สำมะโนประชากรและเคหะ
นานาสาระ ข้อมูลประชากร
แหล่งข้อมูลเกี่ยวกับจำนวนประชากรที่สำคัญที่สุดของประเทศคือ สำมะโนประชากรและเคหะ ซึ่งเป็นโครงการเก็บรวบรวมข้อมูลที่สำนักงานสถิติแห่งชาติจัดทำทุก 10 ปี ข้อมูลจากโครงการสำมะโนประชากรและเคหะเป็น ข้อมูลแบบปฐมภูมิ คือข้อมูลที่เก็บรวบรวมจากแหล่งข้อมูลโดยตรง โดยวิธีส่งเจ้าหน้าที่ออกไปสัมภาษณ์ครัวเรือน เพื่อนับจำนวนประชากรของทั้งประเทศ ภาพด้านล่างนี้แสดงจำนวนประชากรของประเทศไทย ในปี 2523, ปี 2533 และปี 2543 (หน่วยเป็นล้านคน)
ปิรามิดประชากร
| โครงสร้างอายุและเพศ
|
ปิรามิดประชากร (Population Pyramid) คือรูปกราฟแท่งแนวนอน ที่แสดงให้เห็นโครงสร้างของประชากรจำแนกตามเพศและหมวดอายุ (ส่วนใหญ่ 5 ปี) โดยอาจแสดงเป็นจำนวนประชากรหรือเป็นสัดส่วน (ร้อยละ) ของประชากรในแต่ละหมวดอายุก็ได้ เพื่อให้เปรียบเทียบเห็นความแตกต่างของข้อมูลระหว่างทั้งสองเพศได้ชัดเจน กราฟแท่งแทนข้อมูลของเพศชายและหญิงจะวางคู่กันไว้ด้านขวาและด้านซ้ายของแกนปิรามิด สำหรับแต่ละหมวดอายุ โดยอายุน้อยที่สุดจะอยู่แท่งล่างสุด เริ่มตั้งแต่หมวดอายุ 0 - 4 ปี, 5 - 9 ปี สูงขึ้นเรื่อยๆ ด้านบนสุดคือหมวดอายุที่สุงที่สุด ซึ่งจะมีจำนวนประชากรน้อยกว่าหมวดอายุอื่นๆ ทำให้ส่วนบนเป็นยอดแหลม จึงเรียกว่าปิรามิด รูปร่างของปิรามิดจะแสดงให้เห็นถึงผลสะสมของการเกิด การตายและการย้ายถิ่น เช่น
- ถ้าอัตราเกิดยังคงสูงขึ้น ประชากรในวัยเด็กจะมีจำนวนมากขึ้นเรื่อยๆ ฐานของปิรามิดจะกว้างออก ถ้าอัตราเกิดกำลังลดลง ฐานของปิรามิดจะค่อยๆ แคบเข้า
- ถ้าอัตราตายลดลง อันเป็นผลมาจากความก้าวหน้าทางการแพทย์และสุขอนามัยที่ทำให้คนอายุยืนขึ้น ยอดของปิรามิดซึ่งแสดงถึงจำนวนประชากรวัยสูงอายุก็จะค่อยๆ กว้างออก
- การตายในสงครามหรืออุบัติเหตุที่เกิดจากการใช้ชีวิตโลดโผนในหมู่วัยรุ่นชาย อาจทำให้จำนวนประชากรชายน้อยกว่าหญิงในหมวดอายุเดียวกัน ซึ่งจะแสดงให้เห็นจากแท่งกราฟด้านซ้ายจะสั้นกว่าด้านขวา
สำหรับการย้ายถิ่นมีผลต่อโครงสร้างของปิรามิดไม่มากนัก เนื่องจากจำนวนผู้ย้ายถิ่นสุทธิจะมีไม่มากเมื่อเทียบกับจำนวนประชากรของทั้งประเทศ
โครงสร้างอายุและเพศ (Age-Sex Structure)หมายถึง ส่วนประกอบของประชากรของประเทศ ที่จำแนกตามเพศและชายหญิงและหมวดอายุ (5 ปี) ซึ่งมักจะแสดงในรูปปิรามิดประชากร (Population Pyramid) หน่วยของประชากรที่แสดงในปิรามิดอาจจะใช้เป็นพันคน หรือล้านคน รูปร่างของปิรามิดจะแสดงให้เห็นถึงผลสะสมของการเกิด การตายและการย้ายถิ่น (ดูเรื่องปิรามิดประชากรประกอบ)
จำนวนประชากรของประเทศไทย (ล้านคน)
ปี 2523 44.8 | ปี 2533 54.5 | ปี 2543
60.9 | ปี 2553 จะเริ่มนับวันที่ |
ที่มา: สำมะโนประชากรและเคหะ พ.ศ.2523 - 2543
จำนวนประชากรเป็นรายอายุ คือตั้งแต่อายุ 1 ปีจนถึง 98 ปีขึ้นไป มีจำนวนเท่าใดในแต่ละอายุ อยู่จังหวัดไหนบ้าง และอยู่ในเขตหรือนอกเขตเทศบาลกี่คน คลิกเข้าไปดูข้อมูลได้ที่ ตารางข้อมูลสำมะโนประชากร (ตารางที่ 2)
ข้อมูลจำนวนประชากรตามหมวดอายุ นอกจากจะนำเสนอในรูปตารางข้อมูลแล้ว ยังนิยมแสดงด้วยแผนภูมิกราฟที่เรียกว่า ปิรามิดประชากร (Population pyramid) ภาพด้านล่างนี้ คือโครงสร้างอายุและเพศของประชากรไทยระหว่างปี 2513 - 2543 ซึ่งแสดงในรูปปิรามิด
โครงสร้างอายุและเพศของประชากรไทย (ร้อยละ)
ปี 2513 | ปี 2523 | ปี 2533 | ปี 2543 |
ที่มา: สำมะโนประชากรและเคหะ พ.ศ. 2543
มารู้จักกับปิรามิดประชากรกันก่อน เพื่อจะได้ทราบว่าข้อมูลเกี่ยวกับอายุจากปิรามิดบอกอะไรบ้าง ด้านซ้ายของปิรามิดเป็นข้อมูลประชากรเพศชาย ด้านขวาเป็นข้อมูลของเพศหญิง กราฟแท่งที่วางแนวนอนซ้อนกันเป็นชั้นๆ แต่ละแท่งแทนข้อมูลแต่ละหมวดอาย ความสูงของแท่งด้านแนวตั้ง คือหมวดอายุ หมวดละ 5 ปี เริ่มตั้งแต่แท่งล่างสุด แทนอายุ 0 - 4 ปี, จนถึงแท่งบนสุดแทนหมวดอายุตั้งแต่ 70 ปีขึ้นไป ความยาวของแท่งกราฟไปทางด้านแนวนอน โดยทั่วไปคือจำนวนประชากรในหมวดอายุนั้น ถ้าแท่งไหนยาวกว่า ก็แสดงว่ามีจำนวนประชากรในหมวดอายุนั้นมากกว่าของแท่งที่สั้นกว่า
สำหรับปิรามิดในภาพ แสดงประชากรในแต่ละหมวดอายุเป็นร้อยละแทนที่จะเป็นจำนวนคน โดยให้จำนวนประชากรทั้งสิ้นของประเทศมีค่าเท่ากับหนึ่งร้อย ความยาวของแท่งกราฟคือสัดส่วนหรือร้อยละของประชากรในเพศและหมวดอายุนั้น เมื่อเทียบกับจำนวนประชากรทั้งสิ้นของประเทศ
การปรับฐานให้จำนวนประชากรทั้งสิ้นในแต่ละปีเท่ากับ 100 ทำให้สามารถเปรียบเทียบข้อมูลได้หลายมิติ เช่น เปรียบเทียบร้อยละของประชากรเพศเดียวกันแต่ต่างหมวดอายุกัน หรือหมวดอายุเดียวกันแต่ละคนเพศ หรือเปรียบเทียบข้อมูลของอายุและเพศเดียวกันแต่ต่างปี เป็นต้น
นอกจากจะแสดงข้อมูลจำนวนหรือสัดส่วนประชากรในแต่ละเพศและหมวดอายุตามที่กล่าวแล้ว ปิรามิดประชากรทั้ง 4 ภาพ ยังแสดงแนวโน้มการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างประชากรของไทยระหว่างปี 2513 - 2543 และแสดงผลของนโยบายด้านประชากรในระยะเวลาต่างๆ ได้อย่างชัดเจน
จากภาพแรกจะเห็นได้ว่าในปี 2513 ปิรามิดเป็นรูปทรงเจดีย์ เนื่องจากประชากรในวัยเด็กมีสัดส่วนสูง ฐานของปิรามิดจึงกว้าง ในขณะที่ส่วนยอดแหลมคือกลุ่มของผู้สูงอายุนั้น มีสัดส่วนต่ำมากเมื่อเทียบกับประชากรทั้งประเทศ
สิบปีต่อมา ในปี 2523 สัดส่วนประชากรในวัยเด็กลดลงด้วยความมีประสิทธิภาพอย่างต่อเนื่องของนโยบายคุมกำเนิดของภาครัฐ แท่งกราฟของกลุ่มเด็กอายุ 0 - 4. และ 5 - 9 ปี ที่ฐานปิรามิดหดสั้นลง ทำให้ฐานของปิรามิดแคบเข้าอย่างเห็นได้ชัด
ต่อมาในปี 2533 สัดส่วนของประชากรวัยเด็กยังคงลดลงอย่างต่อเนื่อง เห็นได้จากฐานของปิรามิดที่ยังคงแคบเข้ามามากกว่าเดิม ส่วนกลุ่มผู้สูงอายุเริ่มจะมีสัดส่วนสูงขึ้นเนื่องจากความก้าวหน้าด้านการแพทย์และสาธารณสุขที่ทำให้อัตราตายด้วยโรคต่างๆ ลดลง
และประชากรมีอายุยืนยาวขึ้น ซึ่งสัดส่วนผู้สูงอายุที่สูงขึ้นยังคงมีแนวโน้มเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่องจนเห็นได้ชัดเจนในปี 2543