อาณาจักรใดที่มีอำนาจครอบครองทางทิศเหนือของอาณาจักรสุโขทัย

อาณาจักรไทย
1. อาณาจักรฟูนัน สันนิษฐานว่าเป็นอาณาจักรของชาวขอม มีศูนย์กลางอยู่ที่เมืองอู่ทองหรือเมืองออกแก้วไม่ทราบแน่ชัด แต่มีชื่อเรียกในสมัยโบราณว่า วยาธปุระ มีอาณาเขตครอบคลุมประเทศกัมพูชาทั้งหมด และบริเวณภาคกลางของไทย ฟูนันเจริญรุ่งเรืองในช่วงพุทธศตวรรษที่ 7-10 เมื่อฟูนันเสื่อมอำนาจทวารวดีจึงมีอำนาจในบริเวณลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยา ฟูนันมีความสัมพันธ์ทางการทูตกับจีนและอินเดีย วัฒนธรรมประเพณีของฟูนันคล้ายกับอินเดียมาก ซึ่งได้รับอิทธิพลจากความสัมพันธ์ระหว่างอาณาจักร 2. อาณาจักรทวารวดี ในพุทธศตวรรษที่ 11-12 มีเมืองสำคัญ
2 เมือง คือ เมืองละโว้ และเมืองนครชัยศรี อยู่บริเวณสองฝั่งลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยาตอนล่าง และยังมีเมืองโบราณอื่นๆกระจายอยู่ตามลุ่มแม่น้ำอีก เช่น เมืองคูบัว เมืองอู่ทอง เมืองศรีเทพ อาณาจักรทวารวดีเกิดขึ้นหลังจากฟูนันเสื่อมอำนาจ วัฒนธรรมประเพณีคล้ายกับอาณาจักรฟูนัน เป็นลักษณะเมืองโบราณที่มีคูน้ำและคันดินล้อมรอบเมืองเป็นรูปวงกลมหรือวงรี ประมาณ ๑-๓ ชั้น แต่ละเมืองจะมีกษัตริย์ปกครองตนเอง ชุมชนทวารวดีเจริญรุ่งเรืองมาก
หลักฐานทางโบราณคดีที่สำคัญที่ค้นพบ ได้แก่ วงล้อธรรมจักร เสมาสลักเรื่องราวพุทธประวัติ และพระพุทธรูปศิลปะทวาราวดี

 3. อาณาจักรละโว้ แต่เดิมสันนิษฐานว่าเป็นอาณาจักรของขอม แต่จากหลักฐานในปัจจุบัน น่าเชื่อว่าเป็นอาณาจักรโบราณของไทย ลพบุรีหรือละโว้อาจเป็นถิ่นกำเนิดของพระเจ้าอู่ทอง ผู้ทรงสถาปนากรุงศรีอยุธยา ละโว้ตกเป็นเมืองขึ้นของขอมในช่วงที่ขอมเจริญรุ่งเรือง วัฒนธรรมคล้ายขอม มีอายุในพุทธศตวรรษที่ ๑๒-๑๘ พร้อมๆ กับอาณาจักรทวารวดีและศรีวิชัย มีพัฒนาการต่อเนื่องมาจากอาณาจักรทวารวดี บางเมืองเกิดขึ้นซ้อนทับเมืองทวารวดี บางเมืองย้ายไปสร้างใหม่ในที่ไม่ไกลนัก 
หลักฐานทางโบราณคดีที่สำคัญที่ค้นพบ ได้แก่ พระปรางค์สามยอด เทวรูปพระโพธิสัตว์ พระพุทธรูปปางนาคปรก

พระปรางค์สามยอด

พระพุทธรูปปางนาคปรก

4. อาณาจักรตามพรลิงค์ เป็นชุมชนสำคัญแถบชายทะเลในดินแดนภาคใต้ของประเทศไทย มีหัวเมืองสำคัญได้แก่ เมืองนครศรีธรรมราช เมืองไชยา เมืองปัตตานี เมืองสงขลา เมืองตะกั่วป่า เริ่มราวปลายพุทธศตวรรษที่ 13 ต้นพุทธศตวรรษที่ 14 นับเป็นเมืองโบราณเก่าแก่ในแหลมมลายู มีชื่อเรียกในศิลาจารึกว่า ตามพรลิงค์ และยังมีชื่อในตำนานต่างๆว่า นครดอนพระ ศรีธรรมราช ศิริธรรมราช เป็นต้น เคยเป็นเมืองขึ้นของอาณาจักรศรีวิชัย แต่ได้กลับมาตั้งตัวเป็นอิสระและมีความเจริญถึงขีดสุดทั้งด้านอาณาจักรและศาสนจักร ราวพุทธศตวรรษที่ 18 ได้มีเมืองขึ้นถึง 12 หัวเมือง โดยใช้ตรารูปสัตว์ประจำปีนักษัตรเป็นตราประจำเมืองขึ้นนั้นๆ
     สายบุรี – หนู         ปัตตานี – วัว                   กลันตัน – เสือ   
     ปาหัง – กระต่าย     ไทรบุรี – งูใหญ่               พัทลุง – งูเล็ก
     ตรัง – ม้า              ชุมพร – แพะ                   บันไทยสมอ – ลิง
     สงขลา – ไก่          ตะกั่วป่า (ถลาง) – หมา      กระบุรี – หมู  
เมืองนครศรีธรรมราชเป็นเมืองขึ้นของกรุงสุโขทัยในสมัยพ่อขุนรามคำแหงและถูกผนวกเข้าเป็นส่วนหนึ่งของอาณาจักรอยุธยาในพุทธศตวรรษที่ 20 หลักฐานทางโบราณคดีที่สำคัญ คือ พระบรมธาตุเจดีย์

5. อาณาจักรศรีวิชัย เป็นอาณาจักรใหญ่ในภาคใต้ของไทย ตั้งอยู่บนเกาะชวา เกาะสุมาตรา คาบสมุทรมลายู และดินแดนบางส่วนของไทย มีความเจริญรุ่งเรืองราวพุทธศตวรรษที่ 13-16 เสื่อมอำนาจราวพุทธศตวรรษที่ 18 เสียอำนาจให้กับอาณาจักรสุโขทัยและอยุธยา มีศูนย์กลางอยู่ที่เมืองไชยา และนครศรีธรรมราช
หลักฐานทางโบราณคดีที่สำคัญ คือ พระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวร เจดีย์พระบรมธาตุไชยา จ.สุราษฎร์ธานี และพระบรมธาตุเจดีย์ จ.นครศรีธรรมราช

พระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวร

เจดีย์พระบรมธาตุไชยา

 6. อาณาจักรโคตรบูร ตั้งขึ้นราวพุทธศตวรรษที่ 13 บริเวณภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทย มีศูนย์กลางอยู่ที่นครพนม ครอบคลุมดินแดนสองฝั่งแม่น้ำโขง ตั้งแต่เมืองอุดรธานี หนองคาย เวียงจันทน์ นครพนม จนถึงอุบลราชธานี มีความสัมพันธ์กับอาณาจักรล้านช้าง
     หลักฐานทางโบราณคดีที่สำคัญ คือ พระธาตุพนม จ.นครพนม ปราสาทหินพิมาย จ.นครราชสีมา ปราสาทหินพนมรุ้ง จ.บุรีรัมย์

พระธาตุพนม

ปราสาทหินพิมาย

ปราสาทหินพนมรุ้ง

7. อาณาจักรหริภุญชัย ตั้งขึ้นราวพุทธศตวรรษที่ 13-14 ตรงกับปี พ.ศ.1206 บริเวณที่ราบลุ่มแม่น้ำปิงตอนบน หรือบริเวณลุ่มแม่น้ำวัง มีเมืองสำคัญคือ เมืองลำปาง (เมืองเขลางค์นคร) เมืองลำพูน (เมืองหริภุญชัย) มีปฐมกษัตริย์คือ นางจามเทวี ธิดากษัตริย์แห่งกรุงละโว้ จนถึงพญายีบา รวมทั้งสิ้น 49 พระองค์ ต่อมาถูกรวมเข้ากับอาณาจักรล้านนาของพระยามังรายมหาราช ประมาณปี พ.ศ.1824
หลักฐานทางโบราณคดีที่สำคัญ คือ วัดจามเทวี วัดพระธาตุหริภุญชัย

วัดจามเทวี

 วัดพระธาตุหริภุญชัย

8. อาณาจักรล้านนา เป็นอาณาจักรโบราณอยู่ทางภาคเหนือของไทย ตั้งขึ้นราวพุทธศตวรรษที่ 13-14 บริเวณดินแดนแม่น้ำปิง แม่น้ำกก และแม่น้ำโขง แบ่งเป็น 2 แคว้น คือ แคว้นโยนกเชียงแสน พระเจ้าสิงหนวัติ ผู้สร้างเมือง “โยนกนาคพันธุ์” ณ บริเวณลุ่มแม่น้ำโขง ที่ราบเชียงราย มีกษัตริย์ปกครองสืบต่อกันมาจนถึงพระเจ้าพรหมมหาราช แต่ต่อมาในตำนานสิงหนวัติกล่าวไว้ว่า อาณาจักรแห่งนี้ถูกรุกรานจากภายนอก และเกิดภัยพิบัติน้ำท่วมจนเมืองล่มกลายเป็นหนองน้ำ และแคว้นเงินยางเชียงแสน ต่อมาได้รวมกับอาณาจักรหริภุญชัย
     หลังจากนั้นอาณาจักรล้านนาได้กลับมาเจริญรุ่งเรืองอีกครั้ง ในราวพุทธศตวรรษที่ 19 และได้ตั้งราชธานีใหม่ขึ้นที่เมืองเชียงใหม่ บริเวณลุ่มแม่น้ำปิง
9. อาณาจักรสุโขทัย ตั้งขึ้นราวพุทธศตวรรษที่ 18 มีศูนย์กลางอยู่ที่เมืองศรีสัชนาลัย และเมืองสุโขทัย ปฐมกษัตริย์คือ พ่อขุนศรีอินทราทิตย์ แห่งราชวงศ์พระร่วง และเสื่อมอำนาจลงในสมัยพระธรรมราชาที่ 4
10. อาณาจักรอโยธยา มีศูนย์กลางอยู่ที่เมืองอโยธยา ทางตะวันออกของเมืองพระนครศรีอยุธยาในปัจจุบัน ในระยะหลังผู้ปกครองแคว้นอโยธยาและแคว้นสุพรรณภูมิมีความเกี่ยวข้องกันทางเชื้อพระวงศ์ และต่อมาในปี พ.ศ.1893 พระเจ้าอู่ทองได้ตั้งอาณาจักรอยุธยาขึ้น 
11. อาณาจักรสุพรรณภูมิ มีศูนย์กลางอยู่ที่เมืองอู่ทอง เจริญรุ่งเรืองในระยะเดียวกับอาณาจักรอโยธยา

//learning.eduzones.com/67518/ประวัติศาสตร์%20ภูมิศาสตร์/อาณาจักรไทยโบราณ