ในการสร้างราชธานีใหม่ของไทยในรัชกาลที่ 1 ส่งผลต่อชาวจีนอย่างไร

สถาปนาพระนครใหม่

พร้อมสร้าง "หัวใจให้พระนคร"

คูคลองรอบกรุงมีความสำคัญต่อวิถีชีวิต สร้างระหว่างตั้งเมืองหลวงใหม่ เปรียบเหมือน "หัวใจพระนคร"

พระนคร แปลว่า เมืองหลวง อ้างอิงจาก พจนานุกรมแปล ไทย-อังกฤษ อ. สอ เสถบุตร

ต้นกำเนิดคลองรอบกรุง ณ ช่วงเวลาการสถาปนาเมืองหลวงใหม่ในราชวงศ์จักรี

การสถาปนากรุงรัตนโกสินทร์

            พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช   เมื่อครั้งยังดำรงพระยศเป็นสมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึก ภายหลังที่ได้ทรงเลิกทัพกลับจากกรุงกัมพูชา เพราะในกรุงธนบุรีเกิดการจลาจล  เมื่อถึงกรุงธนบุรีบรรดาขุนนางน้อยใหญ่ทั้งหลายก็พากันอ่อนน้อมยอมสวามิภักดิ์ เรียกร้องให้แก้ไขวิกฤติการณ์ พร้อมกันนั้นก็พากันอัญเชิญให้พระองค์เสด็จขึ้นครองราชสมบัติ เป็นพระเจ้าแผ่นดินไทยสืบต่อไป เมื่อวันที่ 6 เมษายน พ.ศ.2325 รัชกาลที่ 1 แห่งราชวงศ์จักรี (นับเป็นวันเริ่มต้นแห่งราชวงศ์จักรี ทางราชการจึงกำหนดให้วันที่ 6 เมษายน ของทุกปี เป็นวันจักรี เพื่อระลึกถึงวันแห่งการสถาปนาราชวงศ์จักรี)

          พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ทรงได้รับอัญเชิญขึ้นครองราชย์ในวันที่ 6 เมษายน พ.ศ.2325 ขณะที่ยังไม่ได้สร้างพระราชวังใหม่จึงทรงประทับในพระราชวังเดิมไปก่อน ต่อมาเมื่อก่อสร้างพระบรมมหาราชวัง  และราชธานีแห่งใหม่ ฝั่งตะวันออกของแม่น้ำเจ้าพระยาเสร็จในปีพ.ศ.2328        แล้วโปรดฯ ให้มีการสมโภชน์พระนครและกระทำพิธีปราบดาภิเษกขึ้นเป็น พระมหากษัตริย์อีกครั้ง และพระราชทานนามพระนครใหม่นี้ว่า 

        “กรุงเทพมหานคร บวรรัตนโกสินทร์ มหินทรายุธยา มหาดิลกภพนพรัตน์ ราชธานีบุรีรมย์ อุดมราชนิเวศน์ มหาสถาน อมรพิมาน อวตาลสถิต สักกทิตติย วิษณุกรรมประสิทธิ์” ปัจจุบันนิยมเรียกว่า “กรุงรัตนโกสินทร์” นั่นเอง

             ภายหลังเมื่อเหตุการณ์เข้าสู่ภาวะปกติแล้ว รัชกาลที่ 1 ทรงเห็นว่าก่อนพิธีปราบดาภิเษกเป็นกษัตริย์ เห็นว่าควรจะย้ายราชธานีไปอยู่ฟากตะวันออกของแม่น้ำเจ้าพระยาเสียก่อน โดยบริเวณที่ทรงเลือกสร้างพระราชวังนั้น เคยเป็นสถานีการค้าขายกับชาวต่างชาติในแผ่นดินสมเด็จพระนารายณ์มหาราช มีนามเดิมว่า “บางกอก” ซึ่งในขณะนั้นเป็นที่อยู่อาศัยของชาวจีน และทรงชดเชยค่าเสียหายให้พอสมควร จากนั้นทรงให้ชาวจีนย้ายเข้าไปอยู่ ณ ที่ ตำบลสำเพ็งอีกทั้งยังโปรดเกล้าฯให้สร้างรั้วไม้แทนกำแพงขึ้น และสร้างพลับพลาไม้ขึ้นชั่วคราวหลังจากนั้นในเดือนมิถุนายน

พ.ศ.2325ขณะที่พระองค์ทรงมีพระชนมายุได้ 45 พรรษา ได้ทรงประกอบพิธีปราบดาภิเษกขึ้นเป็นปฐมกษัตริย์แห่งราชวงศ์จักรี ทรงพระนามว่า“พระบาทสมเด็จพระบรมราชาธิราชรามาธิบดีฯ”แต่ในสมัยปัจจุบันนั้นมักนิยมเรียก พระนามว่า“พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช”และได้ทรงสถาปนาตำแหน่งวังหน้า(กรมพระราชวังบวรสถานมงคล)และตำแหน่งวังหลัง (กรมพระราชวังบวรสถานพิมุข)

            ครั้นในสมัยแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 4) ทรงเปลี่ยนสร้อยที่ว่า “บวรรัตนโกสินทร์” เป็น            “อมรรัตนโกสินทร์” นอกนั้นคงเดิมและในบริเวณพระบรมมหาราชวัง ได้สร้างวัดพระแก้ว เป็นวัดที่ประกอบพระราชพิธีทางศาสนา แต่ไม่มีพระสงฆ์จำพรรษาอยู่ และครั้นเมื่อการสร้างพระนครเสร็จสมบูรณ์ ได้มีการอัญเชิญพระแก้วมรกตมาประดิษฐานที่วัดนี้ และ ได้พระราชทานนามให้ใหม่ว่า “พระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร”  เพื่อให้สอดคล้องกับนามของพระนครใหม่

สาเหตุการย้ายราชธานีจากกรุงธนบุรีมาตั้งที่กรุงรัตนโกสินทร์

กรุงธนบุรีเป็นเมืองที่มีการสร้างป้อมปราการเอาไว้ทั้งสองฝั่งแม่น้ำ โดยเอาแม่น้ำผ่ากลาง (เรียกว่าเมืองอกแตก) เหมือนเมืองพิษณุโลกมีประโยชน์ตรงที่อาจเอกเรือรบไว้ในเมืองเมื่อเวลาถูกข้าศึกมาตั้งประชิดแต่การรักษาเมืองคนข้างในจะถ่ายเทกำลังเข้ารบพุ่งรักษาหน้าที่ได้ไม่ทันท่วงทีเพราะต้องข้ามแม่น้ำ แต่แม่น้ำเจ้าพระยาทั้งกว้างและลึกจะทำสะพานข้ามก็ไม่ได้ ทำให้ยากแก่การรักษาพระนครเวลาข้าศึกบุก ทำให้น้ำกัดเซาะตลิ่งพังได้ง่ายบริเวณพระราชวังเดิมของสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชคับแคบ มีวัดขนาบทั้งสองข้าง คือ วัดแจ้ง (วัดอรุณราชวราราม) กับวัดท้ายตลาด (วัดโมฬโลกยาราม) ทำให้ยากแก่การขยายพระราชวังให้กว้างออกไป

เหตุผลการเลือกทำเลที่ตั้งฝั่งตะวันออกของแม่น้ำเจ้าพระยา

• ได้แม่น้ำใหญ่เป็นคูคลอง

  ทางฝั่งกรุงเทพฯเป็นที่ชัยภูมิเหมาะสม เพราะเป็นหัวแหลมถ้าสร้างเมืองแต่เพียง ฟากเดียว จะได้แม่น้ำใหญ่เป็นคูเมืองทั้งด้านตะวันตกและด้านใต้ เพียงแต่ขุดคลองเป็นคูเมืองแต่ด้านเหนือและด้านตะวันออกเท่านั้น ถึงแม้ว่าข้าศึกจะเข้ามาโจมตีก็พอต่อสู้ได้

