัน การแสดงจะออกมาในรูปแบบใดนัน้ ขน้ึ อยกู ับสภาพทางภูมศิ าสตร ส่ิงแวดลอ ม อาชพี และความจำเปน ทางเศรษฐกจิ ตลอดจนอุปนิสยั ของประชาชนในทองถ่นิ จงึ ทำใหการแสดงพน้ื เมือง มลี ลี าทา ทางท่ีแตกตา งกันออกไป แตกม็ จี ดุ มุงหมาย อยางเดยี วกนั คือ เพอื่ ความสนกุ สนานรน่ื เริง และพักผอนหยอนใจ กลาวไดวาการแสดงพืน้ เมืองในแตละภาคจะมีลกั ษณะทค่ี ลายคลึงกันในเรื่องของมูลเหตแุ หงการแสดงซง่ึ แบง ออกไดด ังน้ี1.แสดงเพื่อเซนสรวงหรือบูชาเทพเจา เปน การแสดงเพือแสดงความเคารพตอสิ่งศักด์ิสทิ ธิ์ หรือเซนบวงสรวงดวงวญิ ญาณท่ลี ว งลับ2.แสดงเพ่ือความสนกุ สนานในเทศกาลตางๆ เปน การรำเพ่ือการรนื่ เรงิ ของกลมุ ชนตามหมูบา น ในโอกาสตางๆหรอื เพ่ือเกีย้ วพาราสีกนั ระหวาง ชาย – หญงิ3.แสดงเพื่อความเปนสิรมิ งคล เปน การรำเพ่ือแสดงความยนิ ดีในโอกาสตา งๆ หรอื ใชใ นโอกาสตอ นรับแขกผมู าเยือน

4.แสดงเพื่อส่อื ถึงเอกลักษณข องทองถ่นิ อนั เกี่ยวกบั การประกอบอาชพี และวัฒนธรรมประเพณีเพ่ือสรางช่อื เสยี งใหเ ปนทรี่ ูจัก การแสดงพ้ืนเมือง เปน การแสดงเพ่ือกอใหเกิดความสนกุ สนานเพลิดเพลนิ และความบนั เทิงในรปู แบบตางๆ ซงึ่ จะมีลักษณะแตกตางกันตามสภาพภูมปิ ระเทศ สังคม วัฒนธรรม แตล ะทองถ่ิน การแสดงพนื้ เมือง เปน มรดกทางวัฒนธรรมอันล้ำคา ท่ีบรรพบุรษุ ไทยไดส งั่ สม สรา งสรรค และสบื ทอดไวเปน เอกลักษณประจำชาติ เพอ่ื ใหรุนลูกรุนหลานไดเรียนรแู ละรกั ในคุณคาในศลิ ปะไทยในแขนงน้ี เกิดความภาคภมู ใิ จในความเปนไทย และพรอมท่ีจะชว ยสบื ทอด จรรโลง และธำรงไวเ ปน สมบัตขิ องชาตสิ ืบไปประเภทของการแสดงพื้นบา น1.การแสดงในเชิงรองและขบั ลำ การรอ งและขบั ลำ เปน การใชภาษาเชิงปฏิภาณไหวพรบิ อยางฉบั ไว แมบ างสวนบางตอนจะใชบ ทที่ทองไวแ ลวกต็ าม แตอาจนำเอามาปรงุ ถอยคำใหมได นบั เปนการแสดงท่เี นนเฉพาะการขับรอง อาศยั ถอยคำทำนอง และสำเนยี งตลอดจนภาษาถ่ิน2.การแสดงในเชิงเร่ืองราว การแสดงในเชงิ เร่ืองราวรวมท้ังการแสดงขบั รอ งขบั ลำที่ขยายออกไปเปน เร่ืองราว จนถึงการแสดงแบบละคร ซ่ึงมีการแสดง เชน ฟอนรำ ออกทาทาง และจัดตัวแสดงอยางละคร มีดนตรปี ระกอบบาง ลักษณะการแสดงอาจจะใชเรอื่ งราวจากนิทาน นยิ ายหรอื วรรณกรรมตอนใดตอนหนึง่ เชน ตัวอยา ง ดงั น้ี3..การแสดงในเชงิ ขบวนแห การแสดงในเชงิ จัดขบวน มขี ึ้นเพอื่ แสดงความครึกครนื้ สนกุ สนานในการเดนิ ทางเคลือ่ นทจ่ี ากทห่ี น่งึ ไปอกี ท่หี นึ่ง จัดเปนขบวนแหซึ่งมีการรอ งรำทำเพลงและฟอนรำเขา ขบวนไปดวยกัน

ดังนนั้ การแบงประเภทของการแสดงพื้นเมืองของไทย โดยทั่วไปจะแบงตามสว นภูมิภาค ดังน้ี4.1 การแสดงพ้นี เมืองภาคเหนือ หรือทีน่ ิยมเรียกกนั ทว่ั ไปวา “ฟอ น” การฟอนเปน วฒั นธรรมท่ีเปน ลักษณะศิลปะท่มี ีการผสมผสานกันระหวางชนพ้ืนเมอื งชาติตางๆ ของชาวลานนา และกลุมชนเผาทาง ภาคเหนือทอ่ี ยูแถบหางไกล ไมวาจะเปนชาวไต ชาวลอ้ื ไทยลานนา ไทยใหญ ชาวเงีย้ ว รวมถงึ พวกพมา ท่เี คยเขา มาปกครองลานนาไทย ดวยเชนกันแบงออกเปน ฟอนทสี่ ืบสานมาจากการนบั ถือผี ฟอ นแบบเมอื งฟอนแบบมาน ฟอนแบบเง้ยี วหรอื แบบไทยใหญและฟอนท่ีประดษิ ฐขึน้ ในคมุ หลวง นีส้ บื เนอื่ งมาจากการท่ีพระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลา เจาอยูหัวทรงมีพระชายา พระนามวาเจา ดารารศั มี พระราชธดิ าของพระเจา อินทวิชยานนท และเจาแมทพิ เกสร เจาเมอื งเชยี งใหมทำใหอิทธิพลการแสดงของภาคเหนอื ในสมยั พระราชชายาเจาดารารัศมมี ลี ักษณะของภาคกลางปะปนอยบู า งลกั ษณะของการฟอนมกี ารรกั ษาเอกลกั ษณท าง การแสดงของภาคเหนอื ไว คือ มลี ลี าทารำท่ีแชม ชา นุม นวลออนชอ ย งดงาม มีการแตงกายตามวฒั นธรรม ทองถิน่ ท่สี วยงาม ประกอบกบั การบรรเลงที่มจี งั หวะออ นชอยนมุ นวล ออนหวาน ขบั รอ งดว ยวงดนตรีพืน้ บา น เชน วงสะลอ ซอ ซงึ วงปเู จ วงกลองแอว เปนตน ทกุ การแสดงมคี วามหมายแฝงในการแสดงทงั้ หมด เชน ฟอนผีมดผีเม็ง ฟอนผีบานผเี มอื ง ฟอนวี ฟอนเลบ็ ฟอนสาวไหม ฟอนเจงิ ฟอนดาบ ฟอ นมา นมยุ เชยี งตา ฟอนโต ฟอนกำเปอหรือกำเบอ ฟอนผาง ตบมะผาบ ฟอนชม-เดอื น ระบำชาวเขา ฟอ นผีฟา ฟอ นมาลัย ฟอ นแพ ฟอ นตุง ฟอ นแงน ฟอนกา ยลาย ฟอ นไต ฟอนลองนา นฟอนหริภุญชยั ฟอนมา นมงคล ฟอ นที ฟอนไต ฟอนเง้ยี ว กงิ่ กะหรา ง (กนิ ราหรือฟอนนางนก) ฟอนปนฝา ยฟอ นหางนกยงู ฟอนนอยใจยา ฟอนลาวแพน ฟอนมา นมงคล ฟอ มเง้ยี ว ฟอนขนั ดอก ระบำเกบ็ ใบชา มองเซงิตกี ลองสะบดั ชยั รวมถึงระบำซอหรือฟอ นมเู ซอ ซง้ึ เปน การแสดงทีพ่ ระราชชายา เจา ดารารัศมที รงเตรยี มการแสดงเพอื่ รอรบั เสด็จพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยหู ัว รชั กาลที่ 7 เปนตน

4.2 การแสดงพ้ืนเมืองภาคกลางเปนศลิ ปะการรา ยรำและการละเลนของชนชาวพื้นบานภาคกลางซงึ่ สว นใหญมีอาชีพเกย่ี วกับเกษตรศิลปะการแสดงของภาคกลางนัน้ จึงมีความสอดคลอ งกบั วถิ ีชีวติ และเพ่อื ความบนั เทงิ สนกุ สนาน เปนการพกั ผอนหยอนใจจากการทำงาน หรอื เมอ่ื เสร็จจากเทศการฤดูการเก็บเกี่ยว เชน การเลนเพลงเกี่ยวขาวเตนกำรำเคียว รำโทนหรือรำวง รำเถดิ เทอง รำกลองยาว เปน ตน มกี ารแตงกายตามวัฒนธรรมของทองถิ่น เชนโจงกระเบนและเสอ้ื แขนกระบอก ซ่งึ เปน ชดุ ท่เี ปน เอกลกั ษณของภาคกลาง และใชเคร่ืองดนตรพี น้ื บา น เชนกลองยาว กลองโทน ฉงิ่ ฉาบ กรบั และโหมง ภาคกลางเปน ทีร่ วมของศลิ ปวัฒนธรรม การแสดงจึงมีการถายทอดสบื ตอ กนั และพัฒนาดดั แปลงข้ึนเรอ่ื ยๆ จนบางอยางกลายเปนการแสดงนาฏศิลปแ บบฉบับไปกม็ ี เชน รำวง เปน ตน และเน่ืองจากเปนทรี่ วมของศลิ ปะน้เี อง ทำใหคนภาคกลางรับการแสดงของทองถ่ินใกลเ คยี งเขาไวหมด แลว ปรงุ แตง ตามเอกลกั ษณของภาคกลางคือ การรายรำทใ่ี ชมอื แขน และลำตวั เชน การจบี มอื มว นมอื ต้ังวง การออนเอยี งและยกั ตัวสงั เกตไดจาก รำลาวกระทบไม ท่ดี ดั แปลงมาจาก เตน สาก การเตน เขา ไมข องอสี านในการเตน สากกเ็ ปนการเตน กระโดดตามลลี าอสี าน แตก ารรำลาวกระทบไมท กี่ รมศิลปากรปรับปรุงขนึ้ ใหมนน้ั นุม นวลออ นหวาน กรีดกรายรายรำ แมการเขา ไมกน็ มุ นวลมาก

