“รดน้ำดำหัว” มาจากคำว่า “ดำหัว” ที่เป็นภาษาเหนือแปลว่าการรดน้ำใช้เรียกเฉพาะการรดน้ำผู้ใหญ่ที่เคารพนับถือ เพื่อขอขมาสิ่งที่ได้ล่วงเกินไปและขอพรปีใหม่ ซึ่งจะมีการอาบน้ำทั้งตัวและดำหัวคือสระผมด้วย
สำหรับชาวล้านนาไทย “ดำหัว” หมายถึงการสระผม แต่ในพิธีกรรมเทศกาลสงกรานต์จะหมายถึง การสะสางสิ่งอันเป็นอัปมงคลให้หมดไป จึงใช้คำว่า “ดำหัว” มาต่อท้ายคำว่า “รดน้ำ” กลายเป็นคำซ้อนว่า “รดน้ำดำหัว”
การรดน้ำดำหัวผู้ใหญ่เป็นการแสดงความเคารพและความกตัญญูต่อบิดามารดา ผู้ใหญ่ และผู้มีพระคุณ ด้วยความเชื่อที่ว่า เป็นการขอขมาลาโทษ พร้อมทั้งรับคำอวยพรเพื่อเป็นสิริมงคลในชีวิต แต่ประเพณีนี้จะทรงคุณค่าหากคุณพ่อคุณแม่เป็นผู้ปลูกฝังไว้กับเด็กๆ เพราะการที่คุณพ่อคุณแม่สอนให้เด็กๆ รู้จักการรดน้ำดำหัวผู้ใหญ่ถือเป็นการสร้างความสัมพันธ์ในครอบครัว และเด็กยังได้รู้จักการเคารพผู้ใหญ่ ซึ่งถือเป็นมารยาทที่ควรปฏิบัติด้วยเช่นกัน
อุปกรณ์ที่ใช้ในการรดน้ำดำหัว มีดังนี้
- น้ำอบไทยหรือน้ำหอม น้ำส้มป่อย
- ดอกมะลิ ดอกกุหลาบ หรือดอกไม้อื่นๆ ไว้โรยในขันเงินหรือขันทอง
- ขันเงินหรือขันทองเหลือง
- พานข้าวตอก
- ดอกไม้ธูปเทียน
- ของขวัญที่จะมอบให้กับผู้ใหญ่ เช่น ผ้าตัดเสื้อ ผ้าห่ม ผ้านุ่ง
การเตรียมดอกไม้ น้ำหอม น้ำปรุง ถือว่าเป็นช่วงเวลาดีๆ ที่คุณแม่ต้องอธิบายให้เด็กๆ เข้าใจว่า การรดน้ำดำหัวนั้นคืออะไร ทำไมเราต้องปฏิบัติทุกปี ซึ่งคุณแม่จะต้องสอนขั้นตอนการปฏิบัติอย่างถูกต้อง เพื่อปูพื้นฐานให้กับลูกได้ปฏิบัติตามอย่างถูกต้องต่อไป หรือในขณะที่คุณแม่กำลังรดน้ำอยู่ควรจะบอกกับลูกด้วยว่า “คุณแม่กำลังรดน้ำคุณตายายนะ เดี๋ยวคุณยายจะให้พรให้แม่แข็งแรง อยู่กับลูกไปนานๆ” เมื่อคุณแม่รดนำเสร็จก็ให้ลูกลองทำตามบ้าง โดยมีคุณตา คุณยาย เป็นคนอวยพรให้เช่นกัน
พอทราบถึงความสำคัญและที่มาของประเพณีรดน้ำดำหัวแล้ว ดังนั้น สงกรานต์ปีนี้ คุณพ่อ คุณแม่ชวนเด็กๆ มารดน้ำดำหัวผู้ใหญ่เพื่อเป็นพื้นฐานที่ดีในการดำเนินชีวิต นอกจากนี้เด็กๆ ยังรู้จักเข้าสังคม ได้เรียนรู้เกี่ยวกับประเพณีอันดีงามที่ควรสานต่อหรือชวนเด็กๆ ไปทำบุญที่วัด ซึ่งมีกิจกรรมต่างๆ มากมาย ไม่ว่าจะเป็นการก่อเจดีย์ทรายหรือทำบุญตักบาตร วันสงกรานต์ปีนี้อย่าลืมผู้หลักผู้ใหญ่ที่อยู่ที่บ้านกันนะคะ
ประเพณีรดน้ำดำหัวผู้สูงอายุเป็นประเพณีที่ปฏิบัติกันมายาวนาน จนถือเป็นสิ่งที่คนไทยทุกคนคุ้นเคยได้ปฏิบัติต่อกันมาในช่วงเทศกาลสงกรานต์คือ ระหว่างวันที่ 13-15 เมษายนของทุกปี ซึ่งถือเป็นวันปีใหม่ของไทยที่ลูกหลานจะต้องกลับมาบ้านเพื่อรวมญาติและถือเป็นวันครอบครัว ที่ลูกหลานได้แสดงออกถึงความกตัญญูู กตเวทิตา ต่อบิดามารดา ปู่ ย่า ตา ยาย และผู้ที่มีพระคุณ หรือผู้เฒ่าผู้แก่ที่ตนเคารพนับถือ ซึ่งการรดน้ำดำหัวผู้สูงอายุนี้เป็นประเพณีที่ทรงคุณค่าสมควรได้รับการสืบทอด และเพื่อเป็นการยกย่องคุณงามความดีที่ผู้เฒ่าผู้แก่ได้กระทำไว้ในอดีต และเพื่อเป็นการแสดงออกถึงความกตัญญู กตเวทิตาต่อท่าน องค์การบริหารส่วนตำบลโพธิ์จึงได้จัดงานประเพณีรดน้ำดำหัวผู้สูงอายุทุกปี ซึ่งถือเป็นเอกลักษณ์ที่โดดเด่นเป็นการสร้างความสัมพันธ์อันดีระหว่างผู้สูงอายุและเด็ก เยาวชน ลูกหลานในชุมชนได้ซึมซับและปลูกฝังค่านิยมความรักระหว่างกันอีกด้วย วัตถุประสงค์ในการจัดกิจกรรมขององค์การบริหารส่่วนตำบลโพธิ์ 1. เพื่อแสดงความกตัญญูต่อผู้สูงอายุ 2. เพื่อให้เด็กและเยาวชนได้ตระหนักและเห็นคุณค่าของประเพณีอันดีงาม 3. เพื่อรักษาและสืบสานประเพณีอันดีงาม ซึ่งเป็นเอกลักษณ์ประจำชาติให้คงอยู่สืบไป 4. เพื่อให้ผู้สูงอายุได้พบปะทำกิจกรรมร่วมกันและเกิดความสนุกสนาน 5. เพื่อส่งเสริมสุขภาพของผู้สูงอายุโดยการตรวจสุขภาพของผู้สูงอายุในวันสงกรานต์ที่ใกล้จะถึงนี้คุณพ่อคุณแม่มีแพลนจะพาเจ้าตัวเล็กไปเที่ยวหรือไปเล่นน้ำที่ไหนรึเปล่าคะ ถ้ามีโอกาสอยากให้ทุกคนพาลูกกลับไปหาคุณตาคุณยายกันค่ะ นอกจากกลับไปเยี่ยมเยี่ยนหรือสวัสดีปีใหม่กับท่านแล้ว เราจะได้รดน้ำดำหัวซึ่งเป็นประเพณีในวันสงกรานต์ที่สำคัญให้แก่พ่อแม่ของเราด้วย ซึ่งการรดน้ำดำหัวได้ให้คุณค่ามากมายแก่ลูกของเราค่ะ ไปดูกันว่าคุณค่าที่ได้คืออะไรบ้าง
รดน้ำดำหัวคืออะไร?
ประเพณีรดน้ำดำหัวเป็นการแสดงถึงความเคารพนบน้อบต่อคุณพ่อ คุณแม่ ผู้ใหญ่ หรือผู้มีพระคุณ เป็นการแสดงออกถึงความกตัญญูกตเวที และเป็นการขอขมาลาโทษที่ผู้น้อยอาจเคยล่วงเกินผู้ใหญ่ นอกจากนี้ยังเป็นการขอพรเพื่อความเป็นสิริมงคลอีกด้วย ส่วนใหญ่จะรดน้ำดำหัวกันในวันสุดท้ายของเทศกาลสงกรานต์คือวันที่ 15 เมษายน
อุปกรณ์ที่ใช้ในการรดน้ำดำหัวมีอะไรบ้าง?
อุปกรณ์ที่สำคัญมีอยู่ 4 อย่าง คือ
- น้ำอบไทยหรือน้ำหอม น้ำส้มป่อย
- ดอกมะลิและดอกกุหลาบ หรือดอกไม้อื่นๆ ก็
- ขันเงินหรือขันทองเหลือง พานข้าวตอก ดอกไม้และธูปเทียน
- ของขวัญเล็กๆ น้อยๆ เพื่อมอบให้แก่ผู้ใหญ่
แต่จริงๆ หากมีอุปกรณ์เหล่านี้ไม่ครบก็ไม่เป็นอะไรเลยค่ะ เพราะหากทำด้วยใจแล้ว อุปกรณ์ก็เป็นเพียงเรื่องเล็กน้อยเท่านั้น