เพลงไทยเป็นเพลงที่มีแนวทำนอง เนื้อร้อง จังหวะ และเสียงประสานเป็นเอกลักษณ์เฉพาะของไทย เพลงไทยสามารถแบ่งออกเป็น 2 ประเภทใหญ่ๆ คือ Show 1) เพลงบรรเลง หมายถึง เพลงที่ใช้เครื่องดนตรีบรรเลงล้วนๆ มีแต่ทำนอง ไม่มีการขับร้องประกอบ เช่น เพลงโหมโรง เพลงหน้าพาทย์ 2) เพลงขับร้อง หมายถึง เพลงที่นิยมนำมาขับร้องประกอบการบรรเลงดนตรีตามแบบของเพลงไทย คือ ร้องแล้วมีดนตรีรับ หรือร้องคลอไปกับดนตรี เช่น เพลงเถา เพลงตับ เพลงใหญ่ นอกจากนี้ ยังมีการจำแนกเพลงไทยออกตามกิจกรรมหรือสถานการณ์ต่างๆ โดยศิลปินดนตรีจะบรรเลงให้เหมาะสมและถูกต้องตามหลักขนบปฏิบัติสำหรัลเพลงนั้น ซึ่งสามารถสรุปได้ดังนี้ เพลงในพระราชพิธี ในงานพระราชพิธีต่างๆนักดนตรีของหน่วยงานราชการที่เกี่ยวข้อง เช่น ศิลปินข้าราชการของกรมศิลปากร ผู้ปฏิบัติราชการ เพลงที่ใช้บรรเลงจึงต้องดำเนินไปตามระเบียบการใช้เพลง เช่น งานทอดผ้ากฐิน จะมีวงปี่พาทย์บรรเลง เพลงที่ใช้ คือ เพลงสาธุการ เพลงกราวใน และเพลงเรื่อง หากป็นงานจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ เพลงที่ใช้ เช่น เพลงพญาดิน เป็นต้น
เพลงในงานมงคล งานมงคลเป็นงานที่มีเพลงบรรเลงได้ทั่วไป ยกเว้นเพลงที่กำหนดใช้สำหรับงานอวมงคล นักดนตรีจะทราบและไม่นำมาใช้ในงานมงคลอย่างไรก็ตามแบบแผนการใช้ เพลงก็ต้องพิจารณาว่าควรใช้วงดนตรีประเภทใดและเลือกใช้เพลงใดที่เหมาะสม เช่น งานที่เกี่ยวกับการทำบุญเลี้ยงพระ มีการสวดมนต์เย็น-ฉันเช้า กลุ่มเพลงที่ใช้จะประกอบไปด้วยเพลงชุดโหมโรงเย็น เพลงชุดโหมโรงเช้า เพลงพระฉัน งานทำขวัญบวชนาค ตัวอย่างเพลงโหมโรงเช้า เพลงในงานอวมงคล งานอวมงคลเป็นงานพิธีที่เกี่ยวข้องกับพิธีกรรมหลังความตาย นิยมใช้ในงานของชาำทยพุทธ เช่น งานสวดพระอภิธรรมศพ งานฌาปนกิจศพ งานทำบุญกระดูก วงดนตรีที่มช้มนงานอวมงคล เช่น วงบัวลอย วงปี่พาทย์นางหงส์ วงปี่พาทย์มอญ วงเครื่องสายปี่ชวา เป็นต้น ตัวอย่าง วงปี่พาทย์มอญ มอญยกศพ
เพลงประกอบการแสดง การแสดงหนังใหญ่ โขน ละคร หุ่นกระบอก ลิเก และการแสดงเป็นเรื่องต่างๆนักแสดงสวมบทบาทไปตามบทของแต่ละท้องเรื่อง วงปี่พาทย์ที่บรรเลงประกอบการแสดงต้องดำเนินเพลงให้สอดคล้องกับบทที่กำหนดเพลงไว้ หรืออาจบรรเลงรับ-ส่งตัวแสดงตามบทบาท ซึ่งนักดนตรีต้องทราบและเข้าใจระเบียบในการใช้เพลงให้เข้ากับการแสดงนั้นๆ ตัวอย่างการแสดงหนังใหญ่
เพลงประกอบการแสดงมีอยู่จำนวนมาก สามารถจำแนกตามประเภทเป็น 2 ประเภท ได้แก่ 1) เพลงหน้าพาทย์ เพลงประเภทนี้เป็นที่ใช้ประกอบกิริยาสมมติของตัวละคร ซึ่งดำเนินตามบทบาทในเนื้อเรื่อง ได้แก่
2) เพลงตามบทบาทและสถานการณ์ เพลงประกอบการแสดง นอกจากจะมีเพลงประกอบอากัปกิริยาแล้ว ในช่วงดำเนินเนื้อเรื่องซึ่งบรรยายถึงสถานที่ เหตุการณ์ รูปร่าง ลักษณะ อารมณ์ ความรู้สึกของตัวละคร รวมถึงความเป็นมาเป็นไปของเนื้อเรื่อง เพลงที่ใช้ต้องบรรเลงให้สอดคล้องกับสถานการณ์นั้น มีตัวอย่างของเพลงที่กำหนดใช้บรรเลงหรือบรรเลงประกอบการขับรัอง ของตัวละคร ซึ่งส่วนใหญ่นิยมใช้เพลงอัตรา 2 ชั้น หรือเพลงอัตราชั้นเดียว ได้แก่
ตัวอย่างเพลง ลาวเสี่ยงเทียน
วิชาการดนตรีไทยมีศัพท์เฉพาะที่ใช้เรียกสื่อสารกัน ศัพท์ดังกล่าวงเรียกว่า " ศัพท์สังคีต " ศัพท์ที่น่ารู้ มีดังนี้ กวาด หมายถึง วิธีการบรรเลงเครื่องดนตรีประเภทเครื่องตีที่บรรเลงทำนอง มีระนาดเอก ระนาดทุ้ม ระนาดเอกเหล็ก ระนาดทุ้เหล็ก ฆ้องวงใหญ่ ฆ้องวงเล็ก โดยใช้ไม้กวาดลูกไปที่ลูกระนาด กรือลูกฆ้อง จากลูกที่มีระดับเสียงต่ำไประดับเสียงสูง คลอ หมายถึง การบรรเลงไปพร้อมๆกัน กับการขับร้อง โดยผุ้บรรเลต้องบรรเลงเครื่องดนตรีให้ทำนองและเสียงตรงกับผู้ขับร้อง จน หมายถึง จนมุม
หมดหนทาง หมดทางสู้ ทำไม่ได้ตามที่ต้องการ คำว่า " จน " ในทางดนตรีเกิดขึ้นเมื่อศิลปินใช้ปฏิภาณต่อสู้กันด้วยวิชาดนตรี ฝ่ายที่ทำไม่ได้ หรือกล้อมแกล้มบรรเลงขับร้องไม่แนบเนียน ถือว่า " จน " เดี่ยว หมายถึง วิธีการบรรเลงอย่างหนึ่งของเครื่องดนตรีประเภทเครื่องทำทำนอง เช่น ซอสามสาย ซอด้วง ซออู้ จระเข้ ปี่ในเป็นต้น เพลงตับ หมายถึง เพลงที่มาเรียบเรียงเข้าเป็นชุด นำมาบรรเลง หรือบรรเลงร้องต่อเนื่องกัน สามารถแบ่งออกเป็น 2 ชนิด คือ 1. ตับเรื่อง คือ เพลงที่เรีบยเรียงเข้าเป็นชุด โดยคำนึงถึงการดำเนินเรื่องราวเป็นหลัก 2. ตับเพลง คือ เพลงที่เรีบยเรียงเข้าเป็นชุด โดยคำนึงถึงความกลมกลืน ลูกล้อ-ลูกขัด หมายถึง วิธีการบรรเลงทำนองอย่างหนึ่งด้วยการแบ่งช่วงบรรเลงของเครื่องดนตรี 2 พวกด้วยวรรค หรือประโยคของทำนองที่มีความสั้น-ยาวตามทำนองของเพลงนั้นๆ วีดิโอการสอน ศัพท์สังคีต
วงดนตรีไทยประเภทใดที่นิยมนำมาบรรเลงในงานอวมงคล *งานศพ ถ้าจะใช้ดนตรีไทย ควรใช้วงปี่พาทย์นางหงส์ แต่สมัยปัจจุบันนี้มักจะใช้วงปี่พาทย์มอญ (วงปี่พาทย์ของมอญมีฆ้องเป็นวงโค้งขึ้น) กันโดยมาก แต่อยู่นอกเรื่องดนตรีไทย จึงมิได้กล่าวถึง
สวดอภิธรรมควรใช้วงดนตรีใดวงปี่พาทย์นางหงส์ เดิมเป็นวงที่ใช้บรรเลงในงานศพของสามัญชน ต่อมาได้นำมาบรรเลงในงานสวดพระอภิธรรมศพเจ้านาย และใช้ในตอนถวายพระเพลิงพระบรมศพ พระศพ เมื่อครั้งงานพระบรมศพของสมเด็จพระศรีนครินทรา บรมราชชนนี สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี มีพระประสงค์ให้นำวงปี่พาทย์นางหงส์ ของกรมศิลปากรมาประโคมย่ำยาม ต่อจากวงประโคมของ ...
วงปี่พาทย์ประเภทใดที่ใช้บรรเลงในงานมงคลวงปี่พาทย์เครื่องห้า เป็นวงดนตรีที่มีขนาดเล็กกะทัดรัดเหมาะที่จะนำไปใช้ในงานหรือ กิจกรรมต่าง ๆ ทั้งที่เป็นมงคลและอวมงคลต่าง ๆ ดังนี้ 1. ใช้บรรเลงประกอบพิธีกรรม เช่น พิธีไหว้ครู พิธีเปิดสถานที่ใหม่ พิธีกรรมทางศาสนา เช่น พิธีเจริญพระพุทธมนต์ การเทศน์มหาชาติ หรือแม้กระทั่งงานบำเพ็ญกุศลศพต่างก็
วงปี่พาทย์ไม้นวมนิยมใช้บรรเลงในงานอะไรวงปี่พาทย์ไม้นวมในปัจจุบัน นิยมใช้บรรเลงและขับร้องในรูปแบบในการขับกล่อม และประกอบการแสดงโดยเฉพาะการแสดงที่มีลักษณะเป็นโรงละครหรือแสดงภายในอาคาร แบ่งออกเป็น 3 วง เช่นเดียวกับวงปี่พาทย์ไม้แข็ง ได้แก่
|