• ป้องกันข้าศึก

  เนื่องด้วยทางฝั่งตะวันออกนี้ พื้นที่นอกคูเมืองเดิมเป็นพื้นที่ลุ่มที่เกิดจากการตื้นเขินของทะเล ข้าศึกจะยกทัพมาทางนี้คงทำได้ยาก ฉะนั้นการป้องกันพระนครจะได้มุ่งป้องกันเพียง ฝั่งตะวันตกแต่เพียงด้านเดียว

• สะดวกต่อการขยายเมือง

  ฝั่งตะวันออกเป็นพื้นที่ใหม่ สันนิษฐานว่าชุมชนใหญ่ในขณะนั้นคงจะมีแต่ชาวจีนที่เกาะกลุ่มกัน อยู่จึงสามารถขยายออกไปได้อย่างกว้างขวาง และขยายเมืองได้เรื่อยๆ

ก่อกำเนิดหัวใจพระนคร

ได้อัญเชิญเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึก ขึ้นเถลิงถวัลย์ราชสมบัติเป็นพระเจ้าแผ่นดิน ทรงพระนามว่า พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก เป็นปฐมกษัตริย์แห่งราชวงศ์จักรี เมื่อเดือนมิถุนายน ในขณะมีพระชนมายุได้ 45 พรรษา ทรงย้ายราชธานีมาอยู่บางกอก บนฝั่งแม่น้ำเจ้าพระยาฟากตะวันออก ขนานนามว่า กรุงรัตนโกสินทร์ ทรงให้ขุดคลองบางลำพู หรือคลองโอ่งอ่าง เป็นคูคลองพระนคร สร้างกำแพงเมือง และป้อมตามแนวคลองคูเมืองใหม่ และตั้งเสาหลักเมือง สร้างหอกลองขึ้นที่หน้าวัดโพธิ์

(เพิ่มเติม) เมื่อแรกขุดคูเมืองใหม่นี้ยังไม่มีเวลาสร้างกำแพงเมืองให้มั่นคงถาวร จึงใช้เพียงเสาไม้ระเนียด ต่อมาเมื่อมีเวลาว่างศึกแล้ว จึงโปรดฯให้รื้อกำแพงเมืองเก่าของกรุงธนบุรีตามแนวคูเมืองเดิมออก นำอิฐรวมกับอิฐซากกำแพงเมืองกรุงศรีอยุธยา มาสร้างกำแพงเมืองใหม่ตามแนวคลองรอบกรุง พร้อมป้อมปราการเรียงรายไปตามกำแพง ๑๔ ป้อม ดังนี้

ภูมิประเทศของกรุงรัตนโกสินทร์เป็นแหลมคุ้งแม่น้ำ เมื่อขุดคลองรอบกรุงขึ้น จึงทำให้กรุงรัตนโกสินทร์กลายเป็นเกาะมีน้ำล้อมรอบ ส่วนคลองคูเมืองเดิมที่ทำให้กรุงรัตนโกสินทร์บริเวณพระบรมมหาราชวังและวังหน้าเป็นเกาะเช่นกัน ปัจจุบันเรียกส่วนนี้ว่า“หัวแหวนแห่งกรุงรัตนโกสินทร์”

เยี่ยมชมหัวข้อที่น่าสนใจอื่นๆ ได้ที่

การสร้างหัวใจพระนคร

ประกอบหัวใจให้พระนคร

ปรับปรุงหัวใจให้ใหม่อีกครั้ง

วิถีไทยกับ หัวใจพระนคร

"เที่ยวใหม่กับหัวใจเดิม"

คลิกรูปภาพเพื่อเข้าชมสถานที่ท่องเที่ยว

• All
• Gallery Item

การอพยพเข้ามาของคนจีนเกิดประโยชน์ต่อไทยอย่างไรบ้าง

ชาวจีนเข้ามามีบทบาทใดบ้างในสังคมไทย

ชาวจีนที่อพยพมาอยู่ในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้นส่วนใหญ่อพยพมาจากที่ใด

ข้อใดเป็นผลกระทบจากการอพยพเข้ามาของชาวจีน