1 ศ กยภาพและความต องการในการพ ฒนาหล กส ตรท องถ นของโรงเร ยน และช มชนท ได ร บการค ดเล อกในจ งหว ดราชบ ร Potential and needs in developing the local curricula of the selected schools and communities in Ratchaburi province บ ญเร ยง ขจรศ ลป 1 ใจท พย เช อร ตนพงษ 2 และ ปราณ โพธ ส ข 1 Boonreang Kajornsin 1, Jaitip Chuaratanaphong 2,and Pranee Potisook 1 บทค ดย อ การว จ ยคร งน ม ว ตถ ประสงค เพ อศ กษา 1) ศ กยภาพและความต องการในการพ ฒนาหล กส ตรท องถ น ของโรงเร ยนและช มชนท ได ร บการค ดเล อกในจ งหว ดราชบ ร 2) เน อหาท ควรน ามาจ ดท าหล กส ตรท องถ น 3) แนวทางการให ช มชนเข ามาม ส วนร วมพ ฒนาหล กส ตรท องถ นและการจ ดการเร ยนการสอน ผลการว จ ยพบว า 1) ช มชนและโรงเร ยนท ง 4 แห ง ม ศ กยภาพและความต องการเพ ยงพอท จะจ ดท า หล กส ตร ท องถ น 2) โรงเร ยนช มชนว ดใหญ ต นโพธ ควรจ ดท าหล กส ตรท องถ นเก ยวก บเคร องจ กสานและอาช พเกษตรกรรมในท องถ น โรงเร ยนว ดสมานก จควรจ ดท าหล กส ตรท องถ นเก ยวก บข าวซ อมม อ ไร นาสวนผสม และการเล ยงนกกระทา โรงเร ยนบ านนา โคบนควรจ ดท าหล กส ตรท องถ นเก ยวก บว ฒนธรรมชาวไทยตะนาวศร การท องเท ยวป าเช งอน ร กษ และการศ กษาพ ช สม นไพร และโรงเร ยนจอมราชควรจ ดท าหล กส ตรท องถ น เก ยวก บการเกษตร 3) คนในช มชนและบ คลากรในโรงเร ยนม ความเห นว าการท จะให ช มชนเข ามาม ส วนร วมพ ฒนาหล กส ตรท องถ นและการเร ยนการสอน โรงเร ยนควรเป ดโอกาสให ผ ร ม ส วนร วมในการจ ดการเร ยนการสอน ให ความส าค ญก บคณะกรรมการโรงเร ยน สร างความส มพ นธ ท ด ก บช มชน ให บ คลากร ท กฝ ายในโรงเร ยนม ส วนร วมในการด าเน นงาน และประชาส มพ นธ หล กส ตรท องถ นด วยว ธ การหลากหลาย ABSTRACT The objectives of this research were 1) to study the potential and needs in developing the local curricula of the selected schools and communities in Ratchaburi Province; 2) to study the contents that should be introduced in the local curricula; 3) to study the collaborative ways to develop the local curricula between schools and communities. The research results indicated that: 1) The schools and communities have sufficient potential and needs to develop local curricula. 2) Watyaitonpo Community School is interested in basketwork and agriculture; Watsamankit School is interested in half-milled rice, fields and fruit gardens, and partridge farming; Bannakobon School is interested in Thai Tanowsri culture, ecotourism and herbs; and Chomraj School is interested in the King's modified integrated agricultural system. 3) In order to get full potential participation, the teachers and communities have suggested schools to do the following: provide the opportunity for those with local knowledge 1 ภาคว ชาการศ กษา คณะศ กษาศาสตร มหาว ทยาล ยเกษตรศาสตร Department of Education, Faculty of Education, Kasetsart University 2 ภาคว ชาบร หารการศ กษา คณะคร ศาสตร จ ฬาลงกรณ มหาว ทยาล ย Department of Adimnistration, Faculty of Education, Chulalongkorn University 233
