ระบบประสาทส่วนปลาย (Peripheral Nervous System: PNS) คือส่วนของระบบประสาทที่แตกแขนงออกมาจากระบบประสาทส่วนกลาง (Central Nervous System: CNS) ทำหน้าที่รับและส่งกระแสประสาทหรือข้อมูลที่ได้รับจากส่วนต่างๆ ของร่างกายเข้าสู่สมองและไขสันหลัง ซึ่งเป็นศูนย์กลางการควบคุมและประมวลผล และนำคำสั่งหรือผลของสิ่งเร้าที่ได้จากการประมวลผลส่งต่อไปปฏิบัติยังหน่วยรับความรู้สึกและอวัยวะรับสัมผัสต่างๆ รวมถึงเซลล์ประสาทและเส้นประสาทที่อยู่นอกระบบประสาทส่วนกลาง เพื่อให้ร่างกายตอบสนองต่อสิ่งเร้าได้อย่างถูกต้อง เช่น ความรู้สึกเจ็บปวด ความรู้สึกร้อนและเย็น การรับรู้แรงกดทับที่ผิวหนัง และการเคลื่อนไหวของร่างกาย เป็นต้น
องค์ประกอบของระบบประสาทส่วนปลาย
เส้นประสาทสมอง (Cranial Nerve) 12 คู่ – ทำหน้าที่รับส่งกระแสประสาทสู่สมองและนำคำสั่งการจากสมองส่งต่อไปยังหน่วยปฏิบัติการ
เส้นประสาทไขสันหลัง (Spinal Nerve) 31 คู่ – ทำหน้าที่รับส่งกระแสประสาทสู่ไขสันหลังและนำคำสั่งการจากไขสันหลังส่งต่อไปยังหน่วยปฏิบัติการ เช่น กล้ามเนื้อและต่อมต่างๆ
เซลล์ประสาท (Neuron) นอกระบบประสาทส่วนกลาง – ทำหน้าที่รับข้อมูลจากร่างกายและนำส่งไปยังสมองและไขสันหลัง
การทำงานของระบบประสาทส่วนปลายจำแนกได้ 2 ลักษณะ คือ
- ระบบประสาทภายใต้อำนาจจิตใจ หรือระบบประสาทโซมาติก (Somatic Nervous System: SNS) ทำหน้าที่ควบคุมการทำงานของกล้ามเนื้อโครงร่างที่อยู่ภายใต้อำนาจจิตใจ (Voluntary) เช่น การเดิน การนั่ง การยืน การวาดภาพ หรือการเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อบริเวณใบหน้า ปาก และลำคอ
- ระบบประสาทภายนอกอำนาจจิตใจ หรือระบบประสาทอัตโนวัติ (Autonomic Nervous System: ANS) ประกอบไปด้วยเซลล์ประสาทและเส้นประสาทจำนวนมาก ควบคุมการทำงานของกล้ามเนื้อเรียบ กล้ามเนื้อหัวใจ และระบบของอวัยวะภายในต่างๆ ที่อยู่นอกเหนือการสั่งการของจิตใจ (Involuntary) เช่น การเต้นของหัวใจ การย่อยของกระเพาะอาหาร การหดและขยายตัวของปอด เป็นต้น
