บางเรื่องที่อธิบายอาจเป็น เรื่องที่มีความสัมพันธ์กันระหว่างสาเหตุและผลลัพธ์ ก็ต้องอธิบายกันว่าอะไรเป็นสาเหตุ อะไรเป็นผลลัพธ์
- ให้นิยาม เป็นการอธิบายความหมายของคำ / คำศัพท์ ที่มักใช้ถ้อยคำสั้นๆ ทำให้ผู้ฟังหรือผู้อ่านไม่เข้าใจ จำเป็นต้องอธิบายเพิ่มให้เข้าใจยิ่งขึ้น
ตัวอย่างการอธิบาย ด้วยวิธีชี้แจงลำดับขั้น
“การกราบ ใช้ในโอกาสที่แสดงความเคารพอย่างสูงต่อผู้มีอาวุโส ส่วนมากขณะนั่งกับพื้น การปฏิบัติมีดังนี้
- คุกเข่าลงทั้งสองข้าง
- นั่งพับเพียบเก็บปลายเท้า
- ก้มตัวลงหมอบให้แขนทั้งสองข้างอยู่ข้างเข่าที่ยื่นออกมา
- พนมมือให้อยู่ในระดับพื้น
- ก้มศีรษะลงจรดนิ้วหัวแม่มือ”
มรรยาทไทย ของ ผอบ โปษกฤษณะ
ตัวอย่างการอธิบาย ด้วยวิธีใช้ตัวอย่าง
การค้นพบบางอย่างในทางวิทยาศาสตร์การแพทย์ และจิตวิทยาของตะวันตก ได้ให้หลักฐานสอดคล้องกับความเชื่อทางพุทธศาสนาว่าด้วยชีวิตในชาติปางก่อน ตัวอย่าง ผู้หญิงถูกสะกดจิตรายหนึ่งได้เล่าย้อนความทรงจำของเธอไปหลายร้อยปีกว่า เธอเคยเป็นแม่บ้านอยู่ในฝรั่งเศสมาก่อน นักประวัติศาสตร์ต่างยอมรับความถูกต้องของสถานที่ ภาษา และวิถีชีวิตของคนสมัยนั้นที่เธอได้เล่าให้ฟังตอนนั้น และอีกหลายรายที่มีประวัติของการย้อนระลึกถึงชาติปางก่อน ซึ่งได้ตีพิมพ์ในนิตยสารจากนักวิทยาศาสตร์ผู้ที่มีชื่อเสียง”
หนังสือธรรมะ ฉบับ “แก้ทุกข์ใจ” ชุดที่ ๑ ของ เชวง เดชะไกศยะ
ตัวอย่างการอธิบายด้วยวิธีเปรียบเทียบความเหมือนและความแตกต่างกัน
รามเกียรติ์ รัชกาลที่ 1 มีความมุ่งหมายเพื่อรวบรวมเรื่องรามเกียรติ์ ซึ่งกระจัดพลัดพรายอยู่นั้น ให้คุมกันเข้าเป็นเรื่องละเอียดลออ ทุกแง่ทุกมุม แม้จะแต่งเป็นกลอนบทละคร แต่ก็มิได้คำนึงถึงการนำไปแสดงละครเป็นประการสำคัญ
รามเกียรติ์ รัชกาลที่ 2 มีความมุ่งหมายเพื่อใช้เป็นบทละครในโดยตรง
รามเกียรติ์ปริทัศน์ ของ ชำนาญ รอดเหตุภัย
ตัวอย่างการอธิบายด้วยวิธีชี้สาเหตุและผลลัพธ์ที่สัมพันธ์กัน
“ เพราะสังคมนิยมส่งเสริมความสำราญ ให้คุณค่าแก่วัตถุที่เป็นเครื่องอำนวยความสะดวก สังคมจึงเชิดชูความมั่งคั่งมากกว่าคุณธรรม เงินจึงได้รับการบูชามากกว่าน้ำใจ ความแล้งน้ำใจครั้งนั้นเป็นเครื่องชี้แสดงถึงความแล้งน้ำใจในบ้านเมือง ซึ่งจะต้องรีบแก้ไขก่อนที่จะสายเกินไป”
คุณค่าชีวิต ของ ระวี ภาวิไล
ตัวอย่างการอธิบายด้วยวิธีให้นิยาม
