�Ѳ�ҡ�ô�ҹ�ѧ���ͧ� ����
�ѧ�������¡�ا��⢷��
���¡�ا��⢷�����к���������Ѵਹ 2 ����� ����
�������������������� 1.� ����鹻���ͧ� ��觻�Сͺ���� ��ѵ���� ���ѡɳ��繾�͢ع�����դ����١�ѹ ���Դ�Ѻ��ЪҪ����ҧ�ҡ� ʶҺѹ��ѵ���� �������⢷���պ��ҷ㹡�����Ҫҷ��� ����ѡ�Ҥ���ʧ����� �����ҳ�ࢵ ����ִ������ѡ���� ����Ҥ�ͪ���鹢ع�ҧ�繪���� �������ҧ ��ѵ������л�ЪҪ� �հҹ��٧�������ѭ�� ��Ъ���鹻���ͧ����ͧ�ա����鹷���Ӥѭ��� ���ʧ�� �繼��ӺѴ�ѭ��㹪���� ��Ъ������ ���١��ͧ��
��ЪҪ���������������
�������������������� 2.� ����鹶١����ͧ ��Сͺ���� �����з�ʪ���鹹����˹�ҷ���ͧ��ԺѵԵ�� ��ҹ���ͧ�ͺ᷹��黡��ͧ �� ����������ʧ���� ��ǹ�������¡�ا��⢷�� ��ǹ˹���繷����·����ҡ��÷�ʧ���� �ա��ǹ˹���繷�ʪ�Դ���� ����ź˹��Ҩҡ�Թᴹ�ҧ���͡�ا�����ظ��
�ѧ�������¡�ا�����ظ�� ����鹷ҧ�ѧ���ͧ��ا�����ظ�һ�Сͺ仴��ºؤ�� 3 ����� ���
���������������������1. ����鹻���ͧ���
����������������������� 1.1� �����ҡ�ѵ���� �ç�繼��ӷ�����ӹҨ�٧�ش�ҧ������ͧ��зҧ�ѧ��������������������
����������������������� 1.2�� ��ҹ�� ��� �ǡ���;��ǧ���ҧ� �շ��ʡ��������������Ƞ�����
����������������������� 1.3� �ع�ҧ �繪��������� �繨ѡá��Ӥѭ㹡�ú����û����
�������������������� 2. ������黡��ͧ��
������������������������2.1� ��� ��ͻ�ЪҪ�����价�駪�����˭ԧ� ���ç�ҹ�Ӥѭ㹡�þѲ�һ���ȷ�駴�ҹ���ɰ�Ԩ ��С�����ͧ� ����Сͺ仴�� ������ �����ǧ� ��������� �����
������������������������2.2� ��� �繪���鹵���ش��ѧ��� ����� 7 ��Դ���¡ѹ ���� ����Թ�� ��������� ���������Դ���ôҠ ��ʷ���ռ��¡���
��ʷ��������鹨ҡ�ɷѳ�� ��ʷ���������������ҡ��ҡᾧ� ��з�����
�������������������� 3. ���ʧ�� ��Сͺ���ª��ء��鹠 �պ��ҷ�ҧ��ʹ���С��ͺ�� ��Ż�Է�ҡ�õ�ҧ�
������������������������ 2.3)� �ѧ�������¡�ا�ѵ���Թ��젠 ����û���ٻ�����Ѫ��ŷ�� 5� �ѧ������ǹ�˭��Сͺ��� �����з�ʠ ��� �����ɮ����ѭ� ���繠 �����ǧ� �����������������ҧ�Ҫ��� ��� ����� ���������鹵ç�����Ź� ����������㹵��ͧ�����ҧ� ������Ѻ��ä�����ͧ�ҡ������ ��ʠ �����ɮ÷������ա����Է���㹪��Ե����ç�ҹ�ͧ��� ��·�ʨЫ��͢�·غ���� ����� 7 ������ ��� ������ ����Թ��
����������� �����������ºԴ���ô� ��ʷ�ҹ��� ��ʷ����¨ҡ����繹ѡ�ɠ ��з�ʷ������§�������͢����ҡ��ҡᾧ� ������ӹҨ �˹�ͷ���ҡ���������������Ҿ��� �Ѫ��ŷ�� 4 �������Ѻ��ا�������������������բ���١����������繷�ʠ ���鹶֧�Ѫ��ŷ�� 5 �ç����¡��ԡ�к� �����з�ʠ ��駹�������Է�ԾŢͧ���ѹ���������������Ҿ �ҡ�ѧ�����ѧ������ʡ�ж١��ҧ��������ѧ��������ִ��ͧ�ա��С��˹�� �к����ɰ�Ԩ Ẻ���յ�ͧ����ç�ҹ���� �к�����ʨШ����ػ��ä� ��кҷ��稾�Ш�Ũ���������������Ƿç���ö����ҡ����繻�ЪҪ� ���դ�����������ѹ� ���¡��ԡ�к����֧������������� �.�. 2413� ����� �.�. 2431�
�֧��С�������Ҫ�ѭ�ѵԷ���᷹� ����Ѻ�����ԡ��� �ç���Թ��ä����繤���仠 �»�С�Ⱦ���Ҫ�ѭ�ѵ����³�����١����١䷢�鹠 ��˹��������ҷ���ʨ������ ��˹�������١������� ����к��ɹ�·�ʷ���ҽ� ��ǹ����Ҫ�ѭ�ѵ���ԡ��ʷç��С����价������Š ��Щ�Ѻ�ش���¤�� ����Ҫ�ѭ�ѵԷ���ѵ���Թ���ȡ 124� ����繢�鹵�ش���� ��ô��Թ������ҧ�繢�鹵���������ԡ�����仴��¤������º��� ������
�������������������������� ��ѧ�ҡ���Ѵ��駡���֡�Ҹԡ�â�� �����Ѻ�Դ�ͺ�ҹ��ҹ��èѴ����֡�ҡ��յ�������ӴѺ ������Ѫ��ŷ�� 6� �ç��С�� ����Ҫ�ѭ�ѵ� ��ж��֡�Ң��� �.�.2464��˹�����硷ء����ͧ���
�Ѻ����֡���������¹��������¤��ж��֡�� ����������Ѫ��ŷ�� 7 ���ա�á�˹���ѡ�ٵ��Ѹ���֡�ҵ����������Ἱ� ��ѧ�������¹�ŧ ��û���ͧ �.�. 2475� �Ѱ��š�˹���º�¡�������������֡�Ҡ �Դ�ç���¹��ЪҺ��㹷ء�ӺŠ�дѺ�ش��֡���ա�èѴ�������Է����¢�� ��������� ����Է����¸�����ʵ����С�����ͧ� ����Է�����ᾷ���ʵ�� ����Է������ɵ���ʵ� �(����ŧ�ó�����Է�����ʶһ�Ң�� ����������Ѫ��ŷ�� 6)� ����з�觻Ѩ�غѹ����¡�èѴ��� ����Է������ա�ҡ��� ����������Է������Դ� �蹠 ����Է�����������˧� ����Է�������⢷�¸���Ҹ��Ҫ� ��������ѡ�ٵèѴ�����ҧ���к��
����ա�á�˹���ѡ�ٵêѴਹ��ա�˹����Ҡ��ʶҹ������¹��С�˹��س���ѵ� �ͧ�������֡�Ҡ ��С�û�Сͺ��çҹ��ҧ� �Ѩ�غѹ��ͧ����¼�騺� ����֡�����ҢҢ�鹠�����
����������������������� �Ѻ������ؤ��Ѻ��ا������Ҷ֧�Ѩ�غѹ ���������� �ѧ�����ա������¹�ŧ���ҧ�ҡ� ���ͧ���µ�����ҧ�Ǵ���Ǡ �Դ���� ᵡ��ҧ�����ҧ���ͧ�Ѻ����� ��������ҧ�������¡Ѻ���ҡ�� �ա�� ���¡�ҹ ����觢ѹ�ѹ�����ҧ�������ҧ� ʶҺѹ��ͺ��������¹�ҡ ��ͺ���Ǣ��«������Ҫԡ����������ؤ�� �繤�ͺ����������ҡ��� �Ũҡ ����������Ӥѭ�Ѻ�Ѩ�غѹ�ҧ���ɰ�Ԩ�������Դ�ѭ�ҵ�ҧ� ����Ҡ �� �ѭ��������ҧ� ��������Ǫ�� ����ʾ�Դ �Ҫ�ҡ���� ��â��µ��
�ͧ�к����ɰ�Ԩ�ع����� ������ԭ����˹�ҷҧ����� ��â��µ�� �ͧ��÷�ͧ����Ǡ ������ѧ������������ѵ�ع����ҡ��鹠 �͡�ҡ��鹠 �ѧ�������Դ��������������ҧ�к�������������Ǵ��������繻ѭ���ѧ�� �ա��С��˹�觷����ѧ��դ����ع�ç�ҡ��觢��
Ref : //www.kr.ac.th/ebook/sunthon/b4.htm 19/02/2008
ด้านสังคม
(1) การควบคุมกำลังคน
เมื่อ แรกตั้งกรุงรัตนโกสินทร์เป็นราชธานีใหม่ ๆ สังคมไทยต้องเผชิญกับปัญหาการขาดแคลนกำลังคนอย่างมาก เพราะต้องใช้กำลังคนทั้งการก่อสร้างพระนครใหม่ การป้องกันบ้านเมือง และต้องการไว้รบเพื่อเตรียมทำสงคราม ฉะนั้นระบบไพร่จึงมีบทบาทสำคัญมาก
ระบบ ไพร่ หรือ การควบคุมกำลังคนในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้น ยังคงอาศัยระบบไพร่สมัยกรุงศรีอยุธยาเป็นรากฐาน จากสภาพทางเศรษฐกิจที่การค้ากับต่างประเทศกำลังเจริญรุ่งเรืองกว่าแต่ก่อน ตลอดจนการเข้ามาของมหาอำนาจตะวันตก มีผลทำให้ระบบไพร่ในสมัยนี้ลดการควบคุมที่ค่อนข้างเข้มงวดลง ในสมัยกรุงศรีอยุธยา ไพร่หลวงจะต้องถูกเกณฑ์แรงงานประจำ เข้าเดือน ออกเดือน รวมแล้วปีหนึ่งต้องถูกเกณฑ์แรงงาน 6 เดือน ต่อมาในสมัยรัชกาลที่ 1 การเข้าเวรทำงานของไพร่หลวงได้รับการผ่อนปรนให้ทำงานน้อยลง โดยทำงานให้รัฐเพียงปีละ 4 เดือน สมัยรัชกาลที่ 2 ได้ลดลงอีกเหลือเพียงปีละ 3 เดือนเท่านั้น และในจำนวนเวลา 3 เดือนที่ต้องเข้าเวรนี้ ถ้าผู้ใดจะส่งเงินมาเสียเป็นค่าราชการแทนการเข้าเวรก็ได้ เดือนละ 6 บาท ปีละ 18 บาท สำหรับไพร่สมนั้น ให้เข้ามารรับราชการด้วยเช่นกันปีละ 1 เดือน หรือจ่ายเป็นเงิน ปีละ 6 บาท
นอกจากนั้น ยังยอมให้ไพร่ที่กระทำผิดแล้วมามอบตัวจะไม่ถูกลงโทษ ให้ไพร่สามารถเลือกขึ้นสังกัดมูลนายได้ตามสมัครใจ ในสมัยรัชกาลที่ 3 ยังโปรดเกล้าฯ ให้มีการพระราชทานตราภูมิคุ้มห้ามแก่ไพร่หลวงทุกคน ทำให้ตั้งแต่นั้นมาไพร่หลวงจะได้รับการยกเว้นอากรค่าน้ำ อากรตลาดและอากรสมพัตสร ภายในวงเงิน 4 บาท (1 ตำลึง) และจ่ายเฉพาะเงินภาษีอากรส่วนที่เกินกว่า 4 บาทขึ้นไป การผ่อนปรนกับไพร่นั้น ยังคงต่อเนื่องมาในสมัยหลัง คือ ในสมัยรัชกาลที่ 4 ทรงยอมให้ไพร่ถวายฎีกาโดยตรงได้ ในกรณีที่ถูกข่มเหงจากมูลนาย โดยไม่จำเป็นต้องร้องเรียนผ่านตามขั้นตอนของกระบวนการยุติธรรม
(2) โครงสร้างชนชั้นของสังคม
ใน สมัยกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้น โครงสร้างชนชั้นของสังคมยังคงคล้ายกับสมัยกรุงศรีอยุธยา คือ มี 2 ชนชั้น ได้แก่ ชนชั้นปกครอง และขุนนาง โดยมีรายละเอียดดังนี้
พระมหากษัตริย์
พระมหากษัตริย์ทรงไว้ซึ่งพระราชอำนาจสูงสุด พระบรมราชโองการของพระองค์เป็นกฎหมาย พระมหากษัตริย์ทรงมีฐานะดุจสมมติเทพ
พระบรมวงศานุวงศ์
พระบรมวงศานุวงศ์ เป็นผู้ที่สืบเชื้อสายของพระมหากษัตริย์ ตำแหน่งของพระบรมวงศานุวงศ์ จะแบ่งเป็น 2 ประเภท คือ
- สกุลยศ หมายถึง ตำแหน่งที่สืบเชื้อสายมาโดยกำเนิด ซึ่งสกุลยศในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้น มี 3 ตำแหน่ง ได้แก่ เจ้าฟ้า พระองค์เจ้า และหม่อมเจ้า
- อิสสริยยศ หมายถึง ตำแหน่งที่พระมหากษัตริย์ทรงพระราชทานหรือเลื่อนยศให้ ซึ่งอิสสริยยศที่มีตำแหน่งสูงที่สุด คือ พระมหาอุปราช
ขุนนาง
ขุน นาง เป็นกลุ่มบุคคลที่ช่วยเหลือกิจการบริหารราชการแผ่นดินของพระมหากษัตริย์ ให้ดำเนินไปอย่างมีประสิทธิภาพ ขุนนางได้รับการยกเว้นการเกณฑ์แรงงาน และขุนนางในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้นมีอิทธิพลและบทบาททางการเมืองสูง
ไพร่
ไพร่ หมายถึง ราษฎรทั่วไปทั้งชายและหญิง ที่มิได้เป็นเจ้านาย ขุนนาง และมิได้เป็นทาส นับเป็นชนชั้นที่มีจำนวนมากที่สุดของสังคม ไพร่ในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้น ที่สำคัญ คือ ไพร่สม ไพร่หลวง และไพร่ส่วย เหมือนสมัยกรุงศรีอยุธยา
ไพร่ หลวงในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้น ได้รับการผ่อนผันลดหย่อนเวลาเกณฑ์แรงงาน ด้วยเหตุผลทางเศรษฐกิจที่ต้องการให้ไพร่เหล่านี้ได้ผลิตสินค้าเพื่อขายสู่ ตลาดมากขึ้น ในสมัยนี้เนื่อง่จากการค้าเจริญรุ่งเรือง ไพร่ส่วยมีความสำคัญมาก เพราะรัฐบาลเร่งเอาส่วยสิ่งของต่าง ๆ เพื่อนำไปค้าขาย นับเป็นภาระหนักอย่างหนึ่งของไพร่ จึงมีคนจำนวนมากหนีระบบไพร่ โดยการไปเป็นไพร่สมของเจ้านายหรือขุนนางผู้มีอำนาจหรือขายตัวเป็นทาส จนในสมัยรัชกาลที่ 3 ประกาศห้ามขุนนางหรือเจ้านายซ่องสุมกำลังคน
ทาส
ทาส เป็นชนชั้นต่ำสุดของสังคม ทำงานให้แก่นายเงินของตนเท่านั้น ไม่ต้องเข้าเวรรับราชการเช่นไพร่ ในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้น ได้ระบุประเภทของทาสไว้ 7 ประเภท คือ
1. ทาสสินไถ่ คือ ทาสที่ไถ่หรือซื้อมาด้วยทรัพย์
2. ทาสในเรือนเบี้ย คือ เด็กที่เกิดมาในขณะที่พ่อแม่เป็นทาส
3. ทาสที่ได้มาจากฝ่ายบิดามารดา คือ ทาสที่ได้รับเป็นมรดกสืบทอด
4. ทาสท่านให้ คือ ทาสที่มีผู้ยกให้
5. ทาสที่ได้เนื่องมาจากนายเงินไปช่วยให้ผู้นั้นพ้นโทษปรับ
6. ทาสที่มูลนายเลี้ยงไว้ในยามข้าวยากหมากแพง
7. ทาสเชลย คือ ทาสที่ได้มาจากสงคราม
พระสงฆ์
พระสงฆ์ เป็นกลุ่มสังคมที่มาจากทุกชนชั้นในสังคม มีหน้าที่อบรมสั่งสอนประชาชน
เป็นครูผู้สอนหนังสือและวิทยาการต่าง ๆ แก่เด็กผู้ชาย
ด้านศาสนา
(1) การสังคายนาพระไตรปิฎก
พระ ไตรปิฎก คือ คัมภีร์บรรจุพระธรรมคำสั่งสอนทั้งปวงในพระพุทธศาสนา รัชกาลที่ 1 ทรงให้มีการชำระสะสางพระไตรปิฎกขึ้นที่วัดมหาธาตุ และจารึกลงในใบลาน คัดลอกเป็นพระไตรปิฎกฉบับหลวงขึ้น ปิดทองทั้งปกหน้าและด้านข้าง เรียกว่า พระไตรปิฎกฉบับทองใหญ่ หรือ ฉบับทองทึบ อัญเชิญประดิษฐานไว้ในตู้ประดับมุก หอพระมนเทียรธรรม วัดพระศรีรัตนศาสดาราม
(2) การกวดขันพระธรรมวินัย
รัชกาล ที่ 1 โปรดเกล้าฯ ให้ออกกฎหมายสำหรับสงฆ์ขึ้นหลายฉบับ ถึงสมัยรัชกาลที่ 3 โปรดเกล้าฯ ให้สำรวจความประพฤติของพระสงฆ์ เมื่อพบว่าพระสงฆ์รูปใดไม่ตั้งอยู่ในพระธรรมวินัย ก็ให้จับสึกเสีย
(3) การสถาปนาธรรมยุติกนิกาย
ใน สมัยรัชกาลที่ 3 สมเด็จเจ้าฟ้ามงกุฏ ได้เสด็จออกผนวช ทรงพบว่าคำสอน และข้อปฏิบัติต่าง ๆ ทางศาสนาพุทธวิบัติไปเป็นอันมาก พระภิกษุก็มิได้เป็นที่เลื่อมใสศรัทธาของชาวบ้าน จึงมีพระประสงค์จะสังคายนาคณะสงฆ์เสียใหม่ ทรงตั้งคณะสงฆ์ฝ่ายธรรมยุติกนิกาย เมื่อ พ.ศ. 2372 แต่มิได้เลิกคณะสงฆ์เดิม และเรียกคณะสงฆ์เดิมว่า ฝ่ายมหานิกาย
(4) การส่งสมณทูตไปลังกา
ใน สมัยรัชกาลที่ 2 ส่งสมณทูตไปลังกา ทั้งหมด 9 รูป โดยมีพระอาจารย์ดี และพระอาจารย์เทพ เป็นหัวหน้า และได้นำหน่อพระศรีมหาโพธิ์มาจากลังกา 6 ต้น ในสมัยรัชกาลที่ 3 พระสงฆ์เดินทางไปลังกาเพื่อขอยืมพระไตรปิฎกมาตรวจสอบกับของไทย 2 ครั้ง คือ ใน พ.ศ. 2385 และ พ.ศ. 2387
(5) การสร้างและบูรณะวัดวาอาราม
- วัดพระศรีรัตนศาสดาราม รัชกาลที่ 1 โปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้นในเขตพระบรมมหาราชวังชั้นนอก เพื่อใช้ประกอบพิธีกรรมทางศาสนา ให้มีลักษณะคล้ายคลึงกับวัดพระศรีสรรเพชญสมัยกรุงศรีอยุธยา เป็นวัดที่ประดิษฐานพระแก้วมรกต วัดนี้จึงได้ชื่ออีกอย่างหนึ่งว่า วัดพระแก้ว
- วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม รัชกาลที่ 1 โปรดเกล้าฯ ให้บูรณปฏิสังขรณ์ขึ้นใหม่ใช้เวลา 12 ปี ถือกันว่าเป็นวัดประจำรัชกาลที่ 1 และได้มีการบูรณปฏิสังขรณ์อีกครั้งหนึ่งในสมัยรัชกาลที่ 3 ใช้เวลา 16 ปี โปรดเกล้าฯ ให้มีการประชุมนักปราชญ์ ราชบัณฑิต และช่างทุกสาขาให้ช่วยกันชำระตำรา และจารึกไว้บนแผ่นศิลาตามเสา และผนังรายรอบบริเวณวัด เพื่อให้ประชาชนได้ศึกษาค้นคว้า วัดนี้จึงจัดว่าเป็นวิทยาลัยแห่งแรกในประเทศไทย
- วัดสุทัศนเทพวราราม รัชกาลที่ 1 โปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้นเพื่อเป็นที่ประดิษฐานของพระศรีศากยมุนี หรือ พระโต
- วัดอรุณราชวราราม เดิมเรียกวัดแจ้ง รัชกาลที่ 2 ทรงบูรณปฏิสังขรณ์และได้สร้างพระอุโบสถใหม่ วัดนี้มีพระปรางค์องค์ใหญ่ที่งดงาม และได้ชื่อว่าเป็นวัดประจำรัชกาลที่ 2
ด้านขนบธรรมเนียมประเพณีวัฒนธรรม
ประเพณี
1. พระราชพิธีปราบดาภิเษกขึ้นเสวยราชย์ของพระมหากษัตริย์ รวมทั้งการสมโภชพระราชวังที่เพิ่งสร้างเสร็จในสมัยรัชกาลที่ 1
2. พระราชพิธีถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยา เป็นพิธีสาบานตนของพระบรมวงศานุวงศ์ ขุนนางผู้ใหญ่ ซึ่งในสมัยรัชกาลที่ 1 พระองค์โปรดฯ ให้เคารพพระรัตนตรัยก่อนพระเชษฐบิดร
3. พระราชพิธีโสกันต์ คือ ประเพณีตัดผมจุกของพระราชโอรส พระราชธิดา หรือ เชื้อพระวงศ์ชั้นสูง
4. พระราชพิธีถวายผ้าพระกฐิน ในสมัยรัชกาลที่ 1 โปรดที่จะเสด็จพระราชดำเนินไปถวายผ้าพระกฐินวัดที่พระองค์ทรงแต่งตั้งพระ ราชาคณะไปปกครอง
5. พระราชพิธีจรดพระนังคัลและพระราชพิธีพืชมงคล ซึ่งเป็นพระราชพิธีที่เกี่ยวกับการเพาะปลูก ซึ่งเป็นอาชีพหลักของชาวไทย
6. พระราชพิธีวิสาขบูชา พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ได้โปรดเกล้าฯ ให้รื้อฟื้นพระราชพิธีนี้ขึ้นมาเป็นพิธีหลวงอีกพิธีหนึ่ง
7. พระราชพิธีอาพาธพินาศ ซึ่งเป็นพระราชพิธีที่จะต่อสู้กับโรคอหิวาตกโรค
วรรณกรรม
ราชสำนักจัดว่าเป็นศูนย์กลางของวรรณกรรมและเป็นที่ชุมนุมของกวี
สมัยรัชกาลที่ 1 วรรณคดีที่สำคัญ ได้แก่ รามเกียรติ์ ราชาธิราช และสามก๊ก
สมัย รัชกาลที่ 2 ทรงเป็นกวี พระราชนิพนธ์ที่ได้รับการยกย่องมากที่สุด คือ อิเหนา กวีเอกคนสำคัญในสมัยนี้ คือ สุนทรภู่ ผลงานที่เด่นชัดที่สุด คือ เรื่องพระอภัยมณี
สถาปัตยกรรม
แบบ อย่างของสถาปัตยกรรม ในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้น โดยเฉพาะสมัยรัชกาลที่ 1 และ รัชกาลที่ 2 ได้เจริญรอยตามแบบอย่างสถาปัตยกรรมสมัยกรุงศรีอยุธยาเกือบทั้งหมด ต่อมาสมัยรัชกาลที่ 3 นิยมศิลปะการก่อสร้างแบบจีน โดยเฉพาะรูปแบบการสร้างวัด
จิตรกรรม
งาน จิตรกรรมในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้น ส่วนใหญ่เป็นจิตรกรรมฝาผนัง และเลียนแบบอย่างมาจากกรุงศรีอยุธยา จิตรกรรมฝาผนังรุ่งเรืองมากที่สุดในสมัยรัชกาลที่ 3 และมีลักษณะศิลปะแบบจีนเข้ามาปะปนอยู่ด้วย จิตรกรรมที่สำคัญและมีชื่อเสียง ได้แก่ ภาพเขียนในพระที่นั่งพุทไธสวรรย์ พระราชวังบวรสถานมงคล ภาพฝาผนังที่วัดพระศรีรัตนศาสดาราม เป็นต้น
การศึกษา
ใน สมัยกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้น ศูนย์กลางของการศึกษาที่สำคัญมีอยู่ 2 แห่ง คือ วัง และ วัด การเรียนหนังสือภาไทย เดิมยังไม่มีแบบเรียน เพิ่งมีเมื่อหมอบรัดเลย์ พิมพ์หนังสือประถม ก.กา ออกจำหน่าย ในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้น ยังไม่มีโรงเรียนเป็นหลักแหล่ง ต้องไปศึกษาตามสำนักต่าง ๆ การเรียนที่สำคัญอีกแบบหนึ่ง คือ การศึกษาวิชาชีพตามบรรพบุรุษ หรือตามอาชีพที่มีในท้องถิ่นของตน เช่น ช่างทอง ช่างถม เป็นต้น