2 234 to share their expertise, appreciate and show concern for the Education Committee s contribution, accept the communities opinions, initiate good relationships with communities, use a "whole school" approach, andpublicize the local curricula to every party engage in this matter. ค าน า การว จ ยในคร งน เป นงานขยายผลต อเน องของโครงการว จ ยเร อง กระบวนการพ ฒนาหล กส ตรท องถ นท เอ อ ต อการพ ฒนาการเล ยงโคนม กรณ ศ กษาจ งหว ดราชบ ร ซ งบ ญเร ยง ขจรศ ลป และคณะ (2543) ได พ ฒนากระบวน การจ ดและประเม นประส ทธ ภาพของกระบวนการจ ดหล กส ตรท องถ นท เอ อต อการเล ยงโคนม และม การน าไปใช เป น เวลา 2 ป การศ กษา ผลการว จ ย พบว า คร ผ สอนม การปร บเปล ยนพฤต กรรมการสอน ม การสอนแบบบ รณาการ ม การ ท างานเป นกล มและเป นท ม ใช ว ธ การสอนท เน นน กเร ยนเป นศ นย กลาง และม การประเม นผลจากแฟ มสะสมงาน นอก จากน ปราชญ ท องถ น ช มชน และองค กรท องถ นย งได ม ส วนร วมในการจ ดการเร ยนการสอน ซ งส งผลให น กเร ยนร จ ก การท างานเป นท ม กล าแสดงออก สามารถสร ปประเด นท ได จากการเร ยนร ต อหน าช มชน ม ความร ม เจตคต ต อการ เล ยงโคนมในทางท ด มากข น ม ท กษะและค ณล กษณะท พ งประสงค ม ความส ขท ได เร ยนเร องโคนม รวมท งได ร บ การยอมร บจากผ ปกครองว าเป นหล กส ตรท ให เน อหาพ นฐานและท กษะเบ องต นท เด กสามารถเร ยนร และเข าใจได ง าย ท าให เด กเก ดความร กและภาคภ ม ใจใน ท องถ นของตน และจะส บทอดอาช พการเล ยงโคนมต อไป ผลการว จ ยด งกล าวข างต นแสดงให เห นว า กระบวนการจ ดหล กส ตรท องถ นท เอ อต อการพ ฒนาการเล ยงโคนม ท คณะผ ว จ ยได พ ฒนาข นมาน น สามารถน าไปใช ได อย างม ประส ทธ ภาพก บน กเร ยนช นประถมศ กษาป ท 5 ท อาศ ยอย ใน ช มชนท ม การเล ยงโคนมอย างหนาแน น และม สหกรณ โคนมท เข มแข ง แต การว จ ยด งกล าวย งไม ได แสดงให เห นว าถ าจะ น ากระบวนการจ ดหล กส ตรท องถ นด งกล าวไปใช ก บน กเร ยนระด บช นอ น ๆ และ/หร อในช มชนอ นจะใช ได ผลด เช นเด ยว ก นหร อไม ประกอบก บจ งหว ดราชบ ร เป นจ งหว ดท ม ศ ลปว ฒนธรรมเก าแก ม แหล งท องเท ยว ประชาชนประกอบอาช พ หลากหลาย ม ช ว ตความเป นอย ท แตกต างก นในแต ละพ นท ด งน น ส าน กงานกองท นสน บสน นการว จ ยและโดยความ ร วมม อของส าน กงานการประถมศ กษาจ งหว ดราชบ ร จ งให ท นสน บสน นแก บ ญเร ยง ขจรศ ลป และคณะ เพ อศ กษาการ น ากระบวนการพ ฒนาหล กส ตรท องถ นเร องการเล ยงโคนมไปใช ในต างบร บทในเน อหา ระด บช น และช มชนอ น ๆ การด าเน นการว จ ยในคร งน คณะผ ว จ ยได แบ งการว จ ยออกเป น 2 ระยะ โดยระยะท 1 เป นการศ กษา ศ กยภาพและความต องการหล กส ตรท องถ นของช มชนและโรงเร ยนในจ งหว ดราชบ ร ระยะท 2 จะเป นการ พ ฒนาหล กส ตรท องถ นโดยพ จารณาจากข อม ลพ นฐานในระยะท 1 และประเม นประส ทธ ภาพของกระบวนการ จ ดหล กส ตรท องถ น ส าหร บรายงานการว จ ยฉบ บน เป นผลการว จ ยของการศ กษาในระยะท 1 เท าน น ว ตถ ประสงค ของการว จ ย 1. เพ อศ กษาศ กยภาพและความต องการในการพ ฒนาหล กส ตรท องถ นของโรงเร ยนและช มชนท ได ร บการค ดเล อกในจ งหว ดราชบ ร 2. เพ อศ กษาเน อหาท ควรน ามาจ ดท าหล กส ตรท องถ นของโรงเร ยนและช มชนท ได ร บการค ดเล อกใน จ งหว ดราชบ ร
3 เพ อศ กษาแนวทางการให ช มชนเข ามาม ส วนร วมในการพ ฒนาหล กส ตรท องถ นและการจ ด การเร ยนการสอน ข อตกลงเบ องต น การว จ ยคร งน เป นการศ กษาข อม ลพ นฐานในการพ ฒนาหล กส ตรท องถ น เพ อม ให เป นการกระทบก บ บ คคลและสถานท ท ท าการว จ ย การว จ ยในคร งน จ งใช ช อสมมต ท งหมด ในกรณ ท เป นช อเฉพาะของบ คคลและ สถานท ขอบเขตของการว จ ย ประชากรท ใช ในการว จ ยคร งน ประกอบด วยบ คลากรและน กเร ยนในโรงเร ยน ได แก ผ บร หาร คร และ น กเร ยนในโรงเร ยนช มชนว ดใหญ ต นโพธ โรงเร ยนว ดสมานก จ โรงเร ยนบ านนาโคบน และโรงเร ยนจอมราช และคนในช มชน ได แก ผ น าช มชน ผ ร ในท องถ น กรรมการโรงเร ยน ผ ปกครอง และผ ท เก ยวข อง ศ กษาน เทศก อ าเภอ เกษตรอ าเภอ เป นต น ในต าบลต นโพธ ต าบลท ากระท ม ต าบลนาโค และต าบลบ านแต ม การด าเน นงานว จ ย การว จ ยคร งน ใช ว ธ การว จ ยเช งปร มาณผสมผสานก บการว จ ยเช งค ณภาพในล กษณะของการว จ ย เช งปฏ บ ต การแบบม ส วนร วม โดยด าเน นการว จ ยด งน 1. การค ดเล อกโรงเร ยนและช มชน คณะผ ว จ ยได ค ดเล อกโรงเร ยนและช มชนโดยประช มปร กษาหาร อก บ ผ อ านวยการและผ ช วยผ อ านวยการการประถมศ กษาจ งหว ดราชบ ร ศ กษาน เทศก จ งหว ด และศ กษาน เทศก อ าเภอ/ก งอ าเภอ เพ อพ จารณาถ งความเป นไปได ของโรงเร ยนและช มชนในการจ ดท าหล กส ตรท องถ น โดยม เกณฑ ค ดเล อกค อ ผ บร หารและคร โรงเร ยนม ความกระต อร อร น ขย นข นแข ง ช มชนม ทร พยากรท น าจะน ามาจ ด ท าหล กส ตรท องถ นได โรงเร ยนและช มชนไม ม ป ญหาข ดแย งก นร นแรง และศ กษาน เทศก ม ความสนใจและย นด ร วมม อ ผลการพ จารณาในรอบแรกท ประช มค ดเล อกไว 5 อ าเภอ และ 1 ก งอ าเภอ ได แก อ าเภอเม อง อ าเภอ ว ดเพลง อ าเภอบางแพ อ าเภอปากท อ อ าเภอจอมบ ง และก งอ าเภอบ านคา หล งจากน นคณะผ ว จ ยโดยการน า ของศ กษาน เทศก จ งหว ด เด นทางไปรวบรวมข อม ลเพ มเต มและพ จารณาค ดเล อกโรงเร ยนและช มชน โดย พ จารณาถ งงบประมาณ จ านวนน กว จ ย และระยะเวลาด าเน นโครงการว จ ยรวมถ งระยะทางท เด นทางไปย งโรง เร ยนและช มชนแต ละแห ง โดยม เง อนไขว าจะต องเป นโรงเร ยนประถมศ กษา 2 โรง และโรงเร ยนขยายโอกาสท เป ดสอนระด บม ธยมศ กษาตอนต น 2 โรง เพ อท จะตอบค าถามของงานว จ ยในภาพรวมของท งโครงการว า กระบวนการพ ฒนาหล กส ตรท องถ นเร องการเล ยงโคนมสามารถน าไปใช ได ในต างบร บทค อ ต างระด บ การ ศ กษา ต างเน อหาว ชา และต างสภาพแวดล อมได หร อไม อย างไร ปรากฏว า โรงเร ยนและช มชนท ได ร บการค ด เล อก ค อ โรงเร ยนช มชนว ดใหญ ต นโพธ และช มชนต นโพธ อ าเภอบางแพ โรงเร ยนว ดสมานก จและช ม ชนว ดสมานก จ อ าเภอปากท อ โรงเร ยนบ านนาโคบนและช มชนนาโค ก งอ าเภอบ านคา โรงเร ยนจอม ราชและช มชนบ านแต ม อ าเภอจอมบ ง
4 กล มต วอย าง งานว จ ยคร งน รวบรวมข อม ลจากประชากร ยกเว นคนในช มชนท รวบรวมข อม ลจาก กล มต วอย าง ซ งประกอบด วยคนในช มชนต นโพธ จ านวน 31 คน คนในช มชนว ดสมานก จ จ านวน 16 คน คนในช มชนนาโค จ านวน 16 คน และคนในช มชนบ านแต ม จ านวน 13 คน ซ งประกอบด วย ก าน น สารว ตร ก าน น ผ ใหญ บ าน บ คลากรจากหน วยราชการ สมาช กสภาเทศบาล ประธานสภาองค การบร หารส วนต าบล สมาช กสภาองค การบร หารส วนต าบล กรรมการโรงเร ยน ผ ปกครองน กเร ยน ผ ร ในช มชน ผ เฒ าผ แก ในช มชนท ชาวบ านให การยอมร บน บถ อ เจ าอาวาส และพระ 3. เคร องม อท ใช ในการว จ ย การรวบรวม และว เคราะห ข อม ล คณะผ ว จ ยใช เคร องม อและว ธ การท หลากหลายได แก การส มภาษณ การส งเกต การออกแบบสอบถาม การศ กษาเอกสาร ส งพ มพ ร ปภาพ นอกจากน นได ใช สม ดบ นท ก เคร องบ นท กเส ยง กล องถ ายร ป รวมท งให ผ ช วยว จ ยพ กอย ในช มชนเป นระยะ ๆ ต งแต เด อนม นาคม 2542-มกราคม 2543 คณะผ ว จ ยเป ดเผยบทบาทของน กว จ ยในการเก บรวบรวมข อม ล ว เคราะห ข อม ลโดยการว เคราะห เน อหา การว เคราะห แบบอ ปน ย การแจกแจงความถ และหาค าร อยละ การตรวจสอบข อม ลใช ว ธ การตรวจสอบแบบสามเส าด านว ธ การรวบรวมข อม ลและแหล งข อม ล รวมท งการให ผ ให ข อม ลส าค ญตรวจสอบความถ กต องของข อม ล ผล 1. ศ กยภาพและความต องการในการพ ฒนาหล กส ตรท องถ นของโรงเร ยนและช มชนท ได ร บ การค ดเล อกในจ งหว ดราชบ ร 1.1 โรงเร ยนช มชนว ดใหญ ต นโพธ และช มชนต นโพธ ม ศ กยภาพและความต องการในการพ ฒนา หล ก ส ตรท องถ น เน องจากช มชนต นโพธ ม ว ฒนธรรมและประเพณ เก าแก มากมายท ส บทอดมาจนถ งป จจ บ น เช น ประเพณ การแข งเร อยาว การแห พ อป การแข งว วลาน เป นต น ม ทร พยากรบ คคลท ม ความร ความสามารถใน ด านต าง ๆ หลายคน เช น ด านเคร องจ กสานต นโพธ เพลงพ นบ าน การละเล นพ นบ าน และการเกษตร บ คคล เหล าน พร อมท จะถ ายทอดความร ความสามารถของตนให แก เยาวชน นอกจากน ช มชนต นโพธ ย งม ทร พยากรธรรมชาต และทร พยากรท มน ษย สร างข นท ม ค ณค าและเป นประโยชน ต อการจ ดการเร ยนการสอน คน ในช มชนม ความส มพ นธ และร วมม อจ ดก จกรรมต าง ๆ เป นอย างด เน องจากเป นเคร อญาต และม กพ ดก นด วยเหต ด วยผล โรงเร ยนและช มชนม ความส มพ นธ ท ด และให ความร วมม อในการจ ดก จกรรมต าง ๆ เป นอย างด เพราะ โรงเร ยนก อต งมาจากความ ร วมม อร วมใจก นของคนในช มชน คร ส วนใหญ เป นคนในท องถ น และคนในช มชน ส วนใหญ ส าเร จการศ กษาจาก โรงเร ยนน บ คลากรและน กเร ยนช นประถมศ กษาป ท 5-6 และคนในช มชนว ด ใหญ ต นโพธ ต างม ความเห นท สอดคล องก นว า ต องการให โรงเร ยนพ ฒนาหล กส ตรท องถ นท ม เน อหาเก ยวก บ เคร องจ กสานต นโพธ มากท ส ด รองลงมาค อ เน อหาเร อง การเกษตร เช น การเล ยงก งและการเล ยงเป ด ป ญหาท ควรค าน งถ ง ค อ คร ส วนใหญ ย งจ ดการเร ยนการสอนแบบใช คร เป นศ นย กลาง ม การบรรยายหน าช น เร ยนโดยย ดแบบเร ยนเป นหล ก และม การจ ดก จกรรมไม ตรงตามว ฒ การศ กษาและความถน ด ท าให คร ไม สามารถสอนให ได ผลอย างเต มท โรงเร ยนขาดการประชาส มพ นธ และการแจ งข าวสารให ช มชนหร อผ ปกครอง ทราบ และม คร ผ สอนเพ ยง 2 คน เท าน นท เคยได ร บการ อบรมเก ยวก บการพ ฒนาหล กส ตรท องถ น 1.2 โรงเร ยนว ดสมานก จและช มชนท ากระท มม ศ กยภาพและความต องการในการพ ฒนาหล กส ตร ท องถ น เน องจากคนในช มชนท ากระท มม อาช พหล กค อ การท านา ท าสวนผลไม ปล กพ ชผ กสวนคร ว อาช พ
5 237 รองค อ ร บจ างตามโรงงานอาหารทะเลท จ งหว ดสม ทรปราการ ช มชนท ากระท มม ท งผ น าอย างเป นทางการ และ ผ น าอย างไม เป นทางการ คนในช มชนท ม ความร ด านการเกษตรและเจ าหน าท เกษตรอ าเภอย นด ให ความ ร วมม อในการพ ฒนาหล กส ตรท องถ น นอกจากน คร ในโรงเร ยนเคยร วมท าโครงการข าวซ อมม อของโรงเร ยน ช มชนม สถานท ซ งสามารถให น กเร ยนได เข าไปปฏ บ ต จร งในช มชน ส วนโรงเร ยนเองก ม โรงส อย แล ว นอกจากน ย งม พ นท ส าหร บใช เล ยงนกกระทาซ งแต เด มเคยใช เล ยงไก โรงเร ยนและช มชนม ความส มพ นธ และให ความ ร วมม อก นเป นอย างด เน องจากคร ส วนใหญ เป นคนในช มชน ส วนคร ท ไม ใช คนในท องถ นก ท าการสอน มา นานท าให ม ความร จ กม กค นก บช มชน ล กษณะความส มพ นธ ของผ ปกครองก บโรงเร ยนเป นไปในล กษณะของ การช วยเหล อด านเง นทอง และช วยเหล อในด านแรงงานเป นส วนใหญ คนในช มชนท ากระท ม บ คลากรและน ก เร ยนในโรงเร ยนว ดสมานก จต องการให โรงเร ยนจ ดหล กส ตรท องถ นในด านการท า ข าวซ อมม อ มากท ส ด รอง ลงมาค อ ไร นาสวนผสม และ เล ยงนกกระทา ป ญหาท ควรค าน งถ ง ค อ ไม ม คร ท ม ความร และ ประสบ การณ ในการจ ดท าหล กส ตรท องถ น บ คลากรส วนใหญ ย งจ ดการเร ยนการสอนท ย ดคร เป นศ นย กลาง ม คร บาง คนท จ ดการเร ยนการสอนท ย ดเด กเป นศ นย กลาง แต ท าเป นบางว ชาเท าน น 1.3 โรงเร ยนบ านนาโคบนและช มชนนาโคม ศ กยภาพและความต องการในการพ ฒนาหล กส ตรท องถ น เน องจาก ช มชนนาโคม ศ ลปว ฒนธรรมชาวไทยตะนาวศร เช น ประเพณ ก นข าวห อ (อ งหม ถ อง) การไหว ค าค น ต นไม ใหญ ประจ าหม บ าน การเว ยนเจด ย การต ผ งเช งอน ร กษ การทอผ ากะเหร ยง นอกจากน นช มชนนาโคย งม ท ง ทร พยากรธรรมชาต ทร พยากรท สร างข น และทร พยากรบ คคล ม ผ น าท ม เช อสายกะเหร ยง ม คนในช มชนท ม ความร ความสามารถ ความเข มแข ง และม ความปรารถนาอย างแรงกล าท จะสน บสน นให ม การน าเน อหาเร อง ศ ลปว ฒน ธรรมชาวไทยตะนาวศร (กะเหร ยง) มาจ ดท าหล กส ตรท องถ น ผ ร ในช มชนท กคนย นด ท จะให ความร วมม อในการ พ ฒนาหล กส ตรท องถ นในท ก ๆ ด านท ตนม ความร นอกจากน น โรงเร ยนย งม คร ท ม ความร ในเร องการร าของชาว กะเหร ยง ซ งในป จจ บ นได สอนและฝ กซ อมการร าแบบกะเหร ยงให แก น กเร ยนเพ อใช แสดงในงานต าง ๆ อย เสมอ และช มชนม ผ ท ม ความร เก ยวก บพ ชสม นไพรหลายคน นอกจากน น เขตร กษาพ นธ ส ตว ป า กรมป าไม ได จ ดท าโครง การ เส นทางเด นศ กษาธรรมชาต สม นไพรไทย ซ งโรงเร ยนอาจจะต ดต อขอความช วยเหล อได ช มชนนาโคม ผ น า อย างเป นทางการและผ น าอย างไม เป นทางการ โรงเร ยนและช มชนม ความส มพ นธ ท ด และให ความ ช วยเหล อซ งก น และก น คนในช มชนให ความช วยเหล อโรงเร ยนในด านแรงงานมากกว าด านเง นทอง เน องจาก ส วนใหญ ม ฐานะ ยากจน ส วนก จกรรมของช มชนน น โรงเร ยนได ให ความช วยเหล อด านต าง ๆ เช น ให ย มสถานท จ ดงานประเพณ ต าง ๆ ร วมประช มกรรมการหม บ านเพ อร วมแสดงความค ดเห น คนในช มชนนาโค บ คลากร และน กเร ยนในโรงเร ยนบ าน นาโคบนส วนใหญ ม ความต องการให น า ศ ลปว ฒนธรรมชาวไทยตะนาวศร เข ามาเป นหล กส ตรท องถ นมากท ส ด รองลงมาค อ การท องเท ยวป า เช งอน ร กษ การศ กษาพ ชสม นไพร และการสอนอาช พท ม รายได ป ญหาท ควรค าน งถ ง ค อ บ คลากรใน โรงเร ยนย งขาดความร ความเข าใจในเร องการพ ฒนาหล กส ตรท องถ น เน องจาก ไม เคยได ร บการอบรมในเร องด งกล าวมาก อน คร ส วนใหญ ม การจ ดการเร ยนการสอนท เน นคร เป นศ นย กลาง ม คร เพ ยงบางคนท จ ดการเร ยนการสอนโดยเน นท งคร และน กเร ยนเป นศ นย กลาง 1.4 โรงเร ยนจอมราชและช มชนบ านแต มม ศ กยภาพและความต องการในการพ ฒนาหล กส ตรท องถ น เน องจากช มชนบ านแต มต งอย ในพ นท ราบล มเหมาะแก การท านา ส วนบร เวณรอบนอกเป นท ราบส งสล บก บ เน น เขาเหมาะแก การปล กพ ชไร และเล ยงส ตว พ นท ส วนใหญ เป นป าเบญจพรรณ ม ผ น าอย างเป นทางการและผ น าอย าง ไม เป นทางการ ในช มชนม คนท ม ความร ความสามารถด านการเกษตรหลายคน และผ ร เหล าน ย นด ให ความร วมม อ ก บโรงเร ยนในการถ ายทอดความร ให แก น กเร ยน นอกจากน น โรงเร ยนม อาจารย ท จบสาขาเทคโนโลย ทางการ
6 238 เกษตรมาโดยตรง ได เข าร วมโครงการเกษตรทฤษฎ ใหม เป นโรงเร ยนแกนน าของโครงการเกษตรพอเพ ยง และม ห องสม ดท เคยได ร บรางว ลในระด บจ งหว ด ส าหร บในช มชนน นม สวนผลไม และไร ซ งอย ไม ไกลจากโรงเร ยน นอก จากน ย งม ศ นย ถ ายทอดเทคโนโลย ทางการเกษตรประจ าต าบล ส าน กงานเกษตรอ าเภอ และสถาบ นราชภ ฎ โรง เร ยนม ว สด อ ปกรณ เพ ยงพอส าหร บให น กเร ยนได ฝ กปฏ บ ต เน องจากม การจ ดการเร ยนการสอนว ชาเกษตรอย แล ว และสามารถขอย มจากคนในช มชนได โรงเร ยนและช มชนม ความส มพ นธ ท ด ต อก น และให ความร วมม อซ งก นและ ก นในการจ ดก จกรรม โรงเร ยนให การสน บสน นก จกรรมของช มชน โดยอน ญาตให ช มชนได มาใช สนามของโรงเร ยน ในงานต าง ๆ ถ าโรงเร ยนจ ดก จกรรม ช มชนจะมาร วมด วย เช นก น คนในช มชนบ านแต ม บ คลากร และน กเร ยน ช นม ธยมศ กษาป ท 1-3 ในโรงเร ยนจอมราชม ความเห นท สอดคล องก นว า ต องการให โรงเร ยนพ ฒนาหล กส ตร ท องถ นเร องท เก ยวข องก บการเกษตร ได แก การท าเกษตรทฤษฎ ใหม เทคโนโลย การเกษตร การพ ฒนาการเกษตร และสหกรณ การเกษตร ป ญหาท ควรค าน งถ ง ค อ ม คร บางคนเท าน นท เคยได ร บการอบรมเร องหล กส ตรท องถ น คร หลายคนเข าใจผ ดว า การเช ญว ทยากรท องถ นมาสอนเร องใดเร องหน งก ถ อว าเป นการจ ดหล กส ตรท องถ นแล ว ซ ง ว ทยากรท โรงเร ยนเช ญมาน นไม ค อยม เวลาให ก บการสอนด วยภาวะทางเศรษฐก จของว ทยากรท ต องท ามาหาก น เล ยงครอบคร ว และป ญหา ในเร องค าตอบแทนว ทยากรม กจะล าช า 2. เน อหาท ควรน ามาจ ดท าหล กส ตรท องถ น ผลจากการว จ ย พบว า เน อหาท ควรน ามาจ ดท าหล กส ตรท องถ นของโรงเร ยนช มชนต นโพธ ค อเร อง เคร องจ กสานต นโพธ และอาช พเกษตรกรรมในท องถ น เน อหาท ควรน ามาจ ดท าหล กส ตรท องถ นของ โรงเร ยนว ดสมานก จ ค อเร อง ข าวซ อมม อ ไร นาสวนผสม และการเล ยงนกกระทา เน อหาท ควรน ามา จ ด ท าหล กส ตรท องถ นของโรงเร ยนบ านนาโคบน ค อเร อง ศ ลปว ฒนธรรมตะนาวศร การท องเท ยวป า เช ง อน ร กษ และการศ กษาพ ชสม นไพร และเน อหาท ควรน ามาจ ดท าหล กส ตรท องถ นของโรงเร ยนจอมราช ค อ เร อง การเกษตร 3. แนวทางการให ช มชนเข ามาม ส วนร วมในการพ ฒนาหล กส ตรท องถ นและการจ ดการเร ยนการสอน จากการส มภาษณ และสนทนากล มก บคนในช มชนและบ คลากรในโรงเร ยนท ง 4 แห ง พบว าแนวทางการให ช มชนเข ามาม ส วนร วมในการพ ฒนาหล กส ตรท องถ นและการจ ดการเร ยนการสอนม ด งต อไปน ค อ เป ดโอกาส ให ผ ร ม ส วนร วมในการจ ดการเร ยนการสอน ตระหน กถ งค ณค าและให ความส าค ญก บคณะกรรมการโรงเร ยน ยอมร บฟ งความค ดเห นของคนในช มชน ผ บร หารควรใช บทบาทเช งร ก โดยการสร างความส มพ นธ ท ด ก บ ช มชน ช แจงท าความเข าใจก บคนในช มชน ก าหนดแผนงานและก จกรรมต าง ๆ โดยใช ว ธ การท างานเป นท ม หร อ Whole School Approach โรงเร ยนควรเช ญคณะกรรมการโรงเร ยนมาประช มช แจงและขอความร วมม อ และโรงเร ยนควรประชาส มพ นธ หล กส ตรท องถ นและก จกรรมของโรงเร ยนให ช มชนทราบความเคล อนไหวของ โรงเร ยน อภ ปรายผลการว จ ย จากการศ กษาศ กยภาพ ความต องการ เน อหาท ควรน ามาจ ดท าหล กส ตรท องถ น และแนวทางการให ช มชนเข ามาม ส วนร วมในการจ ดท าหล กส ตรท องถ นของช มชนและโรงเร ยนท ได ร บการค ดเล อกในจ งหว ด ราชบ ร คณะผ ว จ ยม ประเด นท จะน ามาอภ ปรายผลการว จ ยด งต อไปน
7 ช มชนและโรงเร ยนท ง 4 แห ง ม ศ กยภาพเพ ยงพอท จะจ ดท าหล กส ตรท องถ นในเน อหาด งกล าว แล วข างต น เน องจากช มชนและโรงเร ยนม ผ น าอย างเป นทางการและ/หร อผ น าอย างไม เป นทางการ ท พร อมจะ สน บสน นการจ ดท าหล กส ตรท องถ น ม ความพร อมในเร องทร พยากรของท องถ น ท งทร พยากรบ คคล ทร พยากรธรรมชาต และทร พยากรท มน ษย สร างข น นอกจากความพร อมในด านต าง ๆ ด งกล าวท เป นร ปธรรม แล วช มชนและโรงเร ยนย งม ความพร อมในด านนามธรรม ค อ ความพร อมในเช งจ ตใจท จะพ ฒนาหล กส ตร ท องถ น เช น ความภาคภ ม ใจของคนในช มชนและโรงเร ยนช มชนว ดใหญ ต นโพธ ต อศ ลปว ฒนธรรม โดยเฉพาะ ในเร องเคร องจ กสาน หร อความปรารถนาอย างแรงกล าในการอน ร กษ ศ ลปว ฒนธรรมกะเหร ยงของคนในช มชน นาโค คนในช มชนและบ คลากรภายในโรงเร ยนม ความส มพ นธ ก นด 2. การท คนในช มชนและโรงเร ยนช มชนว ดใหญ ต นโพธ ม ความต องการให น าเน อหาเก ยวก บ เคร องจ กสานต นโพธ มาจ ดท าหล กส ตรท องถ น ในท านองเด ยวก บคนในช มชนและโรงเร ยนบ านนาโคบนท ม ความต องการให น าเน อหาเก ยวก บศ ลปว ฒนธรรม และประเพณ ชาวไทยตะนาวศร มาจ ดท าหล กส ตรท องถ นน น สะท อนให เห นว าคนในช มชนและโรงเร ยนต องการคงความเป นเอกล กษณ และอน ร กษ ศ ลปว ฒนธรรม และ ประเพณ ของช มชนไม ให ส ญหายไป และการท คนในช มชนและโรงเร ยนว ดสมานก จต องการน าเน อหาเก ยวก บ การท าข าวซ อมม อ ไร นาสวนผสม และการเล ยงนกกระทามาจ ดท าหล กส ตรท องถ น เพ อเป นก ศโลบายในการ ด งน กเร ยนให ใช เวลาอย ในโรงเร ยนให มากท ส ด จะได หล กเล ยงจากยาเสพย ต ด ซ งเป นป ญหาใหญ ของ คนในช มชน ในขณะท คนในช มชนบ านแต มและโรงเร ยนจอมราชม ความต องการให น าเน อหาท เก ยวข องก บการ เกษตรมาจ ดท าหล กส ตรท องถ น เน องจากช มชนด งกล าวเป นช มชนเกษตรซ งประสบป ญหาเก ยวก บ ผลผล ตตก ต า ด งน น จ งต องการให เยาวชนร นหล งได ม ความร เก ยวก บการเกษตรอย างถ กต อง ท นสม ย เพ อจะได น าความ ร น นมาใช แก ป ญหาของช มชน และยกระด บฐานะทางเศรษฐก จของช มชนให ด ข น จากข อม ลด งกล าวสะท อนให เห นว าความต องการของคนในช มชนและโรงเร ยนเก ยวก บเน อหาท ควรจะน ามาจ ดหล กส ตรท องถ นน น ส วน หน งเป นผลจากความต องการคงความอย รอดและแก ป ญหาส งคมและเศรษฐก จของช มชน 3. จากการท คนในช มชนและคร ในโรงเร ยนเสนอให ม การเป ดโอกาสให ผ ร เข ามาม ส วนร วมแสดง ความค ดเห น ร วมท า และร วมวางแผนก จกรรมต าง ๆ ก บโรงเร ยน อาจกล าวได ว าเป นแนวทางการรวมกล ม บ คคลท ม ความสามารถ และม ศ กยภาพในท องถ นให มาท าก จกรรมร วมก น ซ งจะก อให เก ดการพ งตนเองอย าง ย งย นต อไปได ในอนาคตอ นเป นล กษณะของการม ส วนร วมของช มชนซ งควรเป นแบบเป าประสงค (Participation as an End) มากกว าการม ส วนร วมแบบมรรค (Participation as a Mean) แนวค ดด งกล าวม ความสอดคล องก บประพนธ ป ยร ตน (2534: 17) ท ได กล าวถ งร ปแบบการม ส วนร วมของช มชนซ งสร ปได ว า การม ส วนร วมแบบเป าประสงค น น เน นให คนในช มชนท าก จกรรมร วมก น ก อให เก ดความเช อม นในตนเองและ ม ความสาม คค เป นอ นหน งอ นเด ยวก นจนท าให เก ดการพ งตนเองได ในท ส ด เป นการรวมกล มบ คคลท ม ความ สามารถและม ศ กยภาพในกระบวนการแก ไขป ญหา และร วมท าก จกรรมซ งม ความส าค ญย งกว าผล ล พธ ท ได จากการกระท าน น แม โครงการจะส นส ดลงแล วก ตามแต การม ส วนร วมก จะย งคงอย ตลอดไป ท าให คนในช มชนได ร บประโยชน อย างถาวรและย งย น แต การม ส วนร วมแบบมรรคน น เน นการน าทร พยากรทาง เศรษฐก จและส งคมของประชาชนไปส เป าหมายของการพ ฒนาท วางไว ก อนแล ว
8 240 ข อเสนอแนะ จากการศ กษาศ กยภาพและความต องการเน อหาท ควรน ามาจ ดท าหล กส ตรท องถ นและแนวทางการให ช มชนเข ามาม ส วนร วมในการจ ดท าหล กส ตรท องถ นของช มชนและโรงเร ยนท ได ร บการค ดเล อกในจ งหว ด ราชบ ร คณะผ ว จ ยม ข อเสนอแนะด งต อไปน 1. โรงเร ยนช มชนว ดใหญ ต นโพธ ควรจ ดท าหล กส ตรท องถ นท ม เน อหาเก ยวก บเคร องจ กสานต นโพธ โรงเร ยนว ดสมานก จควรจ ดท าหล กส ตรท องถ นท ม เน อหาเก ยวก บการท าข าวซ อมม อ การท าไร นาสวนผสม การเล ยงนกกระทา โรงเร ยนบ านนาโคบนควรจ ดท าหล กส ตรท องถ นท ม เน อหาเก ยวก บว ฒนธรรมชาวไทย ตะนาวศร การท องเท ยวป าเช งอน ร กษ และการศ กษาพ ชสม นไพร โรงเร ยนจอมราชควรจ ดท าหล กส ตรท องถ น ท ม เน อหาเก ยวก บการเกษตร 2. โรงเร ยนควรจะเน นกระบวนการท างานเป นท ม และให บ คลากรท งหมดในโรงเร ยนม ความเข าใจ และม ส วนร วมในการด าเน นงาน โดยโรงเร ยนควรจะช แจงให คร ท งโรงเร ยนให ม ความเข าใจร วมก นอย างช ดเจน ในการจ ดการเร ยนการสอนตามหล กส ตรท องถ น ซ งจะใช ว ธ การสอนแบบบ รณาการท เน นน กเร ยนเป น ศ นย กลาง 3. โรงเร ยนควรจะม การบร หารจ ดการอย างม ประส ทธ ภาพในประเด นของการก าหนดเป าหมายของ การจ ดท าหล กส ตรท องถ นให ช ดเจน การจ ดตารางสอนให เอ อต อการพาน กเร ยนไปศ กษานอกสถานท การ ประสานงานก บว ทยากร หร อผ ร ในช มชนล วงหน าก อนท จะม การเร ยนการสอน การจ ดคร เข าสอนในว ชาท น า มาจ ดเป นหล กส ตรท องถ น ควรค าน งถ งความร ความสามารถ ความสนใจ และความสม ครใจของคร ผ สอน การ ประชาส มพ นธ การจ ดหล กส ตรท องถ นให คนในช มชน หร อผ ปกครองทราบ การเป ดโอกาสให คนในช มชน โดย เฉพาะกรรมการโรงเร ยน ว ทยากร หร อผ ร ในช มชนได ร วมค ด ร วมท า และร วมวางแผนในการพ ฒนา หล ก ส ตรท องถ น และการจ ดการเร ยนการสอนต งแต เร มด าเน นการ 4. ส าน กงานการประถมศ กษาจ งหว ดราชบ ร และคณะผ ว จ ย ควรจะได ม การพ ฒนาคร และศ กษา น เทศก โดยจ ดการฝ กอบรมเก ยวก บการพ ฒนาหล กส ตรท องถ น การจ ดการเร ยนการสอนท เน นน กเร ยนเป นศ นย กลาง เช น การสอนแบบบ รณาการ การสอนแบบร วมม อ การว ดและการประเม นผลท ใช ว ธ การอย าง หลากหลาย เช น การประเม นผลโดยใช แฟ มสะสมงาน (Portfolio Assessment) การก าหนดเกณฑ การประเม น (Rubric Assessment) 5. ผ น าท องถ นควรม บทบาทส าค ญในการสร างความเข าใจก บคนในช มชนเก ยวก บบทบาทหน าท ของ ช มชนต อการศ กษา และความส าค ญของช มชนก บการม ส วนร วมในการพ ฒนาหล กส ตรท องถ นและการจ ด การเร ยนการสอน 6. คนในช มชนควรให ความร วมม อและสน บสน นในท กด าน โดยไม เห นว าการพ ฒนาหล กส ตร ท องถ นและการจ ดการเร ยนการสอนเป นภาระหน าท ของโรงเร ยนแต เพ ยงฝ ายเด ยว เอกสารอ างอ ง บ ญเร ยง ขจรศ ลป และคณะ กระบวนการพ ฒนาหล กส ตรท องถ นท เอ อต อการพ ฒนาการเล ยง โคนม: กรณ ศ กษาจ งหว ดราชบ ร. กร งเทพมหานคร: พ เอ นการพ มพ. ประพนธ ป ยร ตน ย ทธศาสตร การม ส วนร วมของประชาชนในการพ ฒนาค ณภาพช ว ต. นครปฐม: สถาบ นการพ ฒนาการสาธารณส ขอาเซ ยน มหาว ทยาล ยมห ดล ศาลายา