“ ที่จริงแล้ว โขนก็คือละครรำชนิดหนึ่งนั่นเอง (ละครใน) ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2493อธิบายความหมายไว้ว่า โขน คือ ละครชนิดหนึ่งซึ่งผู้เล่นสวมหน้ากากและหัวต่างๆที่เรียกว่า หัวโขน ส่วนละครนั้นนิยามไว้ว่า คือการมหรสพอย่างหนึ่งที่เล่นเป็น โขนละครฟ้อนรำ ภาคพิเศษ ของ สุนันทา โสรัจจ์
การบรรยาย
ความหมาย หมายถึง การเล่าเรื่องหรือประสบการณ์ของผู้เขียนให้ผู้อ่านได้รับรู้และเข้าใจ เหมือนกับผู้อ่านได้ประสบกับเหตุการณ์นั้นด้วยตนเอง
วิธีการบรรยาย อาจทำได้หลายวิธี โดยพิจารณาตามความเหมาะสมแก่เนื้อเรื่องหรือจุดประสงค์ของตน เช่น
- บรรยายให้ครบว่า ใคร ทำอะไร ที่ไหน อย่างไร เพื่ออะไร
- บรรยายโดยเน้นเหตุการณ์ตามลำดับของเวลาที่เป็นจริง
- บรรยายโดยสลับเหตุการณ์ คือ อาจจะเริ่มจากเหตุการณ์สุดท้ายของเรื่องแล้วย้อนกลับไปกล่าวถึงเหตุการณ์ตอนต้น หรืออาจสลับเปลี่ยนกันบ้างก็ได้
- เลือกเฉพาะเหตุการณ์ที่สำคัญ ที่ส่งผลเกี่ยวเนื่องถึงเหตุการณ์อื่นๆมาบรรยาย
- เลือกใช้วิธีอื่นๆแทรกไว้ในการบรรยาย เช่น แทรกบทพรรณนา หรือผูกเรื่องเป็นบทสนทนา โดยการตั้งคำถามให้คิด แล้วคลี่คลายเป็นคำตอบ
ตัวอย่างการบรรยาย
“ ผมเกิดที่บ้านสวน ธนบุรี หน้าบ้านติดคลองวัดดอกไม้ไม่ไกลจากสถานีตำรวจบุปผารามปัจจุบันมากนัก สถานีตำรวจแห่งนี้สร้างมาก่อนผมเกิด แต่ไม่ได้มีรูปร่างหน้าตาอย่างที่เป็นอยู่ทุกวันนี้ เดิมเป็นเรือนไม้สูง พื้นชั้นล่างลาดซีเมนต์ มีเรือนพักตำรวจเป็นเรือนแถวเก่าๆไม่กี่ห้อง หน้าโรงพักมีถนนผ่านกลาง ฝั่งตรงข้ามคือวัดดอกไม้ ซึ่งเป็นศัพท์ชาวบ้าน ภาษาราชการเรียกว่า วัดบุปผาราม ”
เด็กบ้านสวน ของ พ.เนตรรังษี
การพรรณนา
ความหมาย หมายถึง การเรียบเรียงข้อความเพื่อให้ผู้อ่านเกิดความรู้สึกซาบซึ้ง ประทับใจ เกิดจินตนาการ คือ ทำให้เห็นภาพและมีความรู้สึกร่วมกับผู้เขียน
วิธีการพรรณนา มีหลายวิธี ดังนี้
- แยกส่วนประกอบสิ่งที่จะพรรณนา โดยชี้ให้เห็นว่า แต่ละส่วนส่งเสริมซึ่งกันและกันอย่างไร
- การใช้ถ้อยคำ ต้องเลือกสรรถ้อยคำที่เหมาะสมทั้งเสียงและความหมาย เพื่อให้ผู้อ่านเกิดมโนภาพ เกิดความรู้สึกสะเทือนอารมณ์
ตัวอย่างการพรรณนา ด้วยวิธีชี้ลักษณะเด่น
“อ้อมผ่านไม้ใหญ่ขนาดสองโอบ กองธงทั้งสี่พบเห็นพญาลอหมอบซุกอยู่กลางกอหญ้าเหลืองเกรียมหน้าแดงสดใสดังสีน้ำคร่ำ ขนปีกเลื่อมระยับจับแดดเป็นสีเขียวก่ำแกมคราม แล้วทาทับด้วยทองแจ่มจนสว่างไสว ขนหางอ่อนโค้งราวแกล้งดัด เหลือบแรรุ้งร่วง กลมกลืนอ่อนแก่ดูเรียวระหง ขนอกอ่อนนุ่มดูนวลเนียนราวไม่เคยคลุกฝุ่นเผ้าละอองดิน