4.3 การแสดงพื้นเมืองภาคอสี าน เปนศลิ ปะการรำและการเลน ของชาวพน้ื บา นภาคอีสาน หรอื ภาคตะวันออกเฉยี งเหนือของไทยลักษณะพน้ื ท่ีโดยทั่วไปของภาคอีสานเปน ทีร่ าบสงู มแี หลง น้ำจากแมนำ้ โขง แบง ตามลักษณะของสภาพความเปนอยู ภาษาและขนบธรรมเนียมประเพณีท่ีแตกตางกนั ประชาชนมีความเชอ่ื ในทางไสยศาสตรม พี ิธีกรรมบูชาภูติผีและสิง่ ศกั ด์ิสทิ ธ์ิ การแสดงจึงเกี่ยวของกับชีวิตประจำวนั และสะทอนใหเ หน็ ถึงการประกอบอาชีพและความเปน อยูไดเปนอยา งดี ศิลปะการแสดงภาคอสี าน จะมีลักษณะคลายภาคเหนือ ในการรวมกลุมของชนชาติตา งๆ เชนพวกไทยลาว ภไู ทย ไทยพวน แสก โซ แตละกลมุ มลี กั ษณะแตกตางตามเช้ือชาติ เผา พนั ธุ แตยงั มีลกั ษณะคลายคลงึ กนั เปน การแสดงที่เกิดขนึ้ เพื่อพิธีกรรมทางศาสนา และความสนกุ สนานรื่นเรงิ ในเทศกาลตา งๆ การรา ยรำจะมลี กั ษณะเฉพาะของการเคลอ่ื นไหวอวัยวะสวนตา งๆ ของรางกาย เชน กา วเทา การวาดแขน การยกเทา การสา ยมอื การสา ยสะโพก ที่เกิดขน้ึ จากทาทางอันเปน ธรรมชาติที่ปรากฏอยใู นชีวติ ประจำวนัแลวนำมาประดิษฐห รอื ปรงุ แตงใหส วยงามตามแบบทองถิ่นอสี านเชนทำทา ทางลกั ษณะเเอน ตวั แลวโยกตวั ไปมา เวลากา วตามจังหวะกม็ กี ารกระแทกกระทน้ั ตวั ดีดขา ขยบั เอว ขยับไหล เนน ความสนกุ สนาน แบง ไดเปน 2กลุม วัฒนธรรมใหญ ๆ คอื กลุมอีสานเหนอื มีวัฒนธรรมไทยลาวซึ่งมักเรยี กการละเลนวา “เซ้งิ ฟอนและหมอลำ”เชน เซงิ้ บงั ไฟ เซ้งิ สวิง ฟอนภไู ท ลำกลอนเก้ียว ลำเตย เซง้ิ กระตบิ้ ขา ว เซง้ิ แมน างดง เซง้ิ นางแมวเซงิ้ แหยไขม ดแดง เซ้ิงโปงลาง เซง้ิ กระโป ฟอนกลองยาว ฟอนแพรวากาฬสินธุ เซ้ิงผโี ขน เซ้งิ แคน เซง้ิ ผาหม่ีซงึ่ ใชเ คร่อื งดนตรีพนื้ บานประกอบ ไดแ ก แคน พิณ ซอ กลองยาว อสี าน ฉิง่ ฉาบ ฆอง และกรับ

ภายหลังเพิม่ เติมโปงลางและโหวดเขา มาดวย สว นกลุมอสี านใตไดร บั อทิ ธิพลไทยเขมร มีการละเลนทเ่ี รยี กวาเรอื ม หรอื เร็อม เชน เรอื มลูดอนั เร หรอื รำกระทบสาก รำกระเน็บติงต็อง หรือระบำตก๊ั แตน ตำขาว รำอาไยหรอื รำตดั หรือเพลงอีแซวแบบภาคกลาง วงดนตรี ทใี่ ชบรรเลง คอื วงมโหรีอสี านใต มีเครอ่ื งดนตรี คอื ซอดว งซอดว ง ซอครวั เอก กลองกนั ตรมึ พิณ ระนาด เอกไม ปส ไล กลองรำมะนาและเคร่ืองประกอบจงั หวะการแตงกายประกอบการแสดง เปน ไปตาม วัฒนธรรมของพ้ืนบาน ลักษณะทารำและทวงทำนองดนตรีในการแสดงคอ นขางกระชบั รวดเร็ว และสนุกสนาน4.4 การแสดงพน้ื เมืองภาคใต เปน ศิลปะการรำและการละเลนของชาวพื้นบานภาคใต การแสดงภาคใต โดยท่ัวไปภาคใตม อี าณาเขตติดกบั ทะเลฝง ตะวันตกและตะวันออก ทางดานใตต ดิ กบั มลายู ทำใหรับวฒั นธรรมของมลายูมาบา ง สง ผลทำใหวัฒนธรรมตา งๆมคี วามผสมผสานกนั ประชากรจงึ มีชวี ติ ความเปนอยู ขนบธรรมเนยี มประเพณีและบุคลิกบางอยางที่คลา ยคลงึ กนั คอื พูดเรว็ อุปนิสัยวอ งไว ตัดสินใจ รวดเร็ว เด็ดขาด มีอุปนิสยั รักพวกพอง รักถิน่ ท่ีอยูอาศัย และศลิ ปวัฒนธรรมของตนเอง จงึ มีความพยายามท่ีจะชวยกนั อนรุ ักษไ วจ นสืบมาจนถงึ ทุกวนั นี้ ดังน้ันการแสดงของภาคใตมีลีลาทา รำคลา ยกับการเคลือ่ นไหวของรา งกายมากกวาการฟอนรำ ซ่งึ จะออกมาในลักษณะกระตนุ อารมณใหมชี วี ิตชวี าและสนุกสนาน จังหวะเพลงเปน จงั หวะที่เรง เรา กระฉบั กระเฉง สนุกสนานการแสดงพน้ื เมืองภาคใตมที ้งั แบบพืน้ เมอื งเดมิ และแบบประยกุ ตที่ไดแ นวความคดิ มาแลว พฒั นาขึน้ เปนรปู แบบใหม หรือรบั มาบางสว นแลวแตง เตมิ เขาไป อาจแบง ตามกลุมวัฒนธรรมได 2 กลุมคือ วฒั นธรรมไทย-

พทุ ธ ไดแ ก การแสดงโนรา หนงั ตะลุง เพลงบอก เพลงนา และวฒั นธรรมไทยมสุ ลิม ไดแ ก รองเงง็ ซำแปงมะโยง (การแสดงละคร) ลเิ กฮลู ู (คลายลิเกภาคกลาง) ระบำตารีกปี ส และซลิ ะ มเี คร่ืองดนตรปี ระกอบที่สำคญัเชน กลองโนรา กลองโพน กลองปด โทน ทบั กรบั พวง โหมง ปกาหลอ ปไหน รำมะนา ไวโอลนิ อคั คอรเ ดยี นภายหลงั ไดมีระบำท่ี ปรบั ปรุงจากกจิ กรรมในวถิ ชี ีวิต ศลิ ปะตางๆ เขน ระบำรอนแร ระบำยานลิเพาปาเตตะ ระบำซำเปง ระบำชนไก ระบำจินตปาตี ระบำบูชาพระธาตุ ระบำเปยวหรอื ระบำหมวก ระบำนกกรงหัวจุก ระบำบาตคิ ระบำตารีมาลากสั ระบำกรีดยาง ระบำปาเตะ ระบำทอผา เกาะยอ ระบำชักพระ ระบำสานจูด เพลงบอก ลเิ กปา ระบำกาหยู เปนตน ดนตรแี ละเพลงประกอบการแสดงนาฏศลิ ป ดนตรี เพลง และการขบั รอ งเพลงไทยสำหรบั ประกอบการแสดง สามารถแบงออกเปน 2 กลุม คอืดนตรที ี่ใชป ระกอบการแสดงนาฏศลิ ปไทย และเพลงสำหรับประกอบการแสดงนาฏศิลปไทยดนตรีประกอบการแสดงโขน – ละคร วงดนตรีที่ใชประกอบการแสดงโขนและละครของไทยคือ วงปพ าทย ซง่ึ มขี นาดของวงเปนแบบ วงประเภทใดน้ันขึ้นอยูกบั ลักษณะของการแสดงน้นั ๆ ดวย เชน การแสดงโขนนั่งราวใชวงปพ าทยเ คร่อื งหา การแสดงละครในอาจใชว งปพาทยเครื่องคู หรอื การแสดงดึกดำบรรพต อ งใชวงปพ าทยดึกดำบรรพเ ปน ตนคำวา “ปพาทย” (หรือ “พิณพาทย” ) หมายถึง เคร่ืองประโคมอยางหนัก อันมีเคร่ืองตีและเครอ่ื งเปค ือ ป-ฆอง-กลอง เปนหลัก (ไมมเี คร่อื งสาย) ทีเ่ รียกวาปพ าทยเ พราะใชปเ ปนตวั นำวง

ดนตรีประกอบการแสดงรำและระบำมาตรฐาน การแสดงรำและระบำที่เปนชุดการแสดงทเี่ รยี กวา รำมาตรฐานและระบำมาตรฐานน้ัน เครอื่ งดนตรที ีใชประกอบการแสดงอาจมีการนำเครอ่ื งดนตรบี างชนิดเขามาประกอบ การแสดง จะใชวงปพาทยบ รรเลง เชนระบำกฤดาภนิ ิหาร อาจนำเครือ่ งดนตรขี ิมหรือซอดว ง มาลอ กลองตอก และกลองแดว มาบรรเลงในชวงทา ยของการรำทีเ่ ปน เพลงเชดิ จีนก็ไดดนตรีประกอบการแสดงพน้ื เมอื งดนตรีที่ใชประกอบการแสดงพน้ื เมืองภาคตา ง ๆ ของไทยจะเปน วงดนตรีพื้นบาน ซงึ่ นบั เปนเอกลกั ษณที่มีคณุ คา ของแตละภมู ภิ าค มลี กั ษณะดังน้ี1.เปน ดนตรีของชาวบา น สว นมากเกิดข้นึ และพัฒนาในสังคมเกษตรกรรม มีลักษณะท่ีไมม ีระบบกฎเกณฑชัดเจนตายตวั ประกอบกบั ใชวิธีถายทอดดว นปากและการจดจำ จึงเปน เหตุใหไมมใี ครเอาใจใสศกึ ษาหรือจดบนั ทกึ ไวเปนหลักฐานดงั เชน ดนตรีสากล2.เปน ดนตรีท่มี ีเอกลักษณเฉพาะถ่นิ แตล ะทอ งถน่ิ จะมดี นตรีทม่ี สี ำเนียง ทำนอง และจงั หวะลีลาของตนเองดนตรีพน้ื บานสวนใหญมีทำนองทีป่ ระดิษฐด ัดแปลงมาจากทำนองของเสยี งธรรมชาติ ตัวอยา งเชน ซอของดนตรีภาคเหนอื คือ เพลงจะปุ มีทำนองออนหวานตามสำเนยี งพดู ของคนไทยชาวเมืองจะปใุ นแควนสิบสองปนนาหรอื ซอลองนาน ของจังหวัดนานมที ำนองเหมอื นกระแสนำ้ ไหลแบง ออกเปน 4 ภูมิภาค ไดแ ก

ดนตรีพนื้ บานภาคเหนือ หรอื ดนตรีพน้ื เมอื งลานนา หรอื การบรรเลงเครอ่ื งดนตรแี ละการขบั ขานในลา นนานั้นมีบทบาททง้ั ในการประกอบ พธิ ีกรรม ประกอบการแสดง และประกอบในกิจกรรมสันทนาการ ซ่ึงอาจแยกกลา วไดด ังนี้ 1. ในการประกอบพิธีกรรม ในแงพธิ ีกรรมในลานนาแลว มีพธิ ีเพยี งสองแนวคือ แนวพุทธกบั แนวผี คอืพิธกี รรมเชิงพุทธศาสนาและพิธีกรรมเกี่ยวกับผี ซ่ึงท้งั สองแนวดังกลา วดนตรีมีบทบาทเปน เพียงสว นประกอบเชน ในงานฉลองรืน่ เริงหรือในงานศพซงึ่ มีพิธีทางพทุ ธศาสนาน้นั พบวา ดนตรเี ปน เพียงสว นท่ชี ว ยใหง านคกึ คักหนกั แนนข้นึ ซง่ึ หากจะไมมดี นตรใี นกิจกรรมน้ันๆ แลว กจิ กรรมดังกลาวกย็ งั สามารถดำเนินตอ ไปได ในกจิ กรรมเกยี่ วกบั ผีนน้ั ในการบชู าผหี รอื แกบ นน้ันไมจำเปน วา จะตอ งมดี นตรีประกอบก็ได แตในการฟอนผีน้ันที่ตอ งมดี นตรเี ขามาเกย่ี วขอ งก็เพราะมกี ารฟอ นรำอนั เปน สว นประกอบในพธิ เี ลี้ยงผีเทา น้นั 2. ในการประกอบการแสดง ดนตรีจะมีบทบาทสำคัญตอการแสดงหลายอยาง ท่ีเปนทัง้ การแสดงเพ่ือประกอบในงานประเพณหี รือเพือ่ ความบันเทงิ ดังจะเห็นไดวา การฟอนรำหรอื การขบั ซอหรอื ขบั ขานนน้ั จะตองมีดนตรีประกอบเสมอ มเี ครอื่ งดนตรี เชน พณิ เปย ะ ซึง สะลอ ปแ น ปกลาง ปก อย ปต ดั ปเ ล็ก ปาดไม (ระนาดไม) ปา ดเหล็ก(ระนาดเหลก็ ) ปา ดฆอง (ฆองวงใหญ) ฆอ งหุย ฆองเหมง กลองหลวง กลองแอว กลองปเู จ กลองปจู า กลองสะบดั ไชย กลองมองเซงิ กลองเตงทิง้ กลองมา น และกลองตะโลดโปด เม่อื นำมารวมเปนวง จะไดวงตา ง ๆ คือวงสะลอ ซอ ซึง วงปจู า วงกลองแอว วงกลองมาน วงปจ มุ วงเตง ถิง้ วงกลองปจู าและวงกลองสะบัดไชย เพลงทใ่ี ชใ นการแสดงตา งๆไดแ ก เพลงแหยง หลวง(ฟอ นเล็บ) เพลงลาวเสย่ี งเทยี น(ฟอนเทยี น) เพลงปราสาทไหวและสาวสมเด็จ(ฟอนสาวไหม) ทำนองซอยแ๊ิ ละซอจอยเชียงแสน(ระบำซอ) เพลงลาวจอ ย ตอยตลง่ิ และลาวกระแซลอ งนาน เพลงสาวไหม เพลงแมหมายกอม เพลงตีมตมุ เปนตน

ดนตรพี น้ื เมืองภาคอีสาน ดนตรพี ้ืนบา นอสี าน เปน ศลิ ปวฒั นธรรมแขนงหนึง่ กำเนดิ จากกลมุ ชนตา ง ๆ ในอดตี ไดส รา งสมสืบทอดตดิ ตอ กนั มา เปน เวลานานจนกลายเปน เอกลกั ษณเ ฉพาะกลมุ ชนซึง่ มอี ยูใ นแถบภาคตะวันออกเฉยี งเหนือ หรือภาคอีสานของประเทศไทย ในสมยั โบราณอาจกลา วไดวา ภาคอสี านเปน ท่ีอยูอาศยั ของกลมุ ชนชาวพืน้ เมอื งหลายกลุม ชน ท่ีไดอพยพปนเปกนั กบั ชาวพน้ื เมอื งเดมิ โดยการนำเอาศิลปวัฒนธรรมรวมทั้งการขับรอง ดนตรีและการละเลน ตา ง ๆ ผสมผสานกันมาต้งั แตส มยั ลา นนาและลา นชาง โดยยดึ เอาแนวลำแมน ้ำโขงเปนเสน ทางคมนาคมทางน้ำ อันสำคญั จากทางเหนือลงสูทางใต ด้งั นั้นบรเิ วณทีร่ าบลุมสองฝงแมน ำ้ โขง จึงเปนแหลง อารยธรรมดง้ั เดิมของชาวพื้นเมอื งในสมัยนน้ั แตมเี ทือกเาสงู เปนแนวขอบกนั ระหวางอาณาจักรลา นนา ลา นชา งกับอาณาจักรสยาม (ประเทศไทย) จึงทำใหไ มสามารถตดิ ตอกันไดส ะดวก ศลิ ปวัฒนธรรม ประพณี ดนตรี และการละเลน ตา ง ๆ ของอาณาจักรสยามในภาคกลางกับภาคอีสานที่อยูในอาณาจกั รลา นนา ลา นชาง จึงมคี วามแตกตางกนั จากสาเหตุพื้นท่ีภูมปิ ระเทศทม่ี เี ทือกเขาขวางก้ัน เปนแนวระหวา งภาคกลางกับภาคอสี าน สวนภาคอสี านซึ่งมหี ลายกลุมชน ศิลปวัฒมนธรรม มีความแตกตางกัน กลุมชนทมี่ อี ิทธิพลเหนอื กวายอ มนำเาวัฒนธรรมทม่ี ีอยูแลว มาผสมผสานกับวัฬนธรรมของตนเอง เชน ภาษาพื้นเมอื งของภาคอีสานมีความแตกตางกับของขอมหรือเขมร ไดถา ยทอดหลงเหลือไวในดินแดนแถบอสี านตอนลา ง ทม่ี ีพรมแดนติดตอกับประเทศกัมพชู า ในดา นของดนตรี การขบั รองท่ีแตกตางไปจากภาคกลางจงึ อาจกลาวไดว า วฒั นธรรมดนตรแี ละการละเลน ในภาคอาีสนมี 2 ลักษณะคือ การละเลน ดนตรพี ้ืนบานแบบไทยลาว และการละเลนดนตรพี น้ื บานแบบไทยเขมร ซ่งึดนตรีของ ดนตรีทางภาคอสี าน เนอ่ื งจากทางภาคอีสานมีอากาศทีร่ อนและแหงแลง เมอื่ ถึงเวลาหนาฝนชาวอีสานตองรีบทำมาหากนิ เพื่อเล้ยี งปากเลี้ยงทอง จนไมม ีเวลาที่จะสนกุ สนาน มากนกั เคร่ืองดนตรีจงึ ไมส วยงามประดิษฐข้นึ อยางงาย ๆ และใชวัสดอุ ุปกรณทห่ี าไดในทองถิ่น การบรรเลงก็รวดเร็วคึกคกั กระชับและสนกุ สนาน แสดงถงึ ความเรง รบี มกี ารประสานเสียงระหวา งผขู ับรองและการบรรเลงดนตรที ี่สนกุ สนาน มีเครอ่ื งดนตรีสำคญั ไดแ ก พิณ อาจเรียกตางกันไปตามทอ งถิ่น เชน ซุง หมากจบั ป หมากตับแตงและหมากตดโตง ซอ โปงลาง แคน โหวด กลองยาวอสี าน กลองกันตรึม ซอกนั ตรึม ซอดว ง ซอตรัวเอก ปออ ปราเตรยี งปส ไล เมือ่ นำมาประสมวงแลวจะได วงดนตรพี นื้ เมอื ง คอื วงโปงลาง วงแคน วงมโหรีอีสานใต วงทุมโหมง และวงเจรยี งเมริน เชนเพลงลายโปงลาง(เซง้ิ โปงลาง) ลายลำภูไท(เซง้ิ ภไู ท)

ดนตรีพ้ืนเมอื งภาคกลาง ภาคกลางเปน ดินแดนท่ีมีพนื้ ท่กี วา งใหญ พน้ื ทสี่ วนใหญเ ปน ท่ีราบลมุ มีแมน ้ำลำคลองเปนจำนวนมากจงึ เปน พ้นื ทตี่ ัง้ ถิน่ ฐานของผูคนมากมายหลายกลมุ ประกอบดวยเปนเขตที่อยใู กลเ มืองหลวง เขตความเจรญิ ทางเทคโนโลยี และวิทยาการที่กา วหนา เปนอยางมาก จึงทำใหดนตรีแบบแผน มีอิทธิพลตอดนตรพี นื้ บานดวยภาคกลางเปน ภาคท่ีมคี วามอุดมสมบรู ณ ประชากรสว นใหญประกอบอาชีพดา นกสกิ รรม และเกษตรกรรม ทำใหเปน ภาคทีม่ ีความสมบูรณ ประชาชนมีความเปนอยูส ุขสบาย การแสดงหรอื การละเลน ทีเ่ กิดขึ้นจงึ เปนไปในลกั ษณะทส่ี นกุ สนาน หรือเปนการรอ งเกยี้ วพาราสีกัน ชาวภาคกลางก็ใหความสำคญั กบั เพลงพ้ืนบาน และมกั จะรองเพลงในหมูคณะเพื่อใหเ กิดความสามคั คใี นการทำงานรว มกนั องคป ระกอบของดนตรีพน้ื บานภาคกลางจะประกอบไปดว ยเคร่ืองดนตรี วงดนตรี ทำนองเพลงท่ีปรากฏลีลา ทำนอง และจงั หวะ วฒั นธรรม ดนตรีพืน้ บา นภาคกลางถือวามีความสมั พนั ธกบั ดนตรแี บบแผน เคร่ืองดนตรีพืน้ บานภาคกลาง เปนเครอ่ื งดนตรีไทยแบบแผน โดยนิยมเลน ในงาน หรอื พธิ ีกรรมตา งๆ ของชาวบา น เปน เครอ่ื งดนตรีประเภทเดยี วกบั วงดนตรีหลกัของไทยคอื วงปพ าทยและเครอื่ งสาย ประกอบดวยเคร่อื งดนตรปี ระเภท ดีด สี ตี เปา โดยเคร่อื งดีดไดแก จะเขและจองหนอง เคร่ืองสีไดแ ก ซอดว งและซออู เครอื่ งตไี ดแ ก ระนาดเอก ระนาดทุม ระนาดทอง ระนาดทุมเลก็ฆอง โหมง ฉิ่ง ฉาบและกรบั เครือ่ งเปา ไดแ ก ขลุยและป ซงึ่ ลกั ษณะในการนำมาใชอ ำนาจนำมาเปนบางสว นหรือบางประเภท เชน กลองตะโพนและเคร่ืองประกอบจังหวะนำมาใชในการเลนเพลงอีแซ เพลงเก่ียวขาว กลองรำมะนาใชเลน เพลงลำตดั กลองยาวใชเลนรำเถิดเทิง กลองโทนใชเ ลนรำวงและรำโทน สว นเคร่ืองเดนิ ทำนองก็นิยมใชร ะนาด ซอหรือป เชน เพลงระบำชาวนา(เตนกำรำเคยี ว) เปนตน เพลงพื้นเมืองบางอยา งไดวิวฒั นาการมาเปน การแสดงท่ีมศี ลิ ปะ มรี ะเบยี บแบบแผน เชน เพลงทรงเคร่อื ง คอื เพลงฉอย ที่แสดงเปน เรอ่ื ง ไดแก เรื่องขุนชางขนุ แผน หรอื เรอื่ งที่แตงข้ึนมาใหม ลกั ษณะเดนของดนตรีพน้ื บานภาคกลาง คือ วงปพาทยของภาคกลางจะมกี ารพฒั นาในลักษณะผสมผสานกับดนตรหี ลวง โดยมีการพัฒนาจากดนตรีปและกลองเปน หลักมาเปน ระนาดและฆองวงพรอมทั้งเพิ่มเคร่อื งดนตรี มากขนึ้ จนเปนวงดนตรที ่ีมขี นาดใหญ รวมทัง้ ยงั มีการขบั รอ งทค่ี ลา ยคลึงกับปพ าทยข องหลวงซงึ่ เปน ผลมาจากการถายโยงทางวฒั นธรรมระหวางวฒั นธรรมราษฎรแ ละหลวง

ดนตรีพืน้ เมอื งภาคใต มลี กั ษณะเรยี บงาย มกี ารประดิษฐเ ครื่องดนตรจี ากวัสดุใกลตัวซง่ึ สันนษิ ฐานวาดรตรพี ้นื บานดงั้ เดมิ ของภาคใตนา จะมาจากพวกเงาะซาไก ท่ีใชไ มไผลำขนาด ตา ง ๆ กันตัดออกมาเปน ทอนสนั้ บางยาวบา ง แลัวตัดปากกของกระบอกไมไผใ หต รงหรือเฉียงพรอ มกบั หุมดว ยใบไมหรอื กาบของตน พืช ใชต ีประกอบการขบั รองและเตน รำ จากนั้นก็ไดม ีการพัฒนาเปนเครื่องดนตรีแตร กรบั กลองชนดิ ตาง ๆ เชน รำมะนา ทีไ่ ดรบั อิทธิพลมาจากชาวมลายู กลองชาตรีหรอื กลองตุก ท่ีใชบรรเลงประกอบการแสดงมโนรา ซง่ึ ไดร ับอทิ ธพิ ลมาจากอนิ เดยีตลอดจนเคร่ืองเปาเชน ปน อกและเคร่อื งสี เชน ซอดวง ซออู รวมทงั้ ความเจรญิ ทางศิลปะการแสดงและดนตรีของเมอื งนครศรธี รรมราช จนไดช อ่ื วา ละคอน ในสมัยกรงุ ธนบุรนี ัน้ ลวนไดร ับอทิ ธิพลมาจากภาคกลางนอกจากนยี้ ังมีการบรรเลงดนตรีพ้ืนบา นภาคใต ประกอบการละเลนแสดงตางๆ เชน ดนตรโี นรา ดนตรหี นงัตะลุง ท่มี ีเครือ่ งดนตรหี ลกั คือ กลอง โหมง ฉงิ่ และเคร่อื งดนตรีประกอบผสมอื่น ๆ ดนตรลี เิ กปาทใี่ ชเคร่ืองดนตรรี ำมะนา โหมง ฉ่ิง กรบั ป และดนตรีรองเง็ง ท่ีไดร บั แบบอยางมาจากการเตน รำของชาวสเปนหรอืโปรตเุ กสมาต้งั แตสมยั อยุธยา โดยมกี ารบรรเลงดนตรที ่ปี ระกอบดวย ไวโอลิน รำมะนา ฆอง หรอื บางคณะก็เพิ่มกีตา รเ ขา ไปดวย ซึ่งดนตรีรองเงง็ น้เี ปนที่นยิ มในหมูชาวไทยมุสลิมตามจังหวัดชายแดน ไทย- มาเลเซยีดังนั้นลกั ษณะเดน ของดนตรีพ้ืนบา นภาคใตจะไดร ับอิทธิพลมาจากดนิ แดนใกลเ คยี งหลายเช้อื ชาติ จนเกิดการผสมผสานเปนเอกลกั ษณเฉพาะทแี่ ตกตางจากภาคอน่ื ๆ โดยเฉพาะในเร่ืองการเนน จงั หวะและลีลาท่เี รง เราหนกั แนน และคึกคัก มีเคร่อื งดนตรที ่สี ำคัญ ไดแก กลองโนรา กลองชาตรีหรอื กลองตุก กลองโพน กลองปดโทน กลองทับ รำมะนา โหมง ฆองคู ปกาหลอ ปไหน กรับพวงภาคใต แกระ และนำเคร่อื งดนตรีสากลเขามาผสม ไดแก ไวโอลนิ กีตาร เบนโจ อัคคอรเดียน ลกู แซ็ก สวนการประสมวงนน้ั เปนการประสมวงตามประเภทของการแสดงแตละชนดิ เชน เพลงตะลุมโปง เพลงสรอยสน เพลงดอกดิน(ลิเกปา) เพลงลาฆูดวู อ(รองเงง็ )เพลงมะอนี งั ลามา เพลงลานัง เพลงปูโจะปชัง เปนตน

เพลงไทยประกอบการแสดงโขน ละคร รำ และระบำมาตรฐานเพลงไทยที่ใชบรรเลงและขับรองประกอบการแสดงนาฏศิลปไ ทย โขน ละคร รำและระบำมาตรฐานน้นั แบงไดเปน 2 ประเภทดังนี้เพลงหนาพาทย โดยหลกั ใหญๆ เพลงหนาพาทยแบงออกเปน สองอยางดว ยกนั คอื เพลงหนาพาทยใชบ รรเลงอยางหนึ่งและเพลงหนา พาทยใ ชป ระกอบกริ ิยาอาการของตวั โขน ละครามบทอกี อยางหนง่ึ ปพาทยที่ไมไดป ระกอบการแสดงอสิ ระในการบรรเลง ไมกำหนดเวลาทีแ่ นนอนอยูทผี่ บู รรเลงเปนสว นใหญ ปพ าทยท ่ีประกอบการแสดงนั้นผบู รรเลงจะตอ งยดึ ผูแสดงเปนสว นใหญ จะตองใชจ งั หวะที่แนนอน ทว งทำนองเพลงตองใหสอดคลองกับผูแสดงจงึ จะเกดิ ความสมดุลกนั และเกดิ สนุ ทรียร สมากข้ึน โดยสามารถแบง ตามการนำไปใชป ระกอบการแสดงของตัวละคร ดงั นี้๑. เพลงหนาพาทยป ระกอบกิริยาไปมา ไดแ ก เพลง เสมอ ใชประกอบกริ ิยาการเดนิ ทางระยะใกลๆ ไปชาๆ ไมร ีบรอน เพลงเชดิ ใชป ระกอบกรยิ าการเดนิ ทางระยะไกลไปมาอยางรบี รอ น เพลงโคมเวยี น ใชป ระกอบกริ ิยาการเดินทางในอา การของเทวดาและนางฟา เพลงแผละ ใชระกอบกิริยาไปมาของสตั วป ก เชน นก ครุฑ เปน ตน เพลงชุบ ใชป ระกอบกิริยาไปมาของตวั ละครต่ำศักด์ิ เชน นางกำนลั๒. เพลงหนาพาทยประกอบการยกทพั ไดแก เพลงกราวนอก สำหรับการยกทัพของ มนุษย, ลิง เพลงกราวใน สำหรบั การยกทพั ของยักษ

๓. เพลงหนา พาทยประกอบความสนกุ สนานราเริง ไดแก เพลงกราวรำ สำหรับกิริยาเยาะเยย เพลงสนี วน, เพลงชา , เพลงเรว็ สำหรับแสดงความร่ืนเรงิ เพลงฉยุ ฉาย, เพลงแมศรี สำหรับแสดงความภาคภูมิใจในความงาม๔. เพลงหนาพาทยป ระกอบการแสดงอทิ ธฤิ ทธป์ิ าฏิหารย ไดแก เพลงตระนิมติ สำหรบั การแปลงกาย, ชบุ คนตายใหฟน เพลงคกุ พาทย สำหรับการแสดงอทิ ธิฤทธ์ปิ าฏิหารยห รอื เหตกุ ารณอ ันนา สะพรึงกลวั เพลงรัว ใชท่ัวไปในการสำแดงเดชหรอื แสดงปรากฏการณโ ดยฉบั พลัน๕. เพลงหนาพาทยประกอบการตอสแู ละติดตาม ไดแ ก เพลงเชดิ นอก สำหรบั การตอสูหรือการไลตดิ ตามของตัวละครที่ไมใชมนษุ ย เชน หนุมานไลจับนาง สุพรรณมัจฉา, หนุมานไลจ บั นางเบญกาย เพลงเชิดฉาน สำหรบั ตวั ละครทเี่ ปนมนุษยไลตามสัตว เชน พ ระรามตามกวาง เพลงเชดิ กลอง สำหรับการตอสู การรกุ ไลฆ าฟนโดยท่วั ไป เพลงเชดิ ฉ่งิ ใชป ระกอบการรำกอ นท่จี ะใชอาวธุ สำคัญหรอื กอ นกระทำกิจสำคัญ๖. เพลงหนา พาทยป ระกอบการแสดงอารมณทว่ั ไป ไดแ ก เพลงกลอ ม สำหรบั การขบั กลอมเพื่อการนอนหลบั เพลงโลม สำหรับการเขา พระเขานาง การเลาโลมดวยความรัก เพลงโอด สำหรับการรองไห

เพลงทยอย สำหรบั อารมณเสียใจ เศรา ใจในขณะทเี่ คล่ือนท่ีไปดว ย เชน เดินพลางรองไหพลาง๗. เพลงหนาพาทยเบด็ เตล็ด ไดแ ก เพลงตระนอน แสดงการนอน เพลงลงสรง สำหรบั การอาบน้ำ เพลง เซนเหลา สำหรบั การกิน การดม่ื สุราเพลงขับรองรบั สง คือเพลงที่เขยี นขึ้นมาโดยมีเนื้อรองมจี ดุ ประสงคท่ที จะใหมที ้งั การขบั รองและการบรรเลงดนตรีประกอบเขาดว ยกันเปนเพลงไทยที่นำมาบรรจุไวในบทโขน – ละคร มี 3 ลกั ษณะ ดงั นี้1.รอ งรับ เม่อื รองจบแลวดนตรจี ะรบั เรยี กกันในหมูน ักดนตรีวา รอ งสง2.รองเคลา คือรองประกอบดนตรี โดยทำเปน ทำนองคนละแนว3.รอ งคลอ คอื รองประกอบดนตรี โดยดำเนนิ ทำนองแนวเดยี วกัน เพลงขับรอ งนี้อาจนำมาจากเพลงตบั เถา หรือเพลงเกรด็ เพ่ือบรรเลงขับรอ งประกอบการรำบทหรอื ใชบทของตัวโขน ละครหรอื เปนบทขบั รอ งในเพลงสำหรับการรำแลระบำ เชน เพลงชา ป เพลงขึน้ พลบั พลา เพลงนกกระจอกทอง เพลงลมพดั ชายเขา เพลงเวสสกุ รรม เพลงแขกตะเข่ิง เพลงแขกเจาเซ็น เพลงประกอบการขับเสภา(รอ งสง เสภา) เปน ตน

เพลงไทยประกอบการแสดงพืน้ เมือง เพลงไทยทใี่ ชประกอบการแสดงนาฏศลิ ปพนื้ เมอื ง เปน บทเพลงพน้ื บา นทใี่ ชบรรเลงและขับรอ งประกอบการแสดงนาฏศลิ ปพ้ืนเมือง โดยแบงออกตามภูมภิ าคไดด ังน้ี1) เพลงบรรเลงและขับรองประกอบนาฏศลิ ปพ ืน้ เมอื งภาคเหนอื เพลงบรรเลงประกอบการฟอนเล็บ ไดแ กเพลงแหยง หลวง ฟอนเทียน ไดแก เพลงลาวเส่ยี งเทยี น ฟอ นสาวไหม ไดแ ก เพลงปราสาทไหวและเพลงลาวสมเด็จ ระบำซอ ไดแ ก ทำนองซอย๊แิ ละซอจอยเชยี งแสน บรรเลงเพลงลาวจอย ตอยตลิ่งและลาวกระแซ เปนตน2) เพลงบรรเลงและขับรองประกอบนาฏศิลปพ้นื เมืองภาคกลาง เพลงบรรเลงประกอบการเลนเตนกำรำเคยี วไดแก เพลงระบำชาวนา เปน ตน3) เพลงบรรเลงและขบั รอ งประกอบนาฏศิลปพ นื้ เมืองภาคอีสาน เพลงประกอบการแสดงเซิ้ง โปงลาง บรรเลงเพลงลายโปงลาง เซ้งิ ภูไท บรรเลงลายลำภูไท เปนตน4) เพลงบรรเลงและขบั รองประกอบนาฏศลิ ปพ้นื เมอื งภาคใต เพลงบรรเลงประกอบการแสดงลเิ กปา นิยมใชเพลงตะลุมโปง เพลงสรอ ยสน เพลงดอกดนิ การแสดงชุดรองเง็ง บรรเลงเพลงลาฆดู ูวอ เพลงมะอนี ังลามาเพลงลานงั เพลงปูโจะปชัง เปนตน

การแตง กายนาฏศลิ ปไ ทย การแสดงนาฏศลิ ปไ ทย โดยเฉพาะการแสดงโขนนัน้ ไดจำแนกผูแ สดงออกเปน 4 ประเภท ตามลักษณะของบทบาทและการฝกหดั คอื ตวั พระ ตวั นาง ตวั ยกั ษ และตัวลิง ซึ่งในแตล ะตวั น้นั นอกจากบคุ ลิกลกั ษณะทถ่ี ายทอดออกมาใหผ ชู มทราบจากการแสดงแลว เครอ่ื งแตงกายของผแู สดง ก็ยงั เปนสญั ลักษณท ส่ี ำคญั อยางหนึ่งทบ่ี ง บอกว ผูแสดงคนนน้ั รบั บทบาทแสดงเปนตัวละครใด ในการแสดงนาฏศลิ ปจะตองมกี ารสรา งสรรคก ารแตงกายใหม คี วามงดงามเหมาะสมกบั ผูแสดง มีการประดบั ประดา ตกแตงลวดลายของเส้ือผา เคร่ืองแตง กายใหม คี วามงดงามวิจติ รตระการตาเพราะการแตง กายในการแสดงยังเปนสง่ิ ที่บง บอกยศฐานะบรรดาศักดิ์ของตวั ละครดว ย เคร่ืองแตง กายนาฏศลิ ปไ ทยมีความงดงามและมกี รรมวธิ ีการประดิษฐทวี่ ิจิตรบรรจงเปนอยา งย่ิงโดยเฉพาะการแสดงโขนที่มีการแตง กายท่งี ดงาม มศี ีรษะโขนทตี่ กแตงลวดลายประดษิ ฐข ้ึนอยางวิจติ ร ซึ่งศีรษะโขนกจ็ ะแตกตา งกนั ไปตามลกั ษณะของตัวละครทำใหผูชมเขาใจการแสดงไดมากขน้ึ ทั้งน้ีเพราะท่ีมาของเคร่ืองแตงกายนาฏศลิ ปไทยนั้น จำลองแบบมาจากเคร่ืองทรงของพระมหากษัตรยิ  (เคร่อื งตน ) แลว นำมาพัฒนาใหเ หมาะสมตอการแสดง ซึง่ จำแนกออกเปน 4 ฝาย ดงั น้ี-เคร่ืองแตงตวั พระ เคร่อื งแตงกายของผูแสดงหรอื ผรู ำท่ีแสดงเปนผชู าย-เครือ่ งแตงตัวนาง เคร่ืองแตงกายของผูแ สดงหรอื ผรู ำท่แี สดงเปน หญงิ-เครอื่ งแตงตัวยกั ษ เคร่ืองแตงกายของผูแสดงเปน ตวั ยกั ษ เปนเครอ่ื งยักษ-เครอื่ งแตงตวั ลงิ เคร่อื งแตง กายของผูแ สดงเปน ตวั ลิง

สำหรบั เครอ่ื งแตงตัวพระและตวั นางดงั กลาวนี้ จะใชแ ตงกายสำหรับผรู ำในระบำมาตรฐาน เชนระบำส่บี ท ระบำดาวดึงส ระบำพรหมมาสตร รำบำยองหงิด และระบำกฤดาภินหิ าร เปน ตนและยังใชแ ตง กายสำหรับตัวละครในการแสดงละครนอกและละครในดวย สวนในระบำเบ็ดเตล็ด เชน ระบำนพรตั น ระบำตรีลลี า ระบำไตรภาคี ระบำไกรลาสสำเริงระบำโบราณคดีชดุ ตางๆ หรอื ระบำสตั วต า งๆ จะใชเ ครอื่ งแตง กายใหถ กู ตองตรงตามรปู แบบของระบำน้ันๆ เชนระบำโบราณคดี เชน ระบำศรีวชิ ัย ระบำสุโขทยั ก็ตองแตง กายใหถ ูกตองตรงตามหลักฐานที่ปรากฏในรูปปนหรอื ภาพจำหลกั ตามโบราณสถานในยุคสมยั นน้ั เปน ตน นอกจากน้ี ยังมีการแสดงท่เี ปน นาฏศิลปพ ืน้ เมืองของทอ งถ่ินตา งๆ เชน ฟอนสาวไหม ฟอนแพรวากาฬสนิ ธุ เซง้ิ แหยไ ขมดแดง ระบำรอนแร โนรา ซงึ่ จำเปน ตอ งแตงกายใหสวยงามถูกตองตามวัฒนธรรมของ ทองถิน่ ดวย ซง่ึ มักจะเลอื กใชวสั ดอุ งิ หลักความสมจรงิ และใหภาพความเปนชนพนื้ เมือง ดวยการใชผา ทอพื้นเมือง ผา ยก ที่มเี สนไหมด้ินเงนิ -ทอง ประยุกตเ ขากบั ผา รวมสมยัและมีการปกเล่ือม ประดับตกแตงลายตา งๆ ในสวนของสสี นั ทนี่ ยิ มใชจะเปนสีตัดกัน แบบไทย เชน เหลอื ง-นำ้เงิน แดง-น้ำเงิน มวง-เหลือง รวมถงึ กลุมสที ่เี ปนพ้นื ถน่ิ ตามชาตพิ นั ธุ เชน แดง น้ำเงิน ขาว ดำ เปนตน เชนฟอนแพรวากาฬสนิ ธุ เปนการรำเพ่อื ใหเหน็ ถึงความงดงามของผาไหมแพรวา โดยเครือ่ งแตงกายจะตองแสดงถึงความสวยงามของผาไหมแพรวา โดยพนั อกดว ยสไบไหมแพรวา พบั ขนึ้ เปนสายพาดไหลด า นขวา แลวพบั เปนแขนตกุ ตาท่ีไหลซา ย

เครอื่ งแตง ตวั พระ1. กำไลเทา2. สนบั เพลา3. ผา นงุ ในวรรณคดี เรยี กวา ภษู า หรือพระภูษา4. หอ ยขา ง หรอื เจียระบาด หรอื ชายแครง5. เสอ้ื ในวรรณคดีเรียกวา ฉลององค6. รัดสะเอว หรือรดั องค7. หอ ยหนา หรือชายไหว8. สวุ รรณกระถอบ9. เขม็ ขดั หรือปน เหนง10. กรองคอ หรือ นวมคอ11. ตาบหนา หรอื ตาบทบั12.อนิ ทรธนู

13. พาหรุ ัด14.สังวาล15. ตาบทศิ16. ชฎา17. ดอกไมเ พชร(ซาย)18. จอนหู ในวรรณคดีเรยี กวา กรรเจียก หรือกรรเจียกจร19.ดอกไมทดั (ขวา)20. อุบะ หรอื พวงดอกไม( ขวา)21. ธำมรงค22. แหวนรอบ23.ปะวะหลำ่24. กำไลแผง ในวรรณคดเี รยี กวา ทองกรเครอ่ื งแตงตัวนาง

1. กำไลเทา2. เสอ้ื ในนาง3. ผานงุ ในวรรณคดีเรยี กวา ภูษา หรอื พระภูษา4. เข็มขดั5. สะอิ้ง6. ผาหมนาง7. นวมนาง ในวรรณคดเี รียกวากรองศอ หรอื สรอ ยนวม8. จน้ี าง หรอื ตาบทับในวรรณคดเี รยี กวา ทับทรวง9. พาหรุ ัด10. แหวนรอบ11. ปะวะหล่ำ12. กำไลตะขาบ13. กำไลสวม ในวรรณคดเี รียกวา ทองกร14. ธำมรงค15. มงกฎุ16. จอนหู ในวรรณคดเี รยี กวา กรรเจียก17. ดอกไมท ดั (ซา ย)18. อุบะ หรอื พวงดอกไม (ซาย)เครอ่ื งแตงตัวยักษยักษ (ทศกัณฐ) คอื เคร่ืองแตง กายของผแู สดงเปน ตัวยกั ษ ประกอบดว ย

1. กำไลเทา2. สนบั เพลา3. ผา นงุ ในวรรณคดี เรียกวา ภูษา หรือพระภูษา4.ดาบทิศ5. เส้อื ในวรรณคดเี รียกวา ฉลององค6. เจียระบาดหรือชายแครง7. หอ ยหนา หรอื ชายไหว8.ธำมรงค9. เข็มขัด หรอื ปนเหนง10. กรองคอ หรือ นวมคอในวรรณคดเี รยี กวา กรองศอ

11. ตาบหนา หรือ ตาบทบัในวรรณคดเี รียกวา ทับทรวง12.อนิ ทรธนู13.ปะวะหลำ่14.สังวาล15.แหวนรอบ16. กำไลแผง ในวรรณคดเี รยี กวา ทองกร17. คันศร18.รัดอกหรือรดั พระอรุ ะ19.ผา ปดกน (อยูดา นหลงั )20.พวงประคำคอ21.หวั โขน(หัวทศกัณฐ)เครอ่ื งแตง ตัวลิงลงิ (หนมุ าน) คือ เครอ่ื งแตง กายของผแู สดงท่ีแสดงเปนตวั ลิง ประกอบดว ย

1. กำไลเทา2. สนบั เพลา3. ผา นงุ ในวรรณคดี เรียกวา ภษู า หรอื พระภษู า4.ดาบทิศ5. เสื้อ6. เจยี ระบาดหรือชายแครง7. หอยหนา หรอื ชายไหว8.ตรเี พชร9. เขม็ ขัด หรอื ปนเหนง10. กรองคอ หรอื นวมคอในวรรณคดเี รยี กวา กรองศอ11. ตาบหนา หรือ ตาบทบัในวรรณคดีเรยี กวา ทับทรวง12.พาหุรดั13.ปะวะหล่ำ14.สงั วาล15.แหวนรอบ16.กำไลแผง ในวรรณคดเี รยี กวา ทองกร17.หางลงิ18.หัวโขน(หวั หนุมาน)19.ผา ปด กน (อยูดานหลัง)20.รดั สะเอว

นาฏศลิ ปก ับบทบาททางสังคมนาฏศลิ ปเปนศิลปะแขนงหนง่ึ ทสี่ รา งสรรคสนุ ทรยี ะดานจติ ใจและอารมณใ หกบั คนในสังคมและมอี ิทธิพลตอการดำเนินชวี ติ ของมนุษยท ีส่ ามารถสะทอนวิถชี ีวติ และกิจกรรมของคนในสังคม ทัง้ ท่ีเปน กจิ กรรมสวนตวั และกจิกรรมสวนรวมดังพจิ ารณาไดจ ากบทบาทของนาฏศลิ ปท ่มี ผี ลตอการดำเนินชีวิตของมนษุ ยทางดา นตา ง ๆ เชนบทบาทในพิธกี รรมรัฐพิธีและราชพิธี การแสดงนาฏศิลปใ นพิธีกรรมตา ง ๆสามารถแสดงถงึ ความเช่อื ในพลังเหนอื ธรรมชาติของภตู ผีปศาจและส่งิ ศกั ดิ์สิทธิท์ ั้งหลาย เชนการฟอนรำในพธิ ีรำผฟี าเพื่อรักษาโรค หรือสะเดาะเคราะหของภาคอสี าน การฟอนผีมดผเี มง็ ในภาคเหนือทจ่ี ะมผี ูห ญิงมาเขาทรง เปนตนนาฏศลิ ปไทยในสงั คมปจ จบุ ันเมือ่ กลาวถึงคำวา นาฏศิลปไทย ทกุ ทานคงนึกถึงภาพ คนแตงกายแบบละคร สวมชฎา มงกฎุทำทารา ยรำตามทำนองเพลง และมองวา ส่ิงเหลาน้ีเปนสิ่งทีโ่ บราณ ครำ่ ครึ ไมเขา กับสงั คมยคุ สมยั ปจจุบันที่ทุกสิง่ ทุกอยางตองรวดเร็ว ฉับไว และดูเปน สากล แตค งไมมใี ครทราบวาส่งิ ทที่ านมองเห็นวา ลาหลงั นน้ัเปนเคร่ืองยืนยนั ถงึ อดีต ความเปน มาและวัฒนธรรมที่ส่ังสม อันมคี ุณคา ย่ิงของชาติไทย

คำวา นาฏศิลป ตามความหมายของพจนานุกรมราชบัณฑิตยสถาน ฉบับเฉลิมพระเกยี รติ พ.ศ. 2530ไดใหค วามหมายไวด งั นี้นาฏ – น. นางละคร นางฟอนรำ ไทยใชห มายถงึ หญงิ สาวสวย เชน นางนาฏนาฏกรรม - น. การละคร ฟอนรำนาฏศลิ ป - น. ศลิ ปะแหง การละครหรือการฟอนรำนอกเหนือจากน้ี ยงั มีทานผูร ูไ ดใ หค วามหมายของคำวา นาฏศลิ ป ในแงม ุมตางๆ ไวด ังน้ีสมเดจ็ พระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดำรงราชานภุ าพฯทรงอธิบายถึงกำเนิดและวิวัฒนาการของนาฏศลิ ปท ี่ผูกพนั กับมนุษย ดังนี้ “ การฟอนรำ ยอ มเปน ประเพณีในเหลา มนุษยท ุกชาติทุกภาษา ไมเ ลือกวา จะอยู ณ ประเทศถิน่ สถานที่ใดในพภิ พน้ีคงมวี ิธีการฟอนรำตามวิสยั ชาติของตนดว ยกันทง้ั นน้ั อยา วา แตม นุษยเลย ถึงแมสตั วเดรัจฉานก็มีวธิ ฟี อนรำดังเชน สุนขั กาไก เปน ตน เวลาใดท่ีสบอารมณม ันเขามนั กเ็ ตน โลดกรดี กรายทำกริ ยิ าทา ทางไดต างๆ ฯลฯ “อาจารยธ นติ อยโู พธ์ิ ไดใหความหมายของนาฏศลิ ป ไวด ังนี้ “ คำวา นาฏยะ หรอื นาฏะความจริงมคี วามหมายรวมเอาศลิ ปะ 3 อยางไวดวยกนั คือ การฟอนรำหนง่ึ การบรรเลงดนตรีหน่ึงและการขบั รองหน่ึง หรอื พูดอยางงายๆ คำวา นาฏยะ

มคี วามหมายรวมท้งั การฟอนรำขบั รองและประโคมดนตรดี วยไมใ ชม แี ตค วามหมายเฉพาะศลิ ปะแหง การฟอนรำอยา งเดยี วดงั่ ท่ีทา นเขาใจกันสรุปความไดวา นาฏศลิ ป เปนศิลปะท่ีมนษุ ยแสดงออกเมื่อเกิดอารมณข้นึมวี วิ ฒั นาการมาพรอมความเจรญิ ของมนษุ ย มีการจัดระเบยี บแบบแผนใหเ กดิ ความงดงาม ประกอบไปดว ยการรอง การรำ และการบรรเลงดนตรี การแสดงนาฏศิลปของไทย ปรากฏในรูปแบบของการละคร ฟอน รำระบำ เตน การแสดงพ้นื เมืองภาคตางๆ ซ่ึงมีการขับรองและการบรรเลงดนตรีรวมอยูดวยถือกำเนดิ ขน้ึ มาจากธรรมชาติ ความเช่ือ ศาสนา ความเปน อยู วิถีชีวิตผนวกกับไดรับอารยธรรมจากประเทศอินเดยี ทม่ี คี วามเจรญิ กา วหนา ทางศลิ ปวทิ ยาการทางดานตา งๆตอ มาไดม ีการพัฒนา ปรับปรงุ เปล่ียนแปลง จนกลายมาเปนนาฏศิลปไทยทมี่ ีแบบแผนอยางเชนในปจ จุบนันาฏศิลปไทยในอดตี มีบทบาทสำคัญ เพราะเก่ียวของกบั วิถีชีวติ ของคนไทยตง้ั แตเ กิดจนตายบทบาทในงานสำคัญของหลวงพิธกี รรมตางๆของชาวบาน รวมถงึ การสรา งความบนั เทงิ ใหก ับผคู นในสังคมเชนการแสดงลิเก ละคร โขน เพลงพน้ื เมอื งตา งๆ เม่ือสังคมยุคปจ จุบนั ไดม กี ารเปลี่ยนแปลงอยางรวดเรว็นาฏศิลปไ ทยจำเปน ตองปรบั เปลีย่ นบทบาทของตัวเองจากท่ตี อบสนองความตองการของมนุษยอยางในอดตีมาเปน บทบาททางดา นตางๆท่สี ามารถจำแนกบทบาทใหเ หน็ ได ดงั นี้

1. บทบาทในพิธีกรรมรัฐพธิ แี ละราชพธิ ี นาฏศลิ ปเปน ศลิ ปะแขนงหน่ึงท่ีสรางสรรคสุนทรยี ะดา นจิตใจและอารามณใ หกบั คนในสังคมและมีอทิ ธพิ ลตอ การดำเนินชีวติ ของมนุษยท ี่สามารถสะทอนถาพวิถชี วี ติ และกิจกรรมของคนในสงั คม ท้งั ทเ่ี ปนกจิ กรรมสว นตวั และกิจกรรมสวนรวม ดงั พจิ ารณาไดจากบทบาทของนาฏศิลปท มี่ ผี ลตอการดำเนนิ ชีวติ ของมนษุ ยทางดา นตา ง ๆ การแสดงนาฏศิลปใ นพธิ กี รรมตาง ๆ สามารถแสดงถงึ ความเช่อืในพลังเหนือธรรมชาติของภูติฝปศาจและสิ่งศักดิส์ ิทธ์ิท้ังหลาย เชน การฟอ นรำในพธิ ีลำผฟี า เพอ่ื รกั ษาโรคหรอื สะเดาะเคราะหข องภาคอีสาน การฟอนผมี ดผีเม็งในภาคเหนือ ที่จะมีผหู ญงิ มาเขา ทรงและฟอนรำรว มกนัเปน หมูเพื่อการสะเดาะเคราะหหรอื รกั ษาโรค การแสดงแกบนในลักษณะละครแกบ น ลเิ กแกบน รำแกบ นเปนตน และยังมีการฟอนรำบูชาสง่ิ ศกั ดสิ์ ิทธิ์ และบชู าครบู าอาจารยต า ง ๆ เชน การรำเปนพุทธบูชา การรำไหวค รมู วยไทย การรำอายุธบนหลังชา ง การำถวายมือในพิธไี หวค รนู าฏศลิ ป เปน ตน2. บทบาทในการสรา งสรรค มนษุ ยมีการพบปะสงั สรรคกันในโอกาสตา งๆ ท้งั ในหมูเครือญาติ เพื่อนฝงูและคนในสงั คม หรือทอ งถิน่ เดยี วกนั เชน ในงานวันเกิด งานแตงงาน งานเฉลมิ พระชนมพรรรษา งานประเพณีและงานเทศกาลตาง ๆ เปนตน ดงั เห็นไดจ ากงานบุญประเพณีสงกรานต หรอื งานเฉลมิ ฉลองตา ง ๆจะมีการแสดงนาฏศิลปต าง ๆ เชน การฟอ นรำ โขน ลิเก เปนตน ซง่ึ เปนโอกาสใหผูคนในทอ งถนิ่ทง้ั หญิงและชายไดพบปะสงั สรรคและ สนกุ สนานกับการแสดงตาง ๆรว มกัน เชน รำวงในงานวดั รำหนา นาคตอนแหนาค

3. บทบาทในการสื่อสารนาฏศลิ ปเปน กระบวนการหนง่ึ ทางการส่อื สารท่ที ำใหม นุษยสามารถเขา ใจกันไดโ ดยใชภาษาทาทางหรอื ทารำที่มคี วามหมายจากการเคลื่อนไหวรางกายประกอบการพูดหรอื การเลา เร่ืองตา ง ๆหรอื ภาษาทาทางในละครใบที่สามารถสือ่ ความหมายใหผูชมเขาใจไดโ ดยการแสดงออกทางสีหนา อารมณและดนตรีประกอบที่ชวยกระตนุ อารมณใหเขาใจยง่ิ ขนึ้ ซ่ึงทา ทางหรือทา รำตา ง ๆ นี้ อาจกำหนดขึ้น จากการเลยี นแบบลกั ษณะธรรมชาติ เชน กิรยิ าทาทางของมนษุ ย อยางเดิน นงั่ นอน กิน หรอื สัตว และทาทางที่มนษุ ยกำหนดข้ึนจากขอมลู ทางวัฒนธรรม เชน เทวรปู ภาพ จำหลกั ตามสถานที่ตา งๆ เปนตน4.บทบาทในทางการศกึ ษา นาฏศิลปเปน การศึกษาทางดานศิลปะแขนงหนง่ึ ที่พฒั นาควบคมู ากับความเจรญิ ของมนษุ ย โดยเฉพาะความเจรญิ ทางดา นศลิ ปะวฒั นธรรมท่ีมกี ารสรางสรรคและทำนบุ ำรงุ ศลิ ปะใหร ุง เรือง การแสดงออกทางดานศลิ ปะนัน้ ถือเปน ศาสตรแ ละศลิ ป ในอดีตการเรยี นของศาสตรแ ขนงนม้ี ักอยูใ นแวดวงท่ีจำกัดเฉพาะกลมุ เทา นนั้ แตป จ จบุ นั มีการเปดกวางมากข้นึมีการจัดต้งั สถานศึกษาสำหรบั การสอนนาฏศลิ ปขึน้ หลายแหง ทั้งของรฐั ทีส่ อนทางดานนาฏศิลปมีหนาท่ที ำนบุ ำรุงรกั ษาศลิ ปะโดยตรง สถานศกึ ษาของเอกชนท่ีสอนนาฏศลิ ปใหแกก ุลบุตรกุลธดิ าเพ่ือสงเสริมความสามารถและบุคลกิ ภาพรวมถงึ สงเสริมลักษณะนิสยัเชน วทิ ยาลัยนาฏศิลปของกรมศิลปากรที่เนน การเรียนการสอนดา นนาฏศลิ ปใหกับนักเรียนนักศกึ ษาของไทย

และโรงเรยี นสอนการแสดงหรอื การรำนาฏศิลปขององคกรเอกชนตางๆ ท่จี ดั การเรียนขึ้นเปนระยะส้นั ๆใหก บั เยาวชนไทยหรือผสู นใจท่วั ไป เพ่อื เปนการเสริมสรางบุคลกิ ภาพ ความกลาแสดงออก และคุณภาพชวี ติของผูศึกษารวมทงั้ ยงั เปน การสรา งนาฏยศลิ ปนใหม ีความเชี่ยวชาญ และสามารถใชน าฏศิลปเ ปน อาชพี เล้ยี งตนเองได5.บทบาทในการอนุรักษ และเผยแพรเอกลักษณข องชาติ ปจจุบนั วฒั นธรรมตา งชาติมีบทบาทอยา งมากในสงั คมไทย และเปนไปไดวาอนาคตประเทศไทยอาจถกู กลนื ทางวัฒนธรรมได เพ่ือใหค วามเปน ไทยคงอยูส่งิ ทีจ่ ะชว ยไดน ั่นคอื เอกลักษณข องชาตใิ นดานตางๆ โดยใชว ิธกี ารเผยแพร อนรุ กั ษ และสรางสรรคศ ลิ ปะการแสดง นอกจากนี้ยังเปนการประชาสัมพนั ธและสรา งความเขาใจอนั ดกี ับประเทศตา งๆ เพิม่ ขน้ึ อกี ดวย นาฏศลิ ปน ้ันเปนการแสดงเอกลกั ษณ ประจำชาติอยา งหน่ึง เปน เครือ่ งหมายแสดงถึงศิลปวัฒนธรรมทม่ี ลี กั ษณะเฉพาะโดดเดน หรือแตกตางจากชนชาติอนื่ ๆ โดยเฉพาะนาฏศิลปไ ทยท่มี ีเอกลกั ษณ ดานทารำเครื่องแตงกาย และดนตรีไทยประกอบการแสดงซึ่งยงั มีความหลากหลายในแตล ะทองถิ่นของ ประเทศ ไดแกใน ภาคกลาง ภาคเหนือ ภาคตะวนั ออกเฉียงเหนือ และภาคใต กม็ กี ารแสดงนาฏศลิ ปทแ่ี ตกตา งกนั ออกไปโดยแตล ะทองถนิ่ ใดมกี ารเผยแพรงานนาฏศิลปของทองถิ่นออกไปใหก วางไกล ท้งั ในทองถนิ่ ใกลเคียงและในตางประเทศที่อยูหา งไกล เพอื่ สง เสรมิ การทอ งเท่ยี ว และการถา ยทอดศลิ ปวฒั นธรรมประจำชาติ เชนในงานเทศกาลศิลปวฒั นธรรมและมหกรรมนานาชาติ ตลอดจนใหการสนับสนุนการสรา งสรรคผ ลงานนาฏศิลปใหเ พ่มิ พูนและสืบทอดไปยังคนรุนตอ ๆ ไป ซง่ึ นับเปน ภารกจิ ของคนในทอ งถิ่นหรือประเทศชาติน้นั ๆ ท่ตี องมา

รวมมือกัน โดยเร่มิ จากความรักความชน่ื ชมและภาคภมู ใิ จในงานนาฏศิลปไ ทยของเยาวชนไทย เชน ผลงานนาฏศลิ ปไทยของเยาวชนไทย ณ สหรฐั อเมรกิ าทีม่ าจดั แสดงนาฏศิลปท โ่ี รงละครแหงชาติ จะเหน็ ไดวานาฏศลิ ปไทยไดป รับตวั ใหดำรงอยูไดในสังคมไทย ชวยสรางอาชีพใหกับผูค น สรางเสริมความเขาใจอันดีระหวา งสงั คมหนึง่ กับอีกสงั คมหนึ่ง สงเสรมิ เอกลกั ษณของชาติใหช ดั เจน สงเสริมอตุ สาหกรรมการทอ งเทยี่ วนำรายไดเ ขาประเทศ และอืน่ ๆอีกมากมายท่ีสอดแทรกอยูในวิถีชีวติ ของผูคนในสงั คม จงึ เหน็ ไดว าส่งิ ทบี่ างทานอาจมองอยา งไมเขา ใจ ดวู า ไมเปนสากลหรอื เขากับยคุ สมยั แตส่ิงน้ีเปน สง่ิ สำคัญระดับชาติทช่ี วยใหช าตไิ ทยดำรงอยไู ด เปน ประเทศทม่ี ีเอกลักษณของตวั เองไมเ หมือนประเทศใด จงภูมใิ จและชวยกนั รกั ษาส่งิ นใี้ หค งอยูกบั ประเทศไทยตอไปตราบนานเทา นาน สมดัง ปรชั ญาท่สี มเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา ฯพระราชทาน ในโอกาสครบรอบ 60 ป วิทยาลยั นาฏศลิ ป วา ไวด งั นี้ “ สาธุ โข สปิ ปก นาม อป ยาทสิ กีทสิ “ “ ขึ้นช่อื วา ศลิ ปะ แมเชนใดเชน หน่ึงกย็ ังประโยชนใ หสำเร็จได ”6.บทบาทในการสงเสริมพลานามยั นาฏศิลปเ ปนการเคลื่อนไหวรางกายใหส วยงาม และมีความหมายตองใชการฝกหัดและฝกซอมใหจ ดจำทาทางตา งๆ ได จึงเปนการออกกำลงั กายอยา งหน่ึงท่มี กี ารใชก ำลังยกแขน ขา มือ หรือเคลอ่ื นไหวศรี ษะและใบหนา เพอื่ ใหเกิดทา ทางและความสนกุ สนานไปพรอม ๆ กัน เชน

การรำกระบก่ี ระบอง เซ้งิ การรำดาบสองมือ การรำพลอง การำงาว ก็เปน การผสมผสานทาทางนาฏศลิ ปกบั ศิลปะการกีฬาแบบไทย ๆ นอกจากนใ้ี นปจ จุบนั ยังมีการเตน แอโรบิก หรอื การเตนออกกำลงั กายประกอบเพลง ซ่ึงเปนการนำนาฏศลิ ปมาประยุกตใ ชใ นการออกกำลงั กาย และความแข็งแรงใหก ับรา งกาย7. บทบาททางธุรกิจและอตุ สาหกรรมการทองเทีย่ ว ซ่ึงบทบาทนี้เห็นไดอยางชัดเจน ในการ แสดงตามงานเทศกาลทอ งเทีย่ วตางๆ ท่ภี าครฐั หรือเอกชนจดั ขน้ึ จะตองมนี าฏศลิ ปไทยเขา ไป เกี่ยวของอยเู สมอ ไมว าจะเปนรูปแบบมหรสพสมโภชหรอื การแสดงแสง เสียงสือ่ และผสม โดยศลิ ปะการแสดงเหลา นี้ถือเปน จุดขายทส่ี ำคัญนอกเหนือจากนี่ยงั มีโรงละครของเอกชนเปด ทำการแสดงเพอ่ื ใหช าวตางชาติหรือผูท่ีสนใจเขา ชมดำเนนิ การในรปู แบบธุรกจิ อยางชดั เจน การทอ งเท่ยี วมผี ลตอนาฏศิลปอยา งมาก ปจ จบุ นั มหี ลายประเทศแสวงหารายไดเ ขาประเทศโดยการพัฒนาการทองเทย่ี วใหชาวตางชาตินำเงนิ ตราเขามาใชจายในประเทศของตน ส่ิงหน่ึงท่ีเปน เคร่อื งดึงดูดใจนักทอ งเที่ยว คอื นาฏศิลปป ระจำชาตหิ รอื ประจำถ่นิ เพ่ือแสดงเอกลักษณของทอ งถน่ิ น้ันๆ การจดั นาฏศลิ ปใหนักทอ งเท่ียวดมู ักจดั แสดงกนั อยางผวิ เผนิ เพอ่ื ใหไดส ัมผัสกลน่ิ อาย ทางวฒั นธรรมดา นนีบ้ าง การจดั นาฏศลิ ปเพ่ือการทอ งเท่ยี วจงึ ตองปรับปรุงให เหมาะกับเวลาและรสนิยมของนกั ทองเท่ยี ว

การทำเชนน้มี ผี ลกระทบท่ีอาจทำใหรปู แบบด้งั เดิมอนั สมบูรณด วยความงามและความหมายเส่ือมลงหรือหายไปหรือทำใหเกิดการสรางสรรคผลงานชิ้นใหมท ดแทนของเดมิ ที่หมดความนยิ มไป หรือศลิ ปนเบ่ือหนายทตี่ องแสดงชดุ เดิมซ้ำซากอยูเ ปนเวลานานและในกรณที ี่ในทอ งถ่ินของตนไมมีนาฏศิลปด ั้งเดมิ พอจะอวดนักทองเท่ยี วได ก็จำตองคดิ ประดิษฐขนึ้8.การครอบงำทางวฒั นธรรม การครอบงำวัฒนธรรมเปนการกระทำของประเทศท่ีมอี ำนาจ แตก็ไมไดห มายความวาตอ งเขา มายึดพืน้ ท่ีของประเทศอื่นๆ แตอาจหมายถึงการรบั เอาวัฒนธรรมอื่นเขาไปแทนวฒั นธรรมเดิมของประเทศนั้น อาทเิ ชน วัฒนธรรมของอินเดยี เน่ืองจากปจ จบุ นั ประเทศสวนใหญตางไดรบั อทิ ธพิ ลของอนิ เดยี ไมว า จะเปน ท้งั ทางตรงและทางออม วรรณคดี ดนตรี เคร่ืองแตงกาย และรวมไปถงึ นาฏศลิ ป แสดงใหเ หน็ ถึงอิทธพิ ลอินเดียไดอ ยางชัดเจน ทงั้ นร้ี วมไปถึงประเทศไทยดว ย นาฏศลิ ปไ ทยไดร บั อิทธพิ ลมาจากอนิ เดียโดยตรง ประเทศท่ีไดรบั มาแลวนน้ั กต็ องมกี ารพัฒนา และเปลย่ี นแปลงใหเ ขา กับวัฒนธรรมของตนเองกระบวนการครอบงำทางวฒั นธรรมเปน กระบวนการที่สลับซอนและยาวนาน อีกทง้ั เปนกระบวนการทเ่ี กิดขึ้นอยา งชา ๆในอดตี แตในปจจุบนั ไดทวคี วามรวดเรว็ ขึน้ ดว ยสอ่ื สมัยใหม

9.นโยบายของรัฐ การเมอื งและการปกครอง เดิมพระราชาเปนผนู ำปกครองในระบอบสมบรู ณาญาสทิ ธริ าชยดงั นั้นคำสง่ั ของพระราชาจึงเปน กฎหมายและนบั วา เปน นโยบายแหง รฐั เมื่อสังคมเติบโตขึน้ เปนรฐั มีผนู ำประเทศทำการปกครอง สงั คมเปล่ยี นรูปแบบการปกครองเปน ระบอบประชาธปิ ไตยบา งหรอื สงั คมนยิ มบา งดังนั้นนโยบายแหงรฐั กต็ กเปนหนา ท่ีของรัฐบาลหรอื ของพรรค ดงั นนั้ เม่อื รฐั บาลมีหนาทใ่ี นการปกครองประเทศ ก็จะทำใหมีนโยบายจดั การ การสง่ั การใหมีหนวยรับผิดชอบ จะเห็นไดจากสมัยรัชกาลท่ี 1 – 6 นาฏศลิ ป ไดเขา มามบี ทบาทมากทำใหมีผคู นเรม่ิ รจู กั และทรงพระราชทานบรรดาศักดแ์ิ กศิลปน จนมาถึงรชั กาลท่ี 7 ทรงโปรดดนตรแี ละนาฏศิลป แตด ว ยสภาพเศรษฐกจิทต่ี กตำ่ จึงทรงยบุ กรมมหรสพท่ีรับผิดชอบการแสดงของหลวงลงเปน กองมหรสพ จงึ ทำใหน าฏศิลปไ ดลดนอยถอยลง ภายหลงั การเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475 รัฐบาลไทยตงั้ กรมศลิ ปากรขน้ึ เพอื่ รบั ผดิ ชอบดูแลศิลปวัฒนธรรมของชาตแิ ทนราชสาสน และการจัดละครเวที เพื่อสรา งวัฒนธรรมใหมใ หแ กคนไทยจากนัน้ ก็มีนโยบายสงเสรมิ การทอ งเท่ยี ว จงึ ทำใหเกิดนาฏศิลปเ พื่อการทองเทยี่ วมากมาย และมีการเกดินาฏศลิ ปไ ปเผยแพรตา งประเทศอกี ดวย

10.เพ่อื ความอยรู อดของศลิ ปน ไมวา จะเปนคณะหมอลำ ลูกทุง เชน เสยี งอีสาน รวมถึงตลกจะสังเกตเหน็ การแสดงของชาวคณะวา จะมกี ารแสดง และการเตน ทีแ่ ปลกแตกตา งกนั ใหเ ราเห็นซง่ึ เปน ทา ทเ่ี ปน อีสานจรงิ ๆ แตเ พอ่ื ความอยรู อดของพวกเขาแลว จำเปนตอ งมกี ารพัฒนาและเปลย่ี นแปลงลกั ษณะทา เตน อยูเสมอ มีการประยกุ ตเพ่ือใหเ ขา กบั ยคุ สมัย11.สญั ชาติญาณของมนุษย มนษุ ยม กี ารออกทาทางและการเคล่ือนไหวไปตา ง ๆ นานาเมอื่ เกิดอาการทางรางกาย หรอื ทางจิตใจ แตก ารแสดงทา ทางเหลา นน้ั เกิดขนึ้ เองตามธรรมชาตหิ รือพฤตกิ รรมปกติของมนุษยห รอื ท่ีเรยี กกันในปจ จุบนั วา ภาษากาย หรอื ภาษาทา ทาง หรอื ภาษาภาพเมื่อเปรียบกบั ภาษาพดูสาเหตุท่ีมนษุ ยเขา ใจทาทาง และการเคลื่อนไหวทเ่ี กดิ ข้ึนหรือแสดงออกตามธรรมชาติของมวลมนุษยตอ มามนุษยม ีการพัฒนาดานดนตรี เชน การตเี กราะเคาะไมและการรองเพลงมนษุ ยเกดิ ความสนุกสนานไปกับดนตรจี งึ ขยับรา งกายตามไปดวยและจะยง่ิ ครกึ ครน้ื ขึ้นไปอกี เม่ือมีการประชันกนั ดว ยสัญชาติญาณแหงการแขง ขันวาใครจะทำไดดีกวากนั อันนำไปสูการมีผชู ำนาญทำหนาท่ีรักษาและสบื ทอดนาฏศิลปต อไปในภายหลงั

12.สภาพสังคม มนุษยอ ยูรวมกนั เปน หมเู หลา มนษุ ยแตเ ดิมดำรงชีวิตดวยการลา สัตว จึงอพยพสตั วที่ลาเปนอาหารไปตลอดเวลา เมือ่ ลาสตั วมาไดก ็พากนั ดีใจรอ งรำทำเพลง หรอื ผลู าไดเลาเร่ืองการลาสัตวประกอบทา ทางใหเ ดก็ ๆฟง ตอ มามนษุ ยร ูจกั ทำการเกษตรและเปลย่ี นวิถชี วี ิตมาเปนเกษตรกรรม ซ่ึงตองอาศยั นำ้ ฝนเปน ปจ จยั ในการทำการเพาะปลูก มนษุ ยจงึ ทำพิธีขอฝนใหม าตรงตามฤดูและมีปริมาณพอเหมาะแกก ารเพาะปลกู เชน พธิ ีแหนางแมว และพิธีเซิ้งบัง้ ไฟเพ่อื ขอฝนของไทย เปนตนคร้ันถงึ ฤดูเกบ็ เก่ียวชาวนากจ็ ะรอ งรำทำเพลงในระหวา งงานเพอื่ ใหเ พลิดเพลิน เชน เตน กำรำเคียว13.สภาพทางเศรษฐกจิ สภาพทางเศรษฐกจิ เปน สภาพความเปน อยขู องประชาชนในสงั คมหนึ่ง การทมี่ ฐี านะทางเศรษฐกิจดี หมายความวา ประชาชนในสังคมนน้ั มคี วามเปนอยทู ด่ี ี มีของกนิ ของใชซงึ่ เปน ปจจัยพ้นื ฐานเพียงพอแกค วามตอ งการ เมื่อประชาชนในสงั คมตา งมีเงนิ ตราสะสมไวมาก ก็ยอ มตองการซื้อหาสิ่งทต่ี นตอ งประสงคไดนอกเหนอื ไปจากปจ จยั พน้ื ฐาน นาฏศิลปจ ดั อยูในหมวดเครอื่ งอปุ โภคทใ่ี หความบนั เทงิ และเปน สง่ิ ทีป่ ระชาชนทัว่ ไปจะสนบั สนุนก็ตอ เมอ่ื ตนเองมีฐานะดแี ลว และเปนสงิ่ ที่ถูกกระทบกระเทือนกอนกจิ การอ่นื ๆ เมื่อสภาพเศรษฐกจิ ตกต่ำลง เพราะประชาชนจะตดั กิจกรรมดานนาฏศิลปออกไปกอนเพราะมีความจำเปนตอการดำรงชพี นอยกวาส่ิงอืน่ ๆในสงั คม

14.การคมนาคม มนษุ ยมีการคมนาคมหรือการติดตอไปมาหาสูก นั มาแตโบราณกาล การเดินทางในอดตีลำบากยงุ ยากและอันตรายมาก ตอ งเผชญิ ภยันตรายจากโรคภัยไขเจ็บ สตั วปา และโจรผูรา ย ดงั น้ันดานสังคมของแตละชมุ ชนจงึ ตองอยูอ ยางโดดเดย่ี วและมีการพฒั นาการของตนเองอยา งเดน ชัด ครั้นชมุ ชนมีประชากรเพิ่มขนึ้ มขี องกนิ ของใชเ หลือพอนำไปขาย มกี ารแตงงานดานชมุ ชน ความตอ งการดังกลา วทำใหเกิดการคมนาคมเกิดเสน ทางมากมาย ปจจบุ นั การคมนาคมเจรญิ ข้ึน มีถนน มีคลองขุด มที างรถไฟมีสนามบิน และมยี านพาหนะเพื่อเดินทางและขนสง มากมายและรวดเร็ว การคมนาคมทำใหผูคนไปมาคาขาย ธุดงคแสวงหาวิเวก เผยแพรศาสนาแสวงโชค สงขาวสารการศกึ-ษา ฯลฯ คนเหลา น้ันนำศลิ ปะและวัฒนธรรมของเขาติดตัวไปดวย และไปเผยแพรกระจายมากบางนอยบางอยูใ นถนิ่ ตางๆท่เี ขาเหลา นัน้ ไปถึง จะเห็นไดจากการท่กี รุงเทพมหานครเปนศูนยกลางการเดนิ ทางโดยทางอากาศแหงหนึ่งของเอเชีย ทำใหบ รรดานาฏศลิ ปนตางๆ ท่ีเดนิ ทางไปมาระหวางยโุ รป อเมริกา ญป่ี นุและออสเตรีย มักนิยมพกั และแสดง ณ กรงุ เทพฯ จึงทำใหนาฏศิลปนไทยไดม ีโอกาสรว มแสดงและพัฒนาตนเอง ในทางกลบั กันคณะนาฏศลิ ปข องไทยเปนจำนวนมากก็ไดเ ดนิ ทางไปแสดง ณ ตางประเทศทกุ ปการคมนาคมจงึ เปน ปจจัยทส่ี ำคัญมากทที่ ำใหนาฏศิลปสามารถเล่อื นไหลไปมาระหวา งชุมชนจนถงึ ภมู ภิ าคทห่ี างไกล ทำใหเกดิ การพฒั นาทางนาฏศิลปเ ปนอันมาก

15.การส่อื สาร การส่ือสารทำใหม กี ารบันทึกและการถา ยทอดอยา งเปน ระบบ ซึง่ นาฏศลิ ปไมไ ดร บั การบันทึกและถายทอดในระบบสื่อสารดังกลา วนมี้ าแตอดีตกาล อาทิ มีการทำบทประพันธรอยกรอง เพ่ือการฝกหดั และแสดงนาฏศลิ ป ในขัน้ เดมิ เปนวรรณคดมี ุขปาฐะหรอื ปากเปลา ตอ มาเม่ืออุปกรณเขยี นไดพ ัฒนาขน้ึ วรรณคดีเหลานั้นจึงมผี ูบนั ทึกไวม ากมายในกระดูกสตั ว เปลือกไม หิน และกระดาษ สำหรบั นาฏศิลปและภาพเขียนดูจะมีคณุ คา ในการศึกษาทางนาฏประวัติมาก เพราะไดเ ห็นทา ทางและเครื่องแตงกายในยคุ นั้นไดดพี อสมควร การสอื่ สารดานเอกสารในยุคทพ่ี ิมพทนั สมัยขนึ้ ทำใหมกี ารตพี ิมพส าระทางนาฏศิลป ทำใหอ งคค วามรูดานนาฏศลิ ปแ พรห ลายและไดรบั การแปลเปน หลายๆภาษา ซึ่งนำไปสูการเกดิ นักวชิ าการและนักวจิ ัยทจ่ี ะทำการคน ควา หาความรทู ี่ลุม ลึกตอไป ทำใหเ กดิ การเคลื่อนไหวในกจิ การดานนาฏศิลปอยูเสมอ ประชาชนและผสู นใจจงึ ติดตามไดต ลอดเวลา และนำมาซึ่งการเขา รวมกิจกรรมส่อื ภาพยนตรและส่ืออิเลก็ ทรอนิกส เชน วิทยุ โทรทัศน แถบเสยี ง แถบภาพ หรือ วดี ิทศั นคอมพวิ เตอร คอมแพ็กดสิ ก ซดี ีรอม และระบบอินเตอรเ น็ตในปจจุบนั ทำใหน าฏศลิ ปท สี่ งผานสื่อเหลานี้ทำใหช มในแดนไกลไดร ูจักช่นื ชอบ และสามารถบันทึก เพื่อการศึกษารายละเอียดซ้ำได อทิ ธิพลที่สำคัญอันเกดิ จากการสือ่ สารโดยเฉพาะกลุมน้ี คือ การไดเห็นการเคล่อื นไหว ดนตรีการแตง กาย ทาทางการฟอนรำ ทำใหเ กดิ การจดจำและเลยี นแบบ หรือบนั ดาลใจในศิลปนเกิดแนวคิดในการสรา งสรรคงานใหมๆ ขึ้น หรอื เกดิ การลอกเลียนแบบทพ่ี บเหน็ อีกตอหน่งึ นั่นคอื สื่อเหลา น้ีทำใหเกิดการเล่ือนไหลทางนาฏศิลปอ ยางรวดเรว็ สำหรบั กรณีวดี ทิ ัศนจ ะพบวาใหป ระโยชนอ ยางยิง่ ตอการพัฒนาเปนส่อื การสอนนาฏศลิ ปทสี่ ำคัญย่ิงในปจ จบุ ัน

16.สงคราม สงครามมีมาคูกบั ประวตั ศิ าสตรของมนุษย สงครามใหญๆทำใหผแู พส ูญเสียศิลปวัฒนธรรมของตนไปหมดส้นิ กม็ ีอยมู าก และผชู นะก็อาจสืบทอดศลิ ปวัฒนธรรมของผแู พตอไปในทิศทางและคตนิ ิยมของตน ตังอยางเชน โรมนั เมื่อชนะกรกี ก็นำศิลปะวิทยาการของกรกี ไปเปน ของตน แตค ร้นั เวลาผา นไปหลายชั่วคน ภาษาและศิลปะกเ็ ส่อื มไปในท่สี ดุ การสงครามหากมองไปอกี มุมหนงึ่ อาจเปน สภาพการณท ี่ทำใหนาฏศลิ ปบ างรปู แบบมบี ทบาทข้นึ เชนในประเทศทางเอเชยี อาทิ ประเทศไทยตั้งแตอดตี กาลมีการใชนาฏศิลปเปนพ้ืนฐานในการตอสูป องกนั ตวัและในการฝกอาวธุ เชน การรำมวย การรำกระบ่ีกระบอง การรำดาบ โดยเฉพาะอยางยงิ่ ไดม ีการบนั ทึกกำหนดไววา สงครามแมจ ะทำใหนาฏศิลปบ างอยางซบเซาลง แตก็ทำใหการรำอาวุธแพรหลาย17.การยายถน่ิ ฐาน การทีม่ นุษยยายถ่ินฐานไปอยูในท่ีใหมทีด่ กี วาน้ันเปน เร่ืองปกติ และมนุษยก็ทำศิลปะและวัฒนธรรมตดิ ตามตนและหมขู องตนไปดว ยเสมอ เพราะส่ิงเหลานเี้ ปนเคร่อื งแสดงภูมิปญญา แสดงเอกลกั ษณของเผาพันธทุ ่ตี นภาคภูมใิ จ และเปน สัญชาติญาณแหงความอยรู อดอยางหน่ึง การยา ยถ่ินฐานทีอ่ ยอู ยางถาวรซ่งึ ทำใหวฒั นธรรมท่ตี ิดตวั คนอพยพมาตกอยูในถิน่ ใหมแ ละพัฒนาตอ ไป ในทางกลบั กนั อาจมีผทู รงคุณวุฒหิ รอื ครบู าอาจารยทางนาฏศิลปตางชาตไิ ดเ ดนิ ทางมาพักอาศยั อยาง

ถาวรในอกี ประเทศหน่งึ ในการนีค้ รูผูนน้ั เพยี งคนเดยี วก็สามารถแพรกระจาย ความรูทางนาฏศลิ ปข อง ตนใหกระจายออกไปอยางกวา งขวางและสามารถหยั่งรากลึกลงไปในสงั คมที่ตนมาอยใู หม