นอกจากนี้ ระบบประสาทอัตโนวัติยังทำหน้าที่ควบคุมการตอบสนองกิริยาฉับพลัน หรือ “ปฏิกิริยารีเฟล็กซ์” (Reflex Action) เมื่อมีสิ่งเร้าจากภายนอกเข้ามากระตุ้นที่อวัยวะรับสัมผัส เช่น ข้อศอก หรือหัวเข่า กระแสประสาทจากกล้ามเนื้อดังกล่าวถูกส่งตรงไปยังไขสันหลัง ก่อนที่ไขสันหลังจะสั่งการตอบสนองไปยังกล้ามเนื้อโดยตรง โดยไม่ผ่านกระบวนการประมวลผลในสมอง เพื่อให้กล้ามเนื้อบริเวณรับสัมผัสเกิดการหดตัว หรือหลบหลีกจากสิ่งกระตุ้นทันที
ระบบประสาทอัตโนวัติ ยังสามารถแบ่งออกเป็น 2 ระบบย่อย ได้แก่
- ระบบประสาทซิมพาเทติก (Sympathetic Nervous System) มีศูนย์กลางอยู่บริเวณไขสันหลัง เป็นระบบที่ถูกนำมาใช้ในสภาวะฉุกเฉิน เมื่อร่างกายถูกกระตุ้นอย่างรุนแรงจากสิ่งเร้าภายนอก เพื่อให้ร่างกายเกิดการตื่นตัวและทำการตอบสนอง (สู้ หรือ หนี) โดยร่างกายจะเกิดปฏิกิริยาที่อยู่นอกเหนือการควบคุม เช่น ขนลุก มีอัตราการเต้นของหัวใจเร็วขึ้น เหงื่อออกมากขึ้น รูม่านตาขยายขึ้น เป็นต้น
- ระบบประสาทพาราซิมพาเทติก (Parasympathetic Nervous System) มีศูนย์กลางอยู่ที่ก้านสมอง (Medulla) และไฮโปทาลามัส (Hypothalamus) เป็นระบบที่ถูกนำมาใช้เมื่อระบบซิมพาเทติกทำงานสิ้นสุดลง เพื่อให้ร่างกายได้ผ่อนคลายและปรับสมดุลเข้าสู่สภาวะปกติ โดยก่อให้เกิดปฏิกิริยาตอบสนอง เช่น อัตราการเต้นของหัวใจช้าลง กระเพาะอาหารและลำไส้ทำงานได้ดีขึ้น และหลั่งน้ำลายได้ตามปกติ เป็นต้น
สืบค้นและเรียบเรียง
คัดคณัฐ ชื่นวงศ์อรุณ
ข้อมูลอ้างอิง
อาจารย์รภัทร เอกนิธิเศรษฐ์ – //www.elfit.ssru.ac.th/rapat_ek/pluginfile.php/63/mod_page/content/66/%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0% B8%9A%E0%B8%9A%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%97.pdf
�ٹ���ҧ��äǺ����ͧ�к�����ҷ�������
�к�����ҷ�����͢��»���ҹ�ҹ�ѹ���ҧ��
��ͧ�����ѹ��ѧ���ٹ���ҧ��äǺ����к�����ҷ�ͧ��ҧ��� ����ͧ
�Ъ����������դ�������ö㹡�äԴ ����֡ ������� ���� �դ����آ�����������ͧ���
�ѧ�Ǻ��������зء��ǹ�ͧ��ҧ��¨֧�ա�����к�����ҷ������˹�����ç���ҧ
�� 2 �к��������������µ�ͤ������㨤��
1.�к�����ҷ��ǹ��ҧ (Central Nervous System : CNS )
���к�����ҷ����˹�ҷ�����ٹ���ҧ���ͤǺ�����÷ӧҹ�ͧ�к�����
�ͧ��ҧ��� �� �Ǻ������������Ǣͧ��������������С�д١�������
����ö��Ѻ�����ҡѺ��Ҿ�Ǵ����
�Ҿ��� 1.17 ��ͧ�����ѹ��ѧ (�к�����ҷ��ǹ��ҧ)
2. �к�����ҷ�ͺ�͡ (Peripheral Nervous System : PNS ) ��Сͺ����
2.1 ��鹻���ҷ��ͧ (cranial nerve) 12 ���
- ��ͧ�ء��ǹ������鹻���ҷ��ͧ�¡�͡���繤��� �����Ѻ�ѭ�ҳ
��������֡ ����͡����觤Ǻ���˹��»�Ժѵԧҹ���ͺʹͧ����������2.2��鹻���ҷ��ѹ��ѧ (spinal nerve)
- ����鹻���ҷ����¡�͡�ҡ��ѹ��ѧ 31 ��� ���ͷ�˹�ҷ���Ѻ
��������֡�����觡����ѧ˹��»�Ժѵԧҹ (effectors) �� �������������
������ҧ�
�Ҿ��� 1.18 �.��ѹ��ѧ�����鹻���ҷ��ѹ��ѧ
�.����dz�����鹻���ҷ��ͧ�͡�ҡ��ͧ (�Ҿ��ҹ��ҧ)
�����ѹ����ᵡ��ҧ�ѹ���ҧ��
����;Ԩ�óҶ֧��÷ӧҹ�ͧ�к�����ҷ�ͧ�ѵ���ա�д١�ѹ��ѧ����٧�о����
�ա�÷ӧҹ�ͧ�к�����ҷ�ͺ�͡�� 2 �к����
1.������ (afferent system)
���к����ӡ���ʻ���ҷ��������ǹ��ҧ ��Сͺ�����������ҷ
(neuron����nerve cell) ��觨йӡ���ʻ���ҷ�ҡ����Ѻ(receptors)�������к�����ҷ
��ǹ��ҧ �����¡�������ҷ������ �������ҷ����� (afferent neuron ���� sensory neuron) ������ҧ�� ����㹻�����ҷ�ҡ��ѧ�ͧ��ѹ��ѧ (dorsal root ganglion)
2.�к����͡ (efferent system)
���к����ӡ���ʻ���ҷ�ҡ�к�����ҷ��ǹ��ҧ ��ѧ˹��»�Ժѵԧҹ (effectors) ���� 2 �к��ѧ���
2.1 �к�����ҷ��ҵԡ (Somatic Nervous System : SNS)��Сͺ���� �������ҷ���͡ (efferent neuron) ��觤Ǻ������˴���
�ͧ������������к�����������ӹҨ�Ե����� ��鹻���ҷ��ͧ���
��鹻���ҷ��ѹ��ѧ (craniospinal nerves) ��觻�Сͺ������鹻���ҷ��ͧ
(cranial nerves) �ӹǹ 12 ��� �����鹻���ҷ��ѹ��ѧ (spinal nerves)
�ӹǹ 31 ��� ������ҧ�� ��äǺ�����÷ӧҹ�ͧ��������������
�������ҷ�Ѻ��������֡ ���Ѻ����ʻ���ҷ�ҡ˹����Ѻ��������֡��ҹ
��鹻���ҷ��ѹ��ѧ������鹻���ҷ��ͧ��������ѹ��ѧ������ͧ ����
�ż������觡�� �ҡ��鹡���ʻ���ҷ�ж١�觼�ҹ��鹻���ҷ��ѹ��ѧ����
��鹻���ҷ��ͧ��ѧ˹��»�Ժѵԧҹ����繡����������� ������ҧ��
��á�еء�� ����Ͷ١��з�����������
�Ҿ��� 1.19 ����Ͷ١��з�������ҢҨС�еء
��õͺʹͧ�¡�á�еء�� ����Ͷ١��з���������Դ����ͧ�� �ѵ��ѵ����¡���
����硫� (reflex) ���ͧ�ҡ����ʻ���ҷ �ҡ˹����Ѻ��������֡�����Ҩм�ҹ�������ҷ
������ѹ��ѧ ���Ǽ�ҹ��ѧ�������ҷ��觡���µç �����ҡ�еء�ѹ������ͧ
�ѧ�������觧ҹ ����������ҡ�÷���ʴ��͡���Դ�������������������¡��� ����硫��͡�ѹ
(reflex action) ��ҧ����硫��͡�ѹ �դ����Ѻ����ҡ����� ��õͺʹͧ����Դ�ҡ
�������º俷��鹺����� ����º��� ���������ʡѺ˹�������ͧ��кͧ ྪ� �����˹����Ѻ
��������֡�����ʡѺ������� ���觼�ҹ����ʤ�������֡��������ѹ��ѧ ��ҹ�������ҹ�ҹ���
��ѹ��ѧ ���Ǩ֧��ҹ��ѧ�������ҷ��觡�� ������еء��˹� 㹢�����ǡѹ
����ʻ���ҷ��ж١����ѧ��ͧ���� ������Դ��������֡����� �������� ��ͧ���
��觡��ŧ�ҷ�����Դ�ĵԡ���������������������ѧ
�Ҿ��� 1.20 �.����硫��͡�ѹ�ͧ��á�еء������Ͷ١��з�� ���
�.����硫��͡�ѹ���������º������
�Ҿ��� 1.21 ����硫�-���� (reflex arc) ��������������˹�������ͧ��кͧྪ�
�ҡ�Ҿ��繡�÷ӧҹ�ͧ�к�����ҷ�����ǧ�����¡��� ����硫�-����(reflex arc) ��Сͺ���� 5 ˹������´ѧ���
2.2 �к�����ҷ�ѵ��ѵ� (Autonomic Nervous System : ANS)
�к�����ҷ�ѵ��ѵ� ��Сͺ���� �������ҷ���͡ ��觹ӡ���ʻ���ҷ�ҡ
�к�����ҷ��ǹ��ҧ ��ѧ������������º ���������������е�����ҧ� �к�����ҷ
�ѵ��ѵԨФǺ������˴��Ǣͧ������������º��С�÷ӧҹ�ͧ�����������͡�ӹҨ�Ե� ��ҹ����༪ԭ�Ѻ�˵ء�ó������� ����Һ�ҧ����㹪��Ե ����ͧ�֡�֧�˵ء�ó�
㹤��駹�� ���Ш������ ��Ҩ�����֡���������� ���������ç��� ��������������Ҽ�ҹ�
���㨨��鹪��ŧ������������л��� �����֧���蹹�� ?
��õͺʹͧ�ѧ������Դ�ҡ��÷ӧҹ�ͧ�к�����ҷ�������͡�ӹҨ�Ե�����
�к�����ҷ�ѵ��ѵ� ��觻�Сͺ���� �к����� 2 �к���� �к�����ҷ�����ԡ
(sympathetic nervous system) ����к�����ҷ���ҫ����ԡ (parasympathetic
nervous system) �·�� 2 �к����зӧҹ�ç�����ѹ�� ����鹢ͧ����
�к������ԡ �С�е�������������������ç��� ���к����ҫ����ԡ �з����
�����鹪�������ŧ
��÷ӧҹ�ͧ�к�����ҷ�ѵ��ѵ� ��Сͺ���� ˹����Ѻ��������֡ ����Ҩ��������
�������������ͼ��˹ѧ���� ���������ҷ�Ѻ��������֡���Ѻ����ʻ���ҷ��ҹ�ҡ��ѧ
�ͧ��鹻���ҷ��ѹ��ѧ (dorsal root) ��������ѹ��ѧ ��Шҡ��ѹ��ѧ����
�������ҷ�͡仫�ṻ��Ѻ�������ҷ��觡�÷�������ҷ�ѵ��ѵ� (autonomic
ganglion) �����¡�������ҷ����͡�ҡ��ѹ��ѧ�ҷ�������ҷ�ѵ��ѵ� ������
�������ҷ����ṻ�� ������¡�������ҷ��觡�÷���͡�ҡ������ҷ�ѵ��ѵ� ������
�������ҷ��ѧ��ṻ�� ��觨йӡ���ʻ���ҷ��觧ҹ��ѧ������������º�ͧ������
���㹡��������������е�����ҧ�
�Ҿ��� 1.22 ���º��ºǧ���к�����ҷ��ҵԡ (�) �Ѻǧ���к�����ҷ�ѵ��ѵ� (�)
�Ҿ��� 1.23 ��äǺ�����÷ӧҹ�ͧ����ҷ�����ԡ���
�к�����ҷ���ҫ����ԡ
������������º���͵�����ҧ� ���� ���˴��Ǣͧ��������ͷ�輹ѧ����������� ����
��û�������� �͡����������� ��������ͻ���ҷ����������ҧ �������ѧ��ṻ��
�ͧ����ͧ�к���� �ͫԵ����չ ��й����;��Թ ���ͫԵ����չ �ФǺ���˹���
��Ժѵԧҹ�ͧ�к�����ҷ���ҫ���ԡ ������;��Թ �ФǺ���˹��»�Ժѵԧҹ
�ͧ�к�����ҷ